hominum vitia ineptiasque rideres, satyris tuis, opere prorsus divino, careremus. Superiora autem illa quantopere modum excederent, videntur sensisse, qui hoc carmen latinum reddiderunt, Langletus et Blandellus, viri clarissimi, quorum alter sic vertens, Delecta summis turribus insidet Desuper ejaculatur ignes,, alter illos substituens versus, At qui moenibus arduis Stant lecti juvenes, horrifioant diem Muri fulminea grandine personant, Boilavii sententiam inani tumore liberaverunt. Mihi quidem etiam solet displicere illa poetae cum imperatore contentio a Dionysio poeta quodam Germar, non ignobili facta: *) Hub dein Herrscher den Spiefs, hubst du dein Har fenspiel, Schlug, er Schlachten der Held, schlugst du die Sai ten an; Kehrt' er Sieger zurück, kehrtest du Sieger auch, Er vom Felde, vom Liede du. Non ego profecto poeseos, quam maximi equidem facio, laudem extenuabo, neque omnino dicam poetae praeclari gloriam minorem esse quam ducis aut imperatoris; illud autem asserere minime dubito, isthanc talem poetae cum imperatore contentionem et inanem esse et modum plane excedere. Inanem dico, quia quae utrique communia referuntur, non ex interna rei natura depromta sunt, sed ab ejusdem specie atque forma petita. In hoc enim convenit poetae cum imperatore, quod uterque aliquid tollunt, pellunt, et ab opere perfecto revertuntur. Atqui sic ignobili cuivis opifici cum *) An Friedrich's Barn (Bamler) von Denis. imperatore conveniet. Sed vel mutemus signa cum rebus, tamen poetae longe majora tribui, quam oportebat, facile, ut opinor, reperiat, quicunque recte judicabit. Quid enim? imperatorem proelium parare, poetam carmen meditari, tantumdemne aestimabimus? Hic quidem ingreditur opus tranquillum et quietum, neque permagni in se momenti neque labore admodum difficile. At ibi quae sunt molestiae, quae jactationes, quae pericula, quam subitae rerum conversiones, quantae machinationes, quae denique corporis animique intentio atque agitatio? Ipsa autem victoria ad multorum hominum vel calamitatem vel salutem permagnum sane habet momentum, cui sive epinicium cantaverit poeta sive minus, nulla certe insignis inde existet rerum permutatio. Itaque neque puto Gleimium, ob tot ejusdem regis victorias carmine celebratas, in laudum ejus societatem venire unquam voluisse. Longinus quidem etiam reprehendit Timaeum, quod Alexandrum Magnum laudaturus dixisset, illum paucioribus annis Asiam imperio suo subjecisse, quam panegyricum scripsisset Isocrates. Admirabilem vero, inquit, Alexandri Magni cum Oratore comparationem! Ita fiet, ut minor Lacedaemoniorum, qui triginta annis urbem Messanam oppugnaverunt, censenda sit gloria, quam ejusdem Isocratis decimo anno panegyricum suum absolventis. Diximus supra, non quantitate solum, verum et qualitate modum posse excedi. Id quoniam mirabile multis videri possit, paulo enucleatius est disserendum. Enimvero modus, quia nonnisi inest in quantitate, qualitate proprie excedi non potest. Atque nimirum tum exceditur, cum res tanta dicitur, quanta non potest esse. Qui autem talem dicit, qualis non est, falsa potius quam nimia dicit. Quae quum ita sint, tamen et falsa nonnulla sunt ejusmodi, ut eadem nimia rite possint vocari. Idque tum fit, ubi res permutantur genere quidem sive qualitate discrepantes, sed quarum qualitas ipsa continetur quantitate. Quae res potissimum locum habet in diversis animi motibus atque adfectionibus, quae certum modum excedentes genus ipsum cum nomine mutant: ut cum fingimus pro forti temerarium, dissolutum pro clemente, furentem pro irato, adfinia singulis virtutibus vitia amplectentes. In quibus omnibus, quatenus genere censentur diversa, exceditur modus qualitate: quae ipsa tamen, ut paulo ante diximus, a quantitate non differt. Nam quod proprium est fortitudinis, periculorum puta contemtionem, hoc ipso, si nimium est, efficitur temeritas. Eademque et ceterarum virtutum est ratio. Hujus autem vitii caussae omnino sunt repetendae ab rerum magnarum ignorantia. Neque profecto de illis judicium est tam facile, quam multi fortasse existimaverint. Etenim animum magnum gerat oportet, qui magna vel in aliis intelligere velit vel eadem ipse invenire. At qui necesse habet magnitudinis indicia petere áb rerum habitu atque forma externa, in illo omnia sunt proclivia ad errorem. Nam quae modum excedunt, in illis species est plurima, cum vera magnitudo plus abditorum ignium quam splendoris habeat, multoque efficiat plura quam profiteatur. Quemadmodum qui corporis robore plurimum valent, sine magno virium nisu expediunt ea, quae ab aliis et vultu nitentium et intentis omnibus nervis et ingenti corporis membrorumque jactatione aegre perficiuntur. At haec ipsa vulgus maxime observat, roborisque putat esse, quae sunt infirmitatis. Itaque juvenes plerique et puerili levitate viri pro fortibus indomita probant, neque magna fere habent nisi quae sunt portentosa. Quae caussa inprimis hac nostra aetate tot peperit indoctas ineptasque veterum scriptorum versiones, quorum simplicitatem tranquillamque majestatem parum sentientes interpretes, eaque ipsa, quorum non adsequebantur magnitudinem, vel emendare, vel attollere, vel quocun que modo exornare conati, praestantissima antiquae artis et ingenii opera, turpissime contaminaverunt. Quod sapiens nemo mirabitur. Nam magnorum virorum imitari mores et orationem, nonnisi est ejus qui magnas res atque altas ipse pectore possit concipere. Verum et haec pars nonnullis videtur illustranda exemplis. Praetereo recentiores, in quibus nihil est hoc vitio frequentius. Malo haec ibi legere, ubi sunt quaerenda evestigandaque, et apud illos, qui tot nitent virtutibus, ut qui unam maculam viderit et castigaverit, acuminis atque audentiae propemodum laudem habiturus videatur. Talis est sine dubio Virgilius, poeta judicio excellens, et ut rerum magnarum altarumque inventione praestans, ita vel inprimis sobrius, prudens atque castigatus. Qui tamen Aeneidos libro secundo, ubi Trojanorum arma Graeca indutorum successum describit, mihi quidem excessisse modum vide tur sequentibus versibus. Vadimus immixti Danais haud numine nostro, Hic quidem, nisi omnia me fallunt, ut quisque sensus atque judicii subtilitate plurimum valebit, ita postrema illa probabit minime. Ego certe fateor, me illis non parum offendi. Cujus rei, puto, caussa haec est, quod poeta in isthac Graecorum trepidatione modum plane excessit, pro metu prorsus ridiculam fingens amentiam, qua latibula quaerunt neque expedita ad fugam et omnium fortasse minime tuta. Quamvis enim metus ingens mentem praecipitat, tamen ea animi perturbatio nonnisi eo valet, ut trepidantes proximum quodvis et maxime patens effugium quaerant, cum Graeci isti hoc pene videantur meditati, ut locum et difficilem occu patu et ad occultandos tuendosve se parum aptum seligerent. Vidit hoc doctissimus atque elegantissimus Virgilii interpres Heynius, nimisque haec portentosa esse fatetur, aliquam tamen inde petens poetae excusationem, quod turpem ipse formidinem dixisset. Mihi vero ne sic quidem absolvendus Virgilius videtur, quoniam, ut modo dicebamus, haec non est amentia illa, quae in formidine locum habet. Neque modum tenuit Ovidius in describenda patientia, qua Hercules ad Deos excedens rogoque impositus flammarum dolores pertulisset. *) Patientiam dico? Ita quidem decebat. At haec potius est hilaritas. Nam quid dicit? Congeriem silvae Nemeaeo vellere summam Hicne idem ille est Hercules, qui paullo ante tunica Nimis quidem hic impatienter. Alterum autem illum nec fortem dicam, nec sapientem, sed insanum atque dementem. Nam quae hic est laetandi caussa? Fortiter ferat dolorem neque animo frangatur: hoc summum est. Oblectari vero cruciatu nemini conceditur, nisi uni Epicuri Sapienti. Verum in hoc genere omnes facile vincat Lucanus: qui tanta habet inprimis bellicae fortitudinis monstra, ut interdum in re maxime seria risum videatur velle captare. Cujusmodi praeter alia est illud, quod Libro tertio de Tyrrheno refert. Quem fingit, Balearis fundae plumbo effractis sibi temporibus oculisque excussis, ab sociis recto corpore tormenti instar compositum, nihilo *) Metam. Lib. IX. v. 235. sqq. |