120 continuo 'salve, fatis mihi debita tellus,

vosque', ait, o fidi Troiae salvete penates!

hic domus, haec patria est; genitor mihi talia namque (nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit: cum te, nate, fames ignota ad litora vectum 125 accisis coget dapibus consumere mensas, tum sperare domos defessus ibique memento prima locare manu molirique aggere tecta." haec erat illa fames; haec nos suprema manebat exiliis positura modum.

130 quare agite et primo laeti cum lumine solis,

quae loca, quive habeant homines, ubi moenia gentis, vestigemus et a portu diversa petamus.

nunc pateras libate Iovi precibusque vocate Anchisen genitorem et vina reponite mensis'. 135 sic deinde effatus frondenti tempora ramo

implicat et geniumque loci primamque deorum Tellurem nymphasque et adhuc ignota precatur flumina, tum Noctem Noctisque orientia signa Idaeumque Iovem Phrygiamque ex ordine matrem 140 invocat et duplicis caeloque Ereboque parentes. hic pater omnipotens ter caelo clarus ab alto intonuit radiisque ardentem lucis et auro ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem. diditur hic subito Troiana per agmina rumor, 145 advenisse diem, quo debita moenia condant. certatim instaurant epulas atque omine magno crateras laeti statuunt et vina coronant.

Postera cum prima lustrabat lampade terras orta dies, urbem et finis et litora gentis 150 diversi explorant: haec fontis stagna Numici, hunc Thybrim fluvium, hic fortis habitare Latinos. tum satus Anchisa delectos ordine ab omni

centum oratores augusta ad moenia regis

ire iubet ramis velatos Palladis omnis
donaque ferre viro pacemque exposcere Teucris.
haud mora, festinant iussi rapidisque feruntur
passibus. ipse humili designat moenia fossa
moliturque locum primasque in litore sedes
castrorum in morem pinnis atque aggere cingit.
iamque iter emensi turris ac tecta Latinorum
ardua cernebant iuvenes muroque subibant;
ante urbem pueri et primaevo flore iuventus
exercentur equis domitantque in pulvere currus
aut acris tendunt arcus aut lenta lacertis
spicula contorquent cursuque ictuque lacessunt:
cum praevectus equo longaevi regis ad auris
nuntius ingentis ignota in veste reportat
advenisse viros. ille intra tecta vocari
imperat et solio medius consedit avito.

155

160

165

tectum augustum, ingens, centum sublime columnis
urbe fuit summa, Laurentis regia Pici,
horrendum silvis et religione parentum.

170

hic sceptra accipere et primos attollere fasces
regibus omen erat; hoc illis curia templum,
hae sacris sedes epulis; hic ariete caeso
perpetuis soliti patres considere mensis.
quin etiam veterum effigies ex ordine avorum
antiqua e cedro, Italusque paterque Sabinus
vitisator curvam servans sub imagine falcem
Saturnusque senex Ianique bifrontis imago,
vestibulo adstabant aliique ab origine reges,
Martia qui ob patriam pugnando volnera passi.
multaque praeterea sacris in postibus arma,
captivi pendent currus curvaeque secures

et cristae capitum et portarum ingentia claustra
spiculaque clipeique ereptaque rostra carinis.
ipse Quirinali lituo parvaque sedebat

175

180

185

succinctus trabea laevaque ancile gerebat

Picus, equum domitor, quem capta cupidine coniunx 190 aurea percussum virga versumque venenis

195

fecit avem Circe sparsitque coloribus alas.
tali intus templo divum patriaque Latinus
sede sedens Teucros ad sese in tecta vocavit
atque haec ingressis placido prior edidit ore:

'Dicite, Dardanidae (neque enim nescimus et urbem et genus, auditique advertitis aequore cursum), quid petitis? quae causa rates aut cuius egentis litus ad Ausonium tot per vada caerula vexit? sive errore viae seu tempestatibus acti, 200 qualia multa mari nautae patiuntur in alto, fluminis instratis ripas portuque sedetis,

ne fugite hospitium neve ignorate Latinos Saturni gentem haud vinclo nec legibus aequam, sponte sua veterisque dei se more tenentem. 205 atque equidem memini (fama est obscurior annis) Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris Dardanus Idaeas Phrygiae penetrarit ad urbes Threiciamque Samon, quae nunc Samothracia fertur. hinc illum Corythi Tyrrhena ab sede profectum 210 aurea nunc solio stellantis regia caeli

accipit et numerum divorum altaribus auget'.
Dixerat, et dicta Ilioneus sic voce secutus:
'rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos
atra subegit hiemps vestris succedere terris
215 nec sidus regione viae litusve fefellit;

consilio hanc omnes animisque volentibus urbem
adferimur pulsi regnis, quae maxima quondam
extremo veniens Sol aspiciebat Olympo.

ab Iove principium generis, Iove Dardana pubes 220 gaudet avo, rex ipse Iovis de gente suprema. Troius Aeneas tua nos ad limina misit.

quanta per Idaeos saevis effusa Mycenis
tempestas ierit campos, quibus actus uterque
Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis,
audiit et siquem tellus extrema refuso

summovet Oceano et siquem extenta plagarum
quattuor in medio dirimit plaga Solis iniqui.
diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti
dis sedem exiguam patriis litusque rogamus
innocuum et cunctis undamque auramque patentem.
non erimus regno indecores, nec vestra feretur
fama levis tantique abolescet gratia facti,
nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit.
fata per Aeneae iuro dextramque potentem,
sive fide seu quis bello est expertus et armis:
multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro
praeferimus manibus vittas ac verba precantia)
et petiere sibi et voluere adiungere gentes;
sed nos fata deum vestras exquirere terras
imperiis egere suis. hinc Dardanus ortus;

huc repetit iussisque ingentibus urget Apollo

Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra Numici. dat tibi praeterea fortunae parva prioris

225

230

235

240

munera, reliquias Troia ex ardente receptas.

hoc pater Anchises auro libabat ad aras;

245

hoc Priami gestamen erat, cum iura vocatis.

more daret populis, sceptrumque sacerque tiaras Iliadumque labor vestes.'

Talibus Ilionei dictis defixa Latinus

obtutu tenet ora soloque inmobilis haeret

250

intentos volvens oculos. nec purpura regem

picta movet, nec sceptra movent Priameia tantum,
quantum in conubio natae thalamoque moratur
et veteris Fauni volvit sub pectore sortem:
hunc illum fatis externa ab sede profectum

255

portendi generum paribusque in regna vocari
auspiciis, huic progeniem virtute futuram

egregiam et totum quae viribus occupet orbem. tandem laetus ait: 'di nostra incepta secundent 260 auguriumque suum! dabitur, Troiane, quod optas, munera nec sperno; non vobis rege Latino divitis uber agri Troiaeve opulentia derit. ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, si iungi hospitio properat sociusque vocari, 265 adveniat voltus neve exhorrescat amicos;

pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni. vos contra regi mea nunc mandata referte. est mihi nata, viro gentis quam iungere nostrae non patrio ex ady to sortes, non plurima caelo 270 monstra sinunt; generos externis adfore ab oris, hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum nomen in astra ferant. hunc illum poscere fata et reor et, siquid veri mens augurat, opto'. haec effatus equos numero pater eligit omni 275 (stabant ter centum nitidi in praesaepibus altis); omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci instratos ostro alipedes pictisque tapetis (aurea pectoribus demissa monilia pendent, tecti auro fulvum mandunt sub dentibus aurum), 280 absenti Aeneae currum geminosque iugalis semine ab aetherio, spirantis naribus ignem, illorum de gente, patri quos daedala Circe supposita de matre nothos furata creavit. talibus Aeneadae donis dictisque Latini 285 sublimes in equis redeunt pacemque reportant. Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis saeva Iovis coniunx aurasque invecta tenebat et laetum Aenean classemque ex aethere longe Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno;