760 procedo et Priami sedes arcemque reviso. et iam porticibus vacuis Iunonis asylo custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes

praedam adservabant; huc undique Troïa gaza
incensis erepta adytis, mensaeque deorum
765 crateresque auro solidi, captivaque vestis

congeritur; pueri et pavidae longo ordine matres
stant circum.

ausus quin etiam voces iactare per umbram implevi clamore vias maestusque Creusam 770 nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi. quaerenti et tectis urbis sine fine furenti infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae visa mihi ante oculos et nota maior imago (obstipui, steteruntque comae, et vox faucibus haesit); 775 tum sic adfari et curas his demere dictis:

'quid tantum insano iuvat indulgere dolori,

o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
eveniunt, nec te comitem hinc portare Creusam
fas aut ille sinit superi regnator Olympi.

780 longa tibi exilia, et vastum maris aequor arandum;
et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva
inter opima virum leni fluit agmine Thybris.
illic res laetae regnumque et regia coniunx
parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae.
785 non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas
aspiciam aut Grais servitum matribus ibo,
Dardanis et divae Veneris nurus,

sed me magna deum genetrix his detinet oris. iamque vale et nati serva communis amorem.' 790 haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem dicere deseruit tenuisque recessit in auras. ter conatus ibi collo dare bracchia circum; ter frustra comprensa manus effugit imago

par levibus ventis volucrique simillima somno. sic demum socios consumpta nocte reviso.

Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque, collectam exilio pubem, miserabile volgus. undique convenere animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur; cessi et sublato montis genitore petivi.

795

800

P. VERGILI MARONIS
AENEIDOS

LIBER TERTIUS.

Postquam res Asiae Priamique evertere gentem inmeritam visum superis ceciditque superbum Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia, diversa exilia et desertas quaerere terras auguriis agimur divum classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur, contrahimusque viros. vix prima inceperat aestas, et pater Anchises dare fatis vela iubebat, litora cum patriae lacrimans portusque relinquo et campos, ubi Troia fuit. feror exul in altum cum sociis natoque, penatibus et magnis dis.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis (Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo, hospitium antiquum Troiae sociique penates,

5

10

15

dum fortuna fuit. feror huc et litore curvo
moenia prima loco fatis ingressus iniquis
Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.
Sacra Dionaeae matri divisque ferebam

20 auspicibus coeptorum operum superoque nitentem
caelicolum regi mactabam in litore taurum.
forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo
virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
accessi viridemque ab humo convellere silvam
25 conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
horrendum et dictu video mirabile monstrum.
nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos
vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae
et terram tabo maculant. mihi frigidus horror
30 membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
rursus et alterius lentum convellere vimen

insequor et causas penitus temptare latentis;
ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
multa movens animo nymphas venerabar agrestis
35 Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
rite secundarent visus omenque levarent.
tertia sed postquam maiore hastilia nisu

adgredior genibusque adversae obluctor harenae, (eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo 40 auditur tumulo, et vox reddita fertur ad auris: 'quid miserum, Aenea.. laceras? iam parce sepulto, parce pias scelerare manus. non me tibi Troia externum tulit aut cruor hic de stipite manat. heu! fuge crudelis terras, fuge litus avarum; 45 nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit telorum seges et iaculis increvit acutis.'

tum vero ancipiti mentem formidine pressus obstipui, steteruntque comae, et vox faucibus haesit. Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

infelix Priamus furtim mandarat alendum
Threicio regi, cum iam diffideret armis
Dardaniae cingique urbem obsidione videret.
ille, ut opes fractae Teucrum et fortuna recessit,
res Agamemnonias victriciaque arma secutus

fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat et auro
vi potitur. quid non mortalia pectora cogis,
auri sacra fames! postquam pavor ossa reliquit,
delectos populi ad proceres primumque parentem
monstra deum refero et, quae sit sententia, posco.
omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
linqui pollutum hospitium et dare classibus austros.
ergo instauramus Polydoro funus et ingens
aggeritur tumulo tellus; stant manibus arae
caeruleis maestae vittis atraque cupresso
et circum Iliades crinem de more solutae;
inferimus tepido spumantia cymbia lacte
sanguinis et sacri pateras animamque sepulcro
condimus et magna supremum voce ciemus.

Inde, ubi prima fides pelago placataque venti
dant maria et lenis crepitans vocat auster in altum,
deducunt socii navis et litora complent.
provehimur portu, terraeque urbesque recedunt.
sacra mari colitur medio gratissima tellus
Nereidum matri et Neptuno Aegaeo,
quam pius Arquitenens oras et litora circum
errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit
immotamque coli dedit et contemnere ventos.
huc feror, haec fessos tuto placidissima portu
accipit. egressi veneramur Apollinis urbem.

rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, vittis et sacra redimitus tempora lauro

occurrit, veterem Anchisen adgnoscit amicum; iungimus hospitio dextras et tecta subimus.

Vergili Aeneis.

Templa dei saxo venerabar structa vetusto: 85 da propriam, Thymbraee, domum, da moenia fessis et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. quem sequimur? quove ire iubes, ubi ponere sedes? da, pater, augurium atque animis inlabere nostris.' 90 vix ea fatus eram: tremere omnia visa repente, liminaque laurusque dei, totusque moveri mons circum et mugire adytis cortina reclusis. summissi petimus terram, et vox fertur ad auris: 'Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum 95 prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto accipiet reduces. antiquam exquirite matrem. hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris et nati natorum et qui nascentur ab illis.' haec Phoebus, mixtoque ingens exorta tumultu 100 laetitia, et cuncti, quae sint ea moenia, quaerunt, quo Phoebus vocet errantis iubeatque reverti. tum genitor veterum volvens monumenta virorum audite, o proceres,' ait, 'et spes discite vestras. Creta Iovis magni medio iacet insula ponto, 105 mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrac.

centum urbes habitant magnas, uberrima regna, maximus unde pater, si rite audita recordor, Teucrus Rhoeteas primum est advectus ad oras optavitque locum regno. nondum Ilium et arces 110 Pergameae steterant; habitabant vallibus imis. hinc mater cultrix Cybelae Corybantiaque aera Idaeumque nemus, hinc fida silentia sacris

et iuncti currum dominae subiere leones.

ergo agite et, divum ducunt qua iussa, sequamur; 115 placemus ventos et Cnosia regna petamus. nec longo distant cursu; modo Iuppiter adsit, tertia lux classem Cretacis sistet in oris.'