desiderium, haec nostri, et erit altera alterius remedium. odium turbae sanabit solitudo, taedium solitudinis turba. Nec in eadem intentione aequaliter retinenda 4 mens est, sed adiocos devocanda. Cum puerulis Socrates ludere non erubescebat, et Cato vino laxabat animum curis publicis fatigatum, et Scipio triumphale illud ac militare corpus movit ad numeros, non molliter se infringens, ut nunc mos est etiam incessu ipso ultra muliebrem mollitiam fluentibus, sed ut antiqui illi viri solebant inter lusum ac festa tempora virilem in modum tripudiare, non facturi detrimentum, etiamsi ab hostibus suis spectarentur. Danda est animis remissio: meliores 5 acrioresque requieti surgent. ut fertilibus agris non est imperandum, cito enim illos exhauriet numquam intermissa fecunditas, ita animorum inpetus adsiduus labor franget. vires recipient paulum resoluti et emissi. nascitur ex adsiduitate laborum animorum hebetatio quaedam et languor. Nec ad hoc tanta hominum cupiditas tenderet, 6 nisi naturalem quamdam voluptatem haberet lusus iocusque. quorum frequens usus omne animis pondus omnemque vim eripiet: nam et somnus refectioni necessarius est: hunc tamen semper si per diem noctemque continues, mors erit. multum interest, remittas aliquid, an solvas. Legum conditores festos instituerunt dies, ut ad 7 hilaritatem homines publice cogerentur, tamquam necessarium laboribus interponentes temperamentum. et magni, ut dixi, viri quidam sibi menstruas certis diebus ferias dabant, quidam nullum non diem inter otium et curas dividebant. qualem Pollionem Asinium [oratorem magnum] meminimus, quem nulla res ultra decumam retinuit. ne epistulas quidem post eam horam legebat, ne quid-novae curae nasceretur, sed totius diei lassitudinem duabus illis horis ponebat. quidam medio die interiunxerunt et in postmeridianas horas aliquid levioris operae distulerunt. maiores quoque nostri novam relationem post horam decimam in senatu fieri vetabant. miles vigilias dividit et nox inmunis est ab expeditione redeuntium. Indulgendum est 8 animo dandumque subinde otium, quod alimenti ac virium loco sit. et in ambulationibus apertis vagandum, ut coelo ibero et multo spiritu augeat adtollatque se animus. aliquando vectatio iterque et mutata regio vigorem dabunt convictusque et liberalior potio. nonnumquam et usque ad ebrietatem veniendum, non ut mergat nos, sed ut deprimat. eluit enim curas et ab imo animum movet et ut morbis quibusdam ita tristitiae medetur. Liberque non ob licentiam linguae dictus est inventor vini, sed quia liberat servitio curarum animum et adserit vegetatque et 9 audaciorem in omnes conatus facit. Sed ut libertatis ita vini salubris moderatio est. Solonem Arcesilaumque in dulsisse vino credunt. Catoni ebrietas obiecta est. facilius efficiet, quisquis obiecerit, hoc crimen honestum quam turpem Catonem. Sed nec saepe faciendum est, ne animus malam consuetudinem ducat, et aliquando tamen in exsultationem libertatemque extrahendus tristisque so10 brietas removenda paulisper. Nam sive Graeco poetae credimus:,, aliquando et insanire iucundum est," sive Platoni:,, frustra poeticas fores conpos sui pepulit," sive Aristoteli: nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit." non potest grande aliquid et super ceteros 11 loqui nisi mota mens. cum volgaria et solita contempsit instinctuque sacro surrexit excelsior, tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali. non potest sublime quicquam et in arduo positum contingere, quamdiu apud se est: desciscat oportet a solito et efferatur et mordeat frenos et rectorem rapiat suum eoque ferat, quo per se timuisset escendere. 12 Habes, Serene carissime, quae possint tranquillitatem tueri, quae restituere, quae subrepentibus vitiis resistant: illud tamen scito, nihil horum satis esse validum rem inbecillam servantibus, nisi intenta et adsidua cura circumit animum labentem. L. ANNAEI SENECAE AD PAULINUM DE BREVITATE VITAE. I. Maior pars mortalium, Pauline, de naturae 1 malignitate conqueritur, quod in exiguum aevi gignimur, quod haec tam velociter, tam rapide dati nobis temporis spatia decurrant, adeo ut exceptis admodum paucis ceteros in ipso vitae adparatu vita destituat. nec huic publico, ut opinantur, malo turba tantum et inpudens volgus ingemuit. clarorum quoque virorum hic adfectus querelas evocavit: inde illa maximi medicorum exclamatio est: vitam brevem esse, longam artem." inde Aristotelis cum rerum natura exigentis mi- 2 nime conveniens sapienti viro lis est. ait: iniustam animalibus tantum indulsisse, ut quina aut dena secula edu[ce]rent: homini in tam multa ac magna genito tanto citeriorem terminum stare." Non exiguum temporis 3 habemus, sed multum perdidimus. satis longa vita et in maximarum rerum consummationem large data est, si tota bene conlocaretur. sed ubi per luxum ac neglegentiam diffluit, ubi nullae bonae rei inpenditur, ultima demum necessitate cogente, quam ire non intelleximus, transisse sentimus. Ita est, non accepimus brevem 4 viam, sed fecimus, nec inopes eius, sed prodigi sumus. Sicit amplae et regiae opes ubi ad malum dominum pervenerunt, momento dissipantur, at quamvis modicae si bono custodi traditae sunt, usu crescunt: ita aetas nostra bene disponenti multum patet. II. Quid de rerum natura querimur? illa se benigne 1 gessit. vita, si uti scias, longa est. Alium insatiabilis tenet avaritia, alium in supervacuis laboribus operosa sedulitas. alius vino madet. alius inertia torpet. alium defatigat ex alienis iudiciis suspensa semper ambitio. alium mercandi praeceps cupiditas circa omnis terras, omnia maria spe lucri ducit. quosdam torquet cupido militiae numquam non aut alienis periculis intentos aut suis anxios. sunt quos ingratus superiorum cultus voluntaria 2 servitute consumat. multos aut adfectatio alienae fortunae aut suae [cura] detinuit. plerosque nihil certum sequentis vaga et inconstans et sibi displicens levitas per nova consilia iactavit. quibusdam nihil, quo cursum dirigant, placet, sed marcentis oscitantisque fata deprehendunt, adeo ut quod apud maximum poetarum more oraculi dictum est, verum esse non dubitem: exigua pars est vitae qua [nos] vivimus. ceterum quidem omne spatium non vita, sed tempus est. 3 Urgentia circumstant vitia undique nec resurgere aut in dispectum veri adtollere oculos sinunt, sed mersos et in cupiditatem infixos premunt. numquam illis recurrere ad se licet. si quando aliqua fortuito quies contigit, veluti profundo mari, in quo post ventum quoque volutatio est, fluctuantur nec umquam illis a cupiditatibus suis otium 4 instat. De istis me putas disserere, quorum in confesso mala sunt? adspice illos, ad quorum felicitatem concurritur: bonis suis effocantur. Quam multis divitiae graves sunt? quam multorum eloquentia cotidiano ostentandi ingenii spatio sanguinem educit? quam multi continuis voluptatibus pallent? quam multis nihil liberi relinquit circumfusus clientium populus? omnis denique istos ab infimis usque ad summos pererra: hic advocat, hic adest. ille periclitatur, ille defendit, ille iudicat. nemo se sibi vindicat. alius in alium consumimur. interroga de istis, quorum nomina ediscuntur: his illos dignosci videbis notis:, ,ille 5 illius cultor est, hic illius." suus nemo est. Deinde denentissima quorumdam indignatio est. queruntur de superiorum fastidio, quod ipsis adire volentibus non vacaverint: audet quisquam de alterius superbia queri, qui sibi ipse numquam vacat? Ille tamen te, quisquis est, insolenti quidem voltu, sed aliquando respexit. ille aures suas ad tua verba demisit. ille te ad latus suum recepi: tu non inspicere te umquam, non audire dignatus es. Non est itaque, quod ista officia cuiquam inputes, quoniam quidem, cum illa faceres, non esse cum aliquo volebas, sed tecum esse non poteras. III. Omnia licet, quae umquam ingenia fulserunt, in 1 hoc unum consentiant, numquam satis hanc humanarum mentium caliginem mirabuntur: praedia sua occupari a nullo patiuntur et, si exigua contentio est de modo finium, ad lapides et arma discurrunt: in vitam suam incedere alios sinunt, immo vero ipsi etiam possessores eius futuros inducunt. nemo invenitur, qui pecuniam suam dividere velit: vitam unusquisque quam multis distribuit? adstricti sunt in continendo patrimonio: simul ad iacturam temporis ventum est, profusissimi in eo, cuius unius honesta avaritia est. Libet itaque ex seniorum turba conpre- 2 hendere aliquem:,,pervenisse te ad ultimum aetatis humanae videmus. centesimus tibi vel supra premitur annus: agedum, ad conputationem aetatem tuam revoca. dic, quantum ex isto tempore creditor, quantum amica, quantum rex, quantum cliens abstulerit. quantum lis uxoria, quantum servorum coercitio, quantum officiosa per urbem discursatio. adice morbos, quos manu fecimus. adice quod et sine usu iacuit: videbis te pauciores annos habere quam numeras. Repete memoria tecum, quando 3 certus consilii fueris, quotus quisque dies ut destinaveras recesserit, quando tibi usus tui fuerit, quando in statu suo voltus, quando animus intrepidus, quid tibi in tam longo aevo facti operis sit, quam multi vitam tuam diripuerint te non sentiente, quid perderes, quantum vanus dolor, stulta laetitia, avida cupiditas, blanda conversatio abstulerit, quam exiguum tibi de tuo relictum sit: intelleges te inmaturum mori." Quid ergo est in 4 causa? tamquam semper victuri vivitis. numquam vobis fragilitas vestra succurrit. non observatis, quantum iam temporis transierit. velut ex pleno et abundanti perditis, cum interim fortasse ille ipse qui alicui vel homini vel rei donatur dies ultimus sit. Omnia tamquam mortales timetis, omnia tamquam inmortales con |