met speciael bevel: sy luyden haer naerstelycken souden informeeren ende binnen seeckeren geprefigeerden dage ons souden hebben te rescribeeren hunne ondervindinghe ende de waere gestaltenisse der gedane clachten; mitsgaders de debvoyren by hen luyden daertegens ende tot weeringe van deselve gedaen, ende nyettegenstaende veel (in?) derselver rescriptie sich wonderlic over hare debvoyren waren roemende, eenige wel tot harer verschoninge [doch buyten de waerheijt, soo wy hebben ondervonden] de insolentiën der Pausgesinden geheel waren extendeerende; soo hebben oock eeniche haer beclaecht, dat sij rechtelyck in 't vervolgen harer storingen, grootelycx werden getraineert ende met costen gematteert. Waerop gevolcht synde, dat de meenichvuldicheyt van de clachten der respective Synoden ende classicale Vergaderingen hoe langer hoe meer deur de deputatis Synodi sijn geexage. reert geworden; hebben wy eyntelyck tot onser decharge ende omme Uwe Edel Gr. Moge grondelyck ende met volcomen kennisse van den gantschen staet der Pausgesinden, ende heurluyder comportement mitsgaders van de debvoyren der officieren, pertinentelyck te mogen berichten; goet gevonden eenige [voor sooveel de besoigne van den Raedt konden toelaten] uyt den onsen te committeeren, om alomme in de steden en ten platten lande, daer sich binnen dese Provincie de voors. Pausgesinden waren onthoudende, svingieuselyck ende particulierlycken op alle 't geene voorschreven is ende daeruyt resulterende was, te informeeren; ende hebben wy uyt derselver rapport ende gebesoigneerde, 't stuck der Pausgesinden in soodanigh verloop gevonden; dat tensy daerinne nijet naerder en distincter ordre als by de vorige placcaten gedaen is, promptelyck werde voorsien, desen Staet nevens den waeren Godsdienst der goede ingesetenen geschapen is, bevonden te sullen worden ondermeijnt ende grootelycx te pericliteren; gemerct wyluijden in der daet ondervonden hebben, dat 't sedert het emaneren der jongste placcaten van het expireren van den Trefves, herwaerts; 't sij deur de duysterheijt ofte veeleer deur misduydinghen ofte misverstanden derselver; de vreemde ende van nyeuws dagelycx ingecomene priesters ende allerley soorten van papen, nyet alleen nyet en sijn geweert; ter contrarie publycquelyck getollereert, ende soo doende tot het plegen van haren afgodendienst ende pauselycke superstitien syn als geoctroyeert geworden, uyt oyrsaecke om deselve sonder eenigh toesicht ende onderscheydt niet alleen op haer eygen personele aengeven, maer oock opt aenbrengen harer namen, deur dien d' geene, alwaer sy haer residentie plaats waren nemende; ja dat meer is, inhoudende naectelyck haer naam; op sommige plaetsen by de Magistraet, sonder kennisse van den officier ende op sommige plaetsen bij den officier alleen, buyten weeten van den Magistraet, ende op andere by beijde alleen syn aengegeven ende daerop in bywooninghe geadmitteert. Oock sonder regard te nemen of deselve syn religieuse ende geordende, ofte weereltsche ongeordende priesters en papen; ofte sijn uyt vyantelycke ende in 't overgaen van geconquesteerde steden geboortich ende herwaerts over syn gecomen ofte niet; off sy uyt onse nabuyrige ende geunieerde provintien syn verjaecht ofte ontseijt; jae selfs niet oft sy binnen dese selvige provintie op andere plaetsen, omme hare ongehoorsaemheyt, oproericheyt ende andersints syn uytgeseth ende gebannen. Ende laten haer selven in dier voegen, nyet alleen op een; maer omme des te vryer over en weer te loopen ende haere personaige te beter te spelen; op vyer, jae vyff diverse plaetsen, aengeven selffs met soo grooten menichte, dat het getal onser gereformeerde predikanten verre syn excederende. Behalven nogh de Jesuyten ende andere emissarissen, die sonder haer selven aen te geven, mede met een groot getal hier alomme sijn swervende. Ende even als het getal der voors. priesters en papen deur het voors. abusijff aenteyckenen, bynae in infinitum is geexcresseert; soo hebben sy oock haer selven daerop sonderlinge verstoutet ende in hunne residentieplaetsen, 't sedert eenige jaren herwaerts ontallycke gelegenheyten, particulierlyk geapproprieert tot het houden van hare verboden conventiculen ende plegen van haren afgodischen dyenst. Jae dat meer is, hebben soo in de steden als ten platte Lande aen alle canten; doch in sonderheyt ende voornementlycken in 't Noorderquartier gedaen bouwen meenichte van forneele Capellen, met seer costelycke autaeren, gaelderyen op pylaeren, verwulfsels, zitbanken, positijven musycken ende alderley musicale instrumenten ende voorts alles dat tot eene geoctroyeerde Capelle vereyscht soude moge werden; ende dat van soo groten begrip ende capaciteijt, dat alwaer haer het plegen van haer dienst publyckelyk toegestaen, sijluyden deselve nyet groter noch fatsoenlycker en souden connen wenschen. Alles sonder eenige de minste verhinderinghe, soo van de magistraten als officieren, onder pretext de placcaten van UE Gr. Moge daer van geen speciael gewach syn maeckende; waerop deur de Pausgesinden bewogen worden noch dagelycx soodanige nyeuwe gestichten uyt hare gemeene beursen ende collecten: soo tot de woninghe der priesters, papen ende bysittende clopsusteren, als tot houwen harer gemelte vergaderinghe, in 't bysonder op te bouwen. In alle welcke stout ende vermetel doen, wijl wyluyden haer dan noch ten hoochsten vinden gestyft ende geanimeert deur hare geestelycken hoofden ende Overichheden, by den Paus, ende synen Raedt, hier in dese Landen over haer gestelt, in dewelcke als in hare eygen erfflanden, syluyden een volcomen hierarchique regeeringe hebben gestabilieert, bisschoppen, vicarissen, proosten, deeckens, pastoors, capellanen ende verscheyden soorten van capitularissen, secretarissen ende diergelycke officieren meer hebben gestelt ende geordonneert, met prescriptie van verscheydene reglementen ende concordaten; waerop haer nyet alleen de kennisse ende judicature van kercklycke, maer oock van wereltlycke saecken bedecktelycken onderwinden ende aenmatigen: tot dien eynde hare capitulaire vergaderinghen houdende, de priesters respectivelyck hare missie ende beseyndinghe in de plaetsen harer besendinghe ende residentie gevende; de capellen, priesters ende haere ornamenten van tyt tot tyt doende visiteeren ende alles plegende, wat in een geformeerde ende gestabilieerde Regeeringe gedesireert soude mogen ofte connen worden. "T welck van een seer schadelycken gevolgen synde, UEd. Gr, Moge naer haer groote wysheyt wel sullen connen afmeten. De voorsieninghe van UEd. Gr. Moge bij 't laatste placcaet gedaen, tegen de byeenwooninghe ende t samenrottinge der cloppen ende clopsusteren, bevinden wy mede door verscheyde middelen geëludeert, ende de weringhe ende de affsonderinge derselve gestelt buijten effect, waerdeur deselve van dage tot dage noch meer ende meer toenemen, ende onder henluyden verscheyden vonden tot versterckinge ende voortsettinge van 't pausdom practiseren. Tegens alle hetwelcke wylieden de respective officieren soodanich sullen gelasten, als de tegenwoordige constitutie ende dispositie der vorige placcaten eenichsins sal toelaten. Dan bemerckende den Staet ten hoochsten aen de kennisse van het vooren verhaelde ingecanckert quaet gelegen is, ende oock deur de executie der voorige placcaten, alleen nyet soodanich en can worden geremedieert, als het peryckel van dien wel is vereyschende. Soo en hebben wy Uwer Ed. Gr. Moge 't selve niet connen verburgen houden; maer ter contrario te versoucken by deselve, deur naerder ende stricter ordre, soodanighe voorsieninghe mach worden gedaen, waerdeur den Staet ende goede ingeseetenen van dien, buyten apparent dangier mogen worden gestelt: versouckende tot desen eynde uyt UEd. Gr. Moge vergaderingen commissarissen mogen werden gegeven, aen dewelcke wy van alles naerder openinge mogen doen ende communiceeren de concepten, waerdeur wy souden mogen oordeelen by naerder reglement ende ordre, het gevreesde onheyl voorcomen te connen worden. Geschreven in den Haghe, den XIX December 1643. Het Hof gelast den baljuw van Texel tot inquisitie naar de Roomschen. A° 1614. 'T Hoff van Hollandt weesende seekerlyk berigt van de hierarchie, die in veelen deelen by de priesters ende Pausgesinden in den voors. lande alomme, ende voornementlijk in den eylande van Texel wert opgeregt; dat meede tot meerder stijvinge van deselve, niet alleen veel collecten werden gedaan; maer diverse, soo vaste als andere goederen in ladate [latente?] naemen wierden onderhouden ende geusurpeert, heeft gelast ende geauthoriseert, last ende authoriseert Dirck van der Goes, bailluw van den voors. eilande, omme sigh in alle diligentien, wel ende behoorlijck te informeeren; niet alleenlyck op de penningen geprocedeert van de voors. collecten; maer ook op alle sodanige goederen, als by iemant aen ende ten behoeve van de personen ofte kerk totte voors. hierarchie specteerende, in ofte buyten den voors. eijlande sijn gelegateert ofte bij andere manieren geappliceert; de voors. penningen ende goederen van wege de hoge Overigheyt in arreste te stellen, te procedeeren jegens de onderwinders ende contraventeurs, in conformité van de placcaten; ende van zijne bevindingen met den allereersten rapport te doen. Lasten en bevelen in den naeme als boven, allen |