Lucidus hic aer, et, quae tria corpora restant, 105 | Quisque suas artes ob idem delibat agendo,
Ignis, aquae, tellus, unus acervus erant.
Ut semel haec rerum secessit lite suarum,
Inque novas abiit massa soluta domos ;
Flamma petit altum: propior locus aera cepit:
Sederunt medio terra fretumque solo.
Tunc ego, qui fueram globus, et sine imagine moles,
In faciem redii diguaque membra deo.
Nunc quoque, confusae quondam nota parva figurae,
Ante quod est me, postque videtur idem.
Accipe, quaesitae quae causa sit altera formae, 115
Hanc simul ut noris, officiumque meum.
Quidquid ubique vides, coelum, mare, nubila, terras,
Omnia sunt nostra clausa patentque manu.
Me penes est unum vasti custodia mundi,
Et ius vertendi cardinis omne meum est.
Quum libuit Pacem placidis emittere tectis;
Libera perpetuas ambulat illa vias.
Sanguine letifero totus miscebitur orbis,
Ni teneant rigidae condita bella serae. Praesideo foribus coeli cum mitibus Horis: It, redit officio Iupiter ipse meo.
Inde vocor Ianus. Cui quum Cereale sacerdos
Imponit libum, farraque mista sale:
Nomina ridebis; modo namque Patulcius idem,
Et modo sacrifico Clusius ore vocor.
Scilicet alterno voluit rudis illa vetustas
Nomine diversas significare vices.
Nec plus quam solitum testificatur opus.
Mox ego: Cur, quamvis aliorum numina placem,
Iane, tibi primo tura merumque fero?
Ut per me possis aditum, qui limina servo,
Ad quoscumque voles, inquit, habere deos.
At cur laeta tuis dicuntur verba Kalendis,
Et damus alternas accipimusque preces?
Tum deus incumbens baculo, quem dextra gerebat,
Omnia principiis, inquit, inesse solent.
Ad primam vocem timidas advertitis aures,
Et visam primum consulit augur avem.
Templa patent auresque deum: nec lingua caducas
Concipit ulla preces; dictaque pondus habent.
Desierat Ianus: nec longa silentia feci;
Sed tetigi verbis ultima verba meis:
Quid vult palma sibi, rugosaque carica, dixi, 185
Et data sub niveo candida mella favo?
Omen, ait, causa est, ut res sapor ille sequatur,
Et peragat coeptum dulcis ut aunus iter.
125 Dulcia cur dentur, video: stipis adiice causam,
Pars mihi de festo ne labet ulla tuo.
Risit; et, O quam te fallunt tua saecula, dixit,
Qui stipe mel sumpta dulcius esse putes!
Vix ego Saturno quenquam regnante videbam,
Cuius non animo dulcia lucra forent. [195
Tempore crevit amor, qui nunc est summus, habendi;
Vix ultra, quo iam progrediatur, habet.
Pluris opes nunc sunt, quam prisci temporis annis,
Dum populus pauper, dum nova Roma fuit ;
Dum casa Martigenam capiebat parva Quirinum,
Et dabat exiguum fluminis ulva torum.
Iupiter angusta vix totus stabat in aede;
Inque Iovis dextra fictile fulmen erat.
Frondibus ornabant, quae nunc Capitolia gemmis,
Pascebatque suas ipse senator oves,
Vis mea narrata est: causam nunc disce figurae.
Iam tamen hanc aliqua tu quoque parte vides. [135
Omnis habet geminas, hinc atque hinc, ianua frontes;
E quibus haec populum spectat, at illa Larem.
Utque sedens vester primi prope limina tecti
Ianitor egressus introitusque videt:
Sic ego perspicio coelestis ianitor aulae
Eoas partes, Hesperiasque simul.
Ora vides Hecates in tres vergentia partes,
Servet ut in ternas compita secta vias.
Et mihi, ne flexu cervicis tempora perdam,
Cernere non moto corpore bina licet.
Dixerat; et vultu, si plura requirere vellem,
Se mihi difficilem non fore, fassus erat.
Sumpsi animum, gratesque deo non territus egi;
Verbaque sum spectans pauca locutus humum.
Dic, age, frigoribus quare novus incipit annus,
Qui melius per ver incipiendus erat?
Omnia tunc florent; tunc est nova temporis aetas,
Et nova de gravido palmite gemma tumet.
Et modo formatis operitur frondibus arbos;
Prodit et in summum seminis herba solum :
Et tepidum volucres concentibus aera mulcent, 155
Ludit et in pratis, luxuriatque pecus.
Tunc blandi soles, ignotaque prodit hirundo,
Et luteum celsa sub trabe fingit opus;
Tunc patitur cultus ager, et renovatur aratro :
Haec anni novitas iure vocanda fuit.
Quaesieram multis; non multis ille moratus,
Contulit in versus sic sua verba duos :
Bruma novi prima est, veterisque novissima solis:
Principium capiunt Phoebus et annus idem.
Post ea mirabar, cur non sine litibus esset
Prima dies. Causam percipe, Ianus ait.
Tempora commisi nascentia rebus agendis;
Totus ab auspicio ne foret annus iners.
Tu tamen, auspicium si sit stipis utile, quaeris,
Curque iuvent nostras aera vetusta manus.
Aera dabant olim; melius nunc omen in auro est,
Victaque concedit prisca moneta novae.
Nos quoque templa iuvant, quamvis antiqua probemus,
Aurea; maiestas convenit ista deo.
Laudamus veteres, sed nostris utimur annis.
Mos tamen est aeque dignus nterque coli.
Finierat monitus. Placidis ita rursus, ut ante,
Clavigerum verbis alloquor ipse deum:
Multa quidem didici; sed cur navalis in aere
Altera signata est, altera forma biceps?
Noscere me duplici posses in imagine, dixit,
Ni vetus ipsa dies extenuaret opus.
106 erat. Dubitari nequit, quin recte utrumque dicatur, ut ne ipsum quidem poetam in his constitisse sibi dicas. Nam v. Met. I, 6, ubi nihil variant codd. 109 petit, petiit. 114 Quod in me est ante, idem etiam videtur post. 122 per tutas. 128 mistaque farra sali. Sic Barm. 139 prospicio. Retinuit Barm. 153 amicitur H. e codd. 158 figit, neetit. 174 velim, prorsus habere H. e cod. Vatic. Sed non quorum velit, servat limina lanns, sed omnium. 182 Des. paucis H. ex uno cod. 185 Martial. XIII, 27. 186 cado. 212 petunt. 219 cur wit. 231 ut imag.
Ipse solum colui, cuius placidissima laevum
Radit arenosi Thybridis unda latus.
Hic, ubi nunc Roma est, incaedua silva virebat,
Tantaque res paucis pascua bubus erat.
Arx mea collis erat, quem cultrix nomine nostro 245
Nuncupat haec aetas, Ianiculumque vocat,
Tunc ego regnabam, patiens quum terra deorum
Esset, et humanis numina mista locis.
Nondum Iustitiam facinus mortale fugarat;
Ultima de superis illa reliquit humum.
Proque metu populum sine vi pudor ipse regebat;
Nullus erat, iustis reddere iura, labor.
Nil mihi cum bello: pacem postesque tuebar;
Et clavem ostendens, Haec, ait, arma gero. Presserat ora deus. Tunc sic ego nostra resolvo, 255 Voce mea voces eliciente dei:
Quum tot sint Iani, cur stas sacratus in uno,
Hic ubi templa foris iuncta duobus habes? Ille manu mulcens propexam ad pectora barbam, Protinus Oebalii retulit arma Titi, Utque levis custos, armillis capta Sabinis, Ad summae Tatium duxerit arcis iter. Inde, velut nunc est, per quem descenditis, Arduus in valles et fora clivus erat. Et iam contigerat portam, Saturnia cuius Dempserat oppositas insidiosa seras. Cum tanto veritus committere numine pugnam, Ipse meae movi callidus artis opus; Oraque, qua pollens ope sum, fontana reclusi, Sumque repentinas eiaculatus aquas. Ante tamen calidis subieci sulphura venis, Clauderet ut Tatio fervidus humor iter. Cuius ut utilitas pulsis percepta Sabinis, Quae fuerat, tuto reddita forma loco est; Ara mihi posita est, parvo coniuncta sacello; Haec adolet flammis cum strue farra suis. At cur pace lates, motisque recluderis armis ? Nec mora; quaesiti reddita causa mihi. Ut populo reditus pateant ad bella profecto, Tota patet dempta ianua nostra sera. Pace fores obdo, ne qua discedere possit; Caesareoque diu nomine clausus ero. Dixit; et, attollens oculos diversa tuentes, Adspexit toto quidquid in orbe fuit.
Iupiter in parte est. Cepit locus unus utrumque, Iunctaque sunt magno templa nepotis avo. [295 Quid vetat et stellas, ut quaeque oriturque caditque, Dicere? promissi pars fuit ista mei.
Felices animos, quibus haec cognoscere primis, Inque domos superas scandere cura fuit ! Credibile est illos pariter vitiisque locisque
Altius humanis exseruisse caput.
Non Venus et Vinum sublimia pectora fregit,
Officiumque fori, militiaeque labor;
Nec levis ambitio, perfusaque gloria fuco,
Magnarumve fames sollicitavit opum.
Admovere oculis distantia sidera terris,
Aetheraque ingenio supposuere suo.
Sic petitur coelum; non ut ferat Ossan Olympus,
Summaque Peliacus sidera tangat apex.
Nos quoque sub ducibus coelum metabimur illis,
Ponemusque suos ad stata signa dies.
Ergo ubi uox aderit venturis tertia Nonis,
Sparsaque coelesti rore madebit humus;
Octipedis frustra quaeruntur brachia Cancri:
Praeceps occiduas ille subivit aquas.
Institerint Nonae; missi tibi nubibus atris
Signa dabunt imbres, exoriente Lyra.
Quatuor adde dies ductos ex ordine Nonis;
Ianus Agonali luce piandus erit.
Nominis esse potes succinctus causa minister,
Hostia coelitibus quo feriente cadit:
Qui calido strictos tincturus sanguine cultros,
Semper, Agone rogas; nec nisi iussus agis.
|Pars, quia non veniant pecudes, sed agantur, ab actu
Nomen Agonalem credit habere diem.
Pars putat hoc festum priscis Agualia dictum, 325
Una sit ut proprio littera dempta loco.
An, quia praevisos in aqua timet hostia cultros,
A pecoris lux est ista notata metu?
Pars etiam, fieri solitis aetate priorum
Nomina de ludis Graeca tulisse diem.
Et pecus antiquus dicebat Agonia sermo,
Veraque iudicio est ultima causa meo.
Utque ea non certa est; ita rex placare sacrorum
Numina lanigerae coniuge debet ovis.
Victima, quae dextra cecidit victrice, vocatur; 335
Hostibus a motis hostia nomen habet.
Ante, deos homini quod conciliare valeret,
Far erat, et puri lucida mica salis.
Nondum pertulerat lacrimatas cortice myrrhas
Acta per aequoreas hospita navis aquas.
Tura nec Euphrates, nec miserat India costum,
Nec fuerant rubri cognita fila croci.
Ara dabat fumos, herbis contenta Sabinis,
Et non exiguo laurus adusta sono.
Si quis erat, factis prati de flore coronis
Qui posset violas addere, dives erat.
Hic, qui nunc aperit percussi viscera tauri,
In sacris nullum culter habebat opus.
Prima Ceres avidae gavisa est sanguine porcae,
Ulta suas merita caede nocentis opes.
Nam sata, vere novo, teneris lactentia sucis,
Eruta setigerae comperit ore suis.
233 superest, explicanda. 245 vulgus nomine; tum versu sq. post Nuncupat comma ponend. foret, ut aetas vocat coniungerentur. Alt. H. e trib. codd. Cultrix, incolens montem. 255 sic nostra ora H. e codd. 258 foris duob, boario et piscario. 260 Sabini a Lacedaemoniis originem suam repeteb. 261 sq. Sabinos Ad summ. tacites vel Tatios codd. Alt. excerpta Jos. Scalig. 271 gelidis H. 274 Quaeque fuit H. e cod. 282 numine. Alt. H. e trib. codd. optim. 287 magistros cod. Vat. 296 pars sit et ista H. e codd. 297 animae, 299 illas. 305 sidera nostris codd. praeter un. Admov. oculis (suis, dat.) sid. a terris dist. 311 aberit Pfaffius (de ortib. sider.) c. ductis, quod cum Latinitate conciliari non potest. Et alt. plures codd. Nonis adde quat. dies, duct. ex ordine. 319 potest; alt. H. ex uno cod. 322 pro tertia pers, secundam duodecim codd. habent. Pro Agone plurimi Agatne, quod intolerabilem efficit sonum. 328 metu, αγωνία. 333 nunc certa H. e codd. Sed non poterat certum dicere Óvid, quod suo tantum indicio verum erat. Vulg. explica: Ut causa nominis in dubio est, ita ritus certe constat; rex sacror. rel. 336 amotis H. e duob. codd. quod Krebsius seiunx. Reliqui codd. a domitis. 351 sulcis. Sic H.
Caerula quem genetrix aegre solata dolentem, 365
Addidit haec dictis ultima verba suis:
Siste, puer, lacrimas; Proteus tua damna levabit,
Quoque modo repares, quae periere, dabit.
Decipiat ne te versis tamen ille figuris,
Impediant geminas vincula firma manus.
Pervenit ad vatem iuvenis, resolutaque somno
Alligat aequorei brachia capta senis.
Ille sua faciem transformis adulterat arte:
Mox domitus vinclis in sua membra redit.
Oraque caerulea tollens rorantia barba,
Qua, dixit, repares arte, requiris, apes?
Obrue mactati corpus tellure iuvenci ;
Quod petis a nobis, obrutus ille dabit.
Iussa facit pastor. Fervent examina putri
![[ocr errors]](https://books.google.ch/books/content?id=proV6koWF3wC&hl=de&output=html_text&pg=PA495&img=1&zoom=3&q=codd&cds=1&sig=ACfU3U35S6xsREPlUs_3CLooZBH5tYM9wg&edge=0&edge=stretch&ci=459,478,10,12)
Hanc cupit, hanc optat, sola suspirat in illa,
Signaque dat nutu, sollicitatque notis.
Fastus inest pulchris, sequiturque superbia formam:
Irrisum vultu despicit illa deum.
Nox erat; et, vino somnum faciente, iacebant
Corpora, diversis victa sopore locis.
Lotis in herbosa, sub acernis ultima ramis,
Sicut erat lusu fessa, quievit humo.
Surgit amans, animamque tenens, vestigia furtim 425
Suspenso digitis fert taciturna gradu.
Ut tetigit niveae secreta cubilia Nymphae,
Ipsa sui flatus ne sonet aura, cavet.
Et etiam finitima corpus librabat in herba:
Illa tamen multi plena soporis erat.
Gaudet; et, a pedibus tracto velamine, vota
Ad sua felici coeperat ire via.
Ecce rudens rauco Sileni vector asellus
Intempestivos edidit ore sonos.
Territa consurgit Nymphe, manibusque Priapum 435
Reiicit, et fugiens concitat omne nemus.
At deus, obscaena nimium quoque parte paratus,
Omnibus ad Lunae lumina risus erat.
375 Morte dedit poenas auctor clamoris, et hinc est
Hellespontiaco victima grata deo.
Intactae fueratis aves, solatia ruris,
Assuetum silvis, innocuumque genus: Quae facitis nidos, et plumis ova fovetis,
Et facili dulces editis ore modos.
Sed nihil ista iuvant, quia linguae crimen habetis, 445 Dique putant mentes vos aperire suas.
Nec tamen id falsum. Nam, dis ut proxima quaeque, Nunc penna veras, nunc datis ore notas.
Placat equo Persis radiis Hyperiona cinctum, 385 Tuta diu volucrum proles, tunc denique caesa est,
Vina dabat Liber: tulerat sibi quisque coronam;
Ipsa mone, quae nomen habes a carmine ductum,
Propositoque fave, ne tuus erret honos.
Orta prior Luna, de se si creditur ipsi,
A magno tellus Arcade nomen habet.
Hic fuit Evander: qui, quanquam clarus utroque.
Nobilior sacrae sanguine matris erat.
Quae simul aetherios animo conceperat ignes,
Ore dabat vero carmina, plena dei.
Dixerat haec, nato motus instar sibique,
Multaque praeterea, tempore nacta fidem.
Nam iuvenis, vera nimium cum matre fugatus,
Deserit Arcadium Parrhasiumque Larem.
Cui genetrix flenti, Fortuna viriliter, inquit,
Siste, puer, lacrimas, ista ferenda tibi est.
357 huic H. e cod. 359 nora tibi debitus. 363 cum prole cod. 381 post fatum punctum olim figebant. Additur causa enm quadam ironia, cur ovis immoletur. 395 gelidi venere Lycaei ÍI. e codd. 404 large codd. plurimi. 420 suo codd. pract, un, quem sequi malui. 435 consurgens H. e duob, codd. 443 quae plumis id. e trib. codd. 455 Noctis codd. praeter un. Vatic. 463 Turni sor. Iuturna. 465 moresque codd. plurími. 466 Dirigat. Alt, non impedit, quo minus petam versu antec. pro coniunct, praes. habeatur.
Pectora pro facto spemque metumque suo.
Nec tamen ut primus maere mala talia passus:
Obruit ingentes ista procella viros.
Passus idem, Tyriis qui quondam pulsus ab oris,
Cadmus, in Aonia constitit exsul humo.
Passus idem Tydeus, et idem Pagasaeus Iason;
Et quos praeterea longa referre mora est.
Omne solum forti patria est; ut piscibus aequor,
Ut volucri, vacuo quidquid in orbe patet.
Nec fera tempestas toto tamen horret in anno: 495
Et tibi, crede mihi, tempora veris erunt.
Vocibus Evander firmata mente parentis
Nave secat fluctus, Hesperiamque tenet.
Iamque ratem doctae monitu Carmentis in amnem
Egerat, et Tuscis obvius ibat aquis:
Fluminis illa latus, cui sunt vada iuncta Terenti,
Adspicit, et sparsas per loca sola casas;
Utque erat, immissis puppim stetit ante capillis,
Continuitque manum torva regentis iter;
Et procul in dextram tendens sua brachia ripam, 505
Pinea non sano ter pede texta ferit;
Neve daret saltum properans insistere terrae,
Vix est Evandri vixque retenta manu.
Dique petitorum, dixit, salvete locorum,
Tuque novos coelo terra datura deos:
Fluminaque, et Fontes, quibus utitur hospita tellus,
Et nemorum Nymphae, Naiadumque chori;
Este bonis avibus visi natoque mihique,
Ripaque felici tacta sit ista pede.
Fallor; an hi fient ingentia moenia colles?
Iuraque ab hac terra cetera terra petet?
Montibus his olim totus promittitur orbis.
Quis tantum fati credat habere locum?
Et iam Dardaniae tangent haec litora pinus.
Hic quoque causa novi femina Martis erit.
Care nepos, Palla, funesta quid induis arma?
Indue: non humili vindice caesus eris.
Victa tamen vinces, eversaque Troia resurges ;
Obruet hostiles ista ruina domos.
Urite victrices Neptunia Pergama flammae;
Num minus hic toto est altior orbe cinis?
Incustoditae laeta per arva boves.
Mane erat; excussus somno Tirynthius hospes
De numero tauros sentit abesse duos.
Nulla videt taciti quaerens vestigia furti:
Traxerat aversos Cacus in antra ferox;
Cacus, Aventinae timor atque infamia silvae,
Non leve finitimis hospitibusque malum.
Dira viro facies: vires pro corpore; corpus
Grande: pater monstri Mulciber huius erat;
Proque domo longis spelunca recessibus ingens 555
Abdita, vix ipsis invenienda feris.
Ora super postes affixaque brachia pendent,
Squalidaque humanis ossibus albet humus.
Servata male parte boum Iove natus abibas:
Mugitum rauco furta dedere sono.
Accipio revocamen, ait; vocemque secutus
Impia per silvas ultor ad antra venit.
Ille aditum fracti praestruxerat obiice montis :
Vix iuga movissent quinque bis illud opus. [565
Nititur hic humeris (coelum quoque sederat illis!),
Et vastum motu collabefactat onus.
Quod simul evulsum est, fragor aethera terruit ipsam,
Ictaque subsedit pondere molis humus.
Prima movet Cacus collata praelia dextra,
Remque ferox saxis stipitibusque gerit.
Quis ubi nil agitur; patrias male fortis ad artes
Confugit, et flammas ore sonante vomit.
Quas quoties proflat, spirare Typhoea credas,
Et rapidum Aetnaeo fulgur ab igne iaci.
Occupat Alcides; adductaque clava trinodis
Ter quater adversi sedit in ore viri.
Ille cadit, mistosque vomit cum sanguine fumos;
Et lato moriens pectore plangit humum.
515 Immolat ex illis taurum tibi, Iupiter, unum
Victor, et Evandrum ruricolasque vocat.
Constituitque sibi, quae Maxima dicitur, aram,
Hic ubi pars Urbis de bove nomen habet.
Nec tacet Evandri mater, prope tempus adesse,
Hercule quo tellus sit satis usa suo.
At felix vates, ut dis gratissima vixit,
Possidet hunc Iani sic dea mense diem.
Idibus in magni castus lovis aede sacerdos
Semimaris flammis viscera libat ovis:
525 Redditaque est omnis populo provincia nostro ;
Et tuus Augusto nomine dictus avus.
Perlege dispositas generosa per atria ceras;
Contigerunt nulli nomina tanta viro.
Africa victorem de se vocat: alter Isauras,
Aut Cretum domitas testificatur opes.
Hunc Numidae faciunt, illum Messana superbum; 595
Ille Numantina traxit ab urbe notam.
Et mortem et nomen Druso Germania fecit:
Me miserum, virtus quam brevis illa fuit!
535 Si petat a victis; tot sumat nomina Caesar,
Iam pius Aeneas sacra, et, sacra altera, patrem,
Afferet: Iliacos excipe, Vesta, deos.
Tempus erit, quum vos, orbemque tuebitur idem,
Et fient ipso sacra colente deo;
Et penes Augustos patriae tutela manebit:
Hanc fas imperii frena tenere domum.
Inde nepos natusque dei, licet ipse recuset,
Pondera coelesti mente paterna feret.
Utque ego perpetuis olim sacrabor in aris,
Sic Augusta novum Iulia numen erit.
Talibus ut nostros dictis descendit in annos,
Substitit in medios praescia lingua sonos.
Puppibus egressus Latia stetit exsul in herba.
Felix, exsilium cui locus ille fuit!
Nec mora longa fuit; stabant nova tecta, nec
Montibus Ausoniis Arcade maior erat :
Ecce boves illuc Erytheidas applicat heros,
Emensus longi claviger orbis iter;
487 maeren. mora et Silvae.
Quot numero gentes maximus orbis habet. 600
Ex uno quidam celebres, aut torquis ademptae,
Aut corvi titulos auxiliaris habent.
Magne, tuum nomen rerum mensura tuarum est:
Sed qui te vicit, nomine maior erat.
alter Nec gradus est ultra Fabios cognominis ullus; 605
Illa domus meritis Maxima dicta suis.
Sed tamen humanis celebrantur honoribus omnes;
Hic socium summo cum love nomen habet.
501 Terentum locus in campo Martio. 512 quum codd, multi haberent silvae, H. dedit Et Ne521 Pallas Aen. X. 530 Iul. Caesar indicatur, qui pontif. max. fuit. 550 feros H. e cod. quod
de bovib. vix commode dicitur. 564 onus, Alt. Barm, e trib. codd. Est gr. yoqμa. 595 App. Claud. Caudex Mamertinos, Messanam tenentes, obsidione liberaverat.
Sancta vocant angusta patres: augusta vocantur
Templa, sacerdotum rite dicata manu.
Huius et augurium dependet origine verbi,
Et quodcumque sua Tupiter auget ope.
Augeat imperium nostri ducis, augeat annos,
Protegat et vestras querna corona fores.
Auspicibusque deis tanti cognominis heres
Omine suscipiat, quo pater, orbis onus.
Respiciet Titan actas ubi tertius Idus,
Villice, da requiem terrae, semente peracta :
Da requiem, terram qui coluere, viris.
Pagus agat festum : pagum lustrate, coloni,
Et date paganis annua liba focis.
Placentur matres frugum, Tellusque Ceresque,
Farre suo, gravidae visceribusque suis.
615 Officium commune Ceres et Terra tuentur:
Haec praebet causam frugibus, illa locum.
Consortes operum, per quas correcta vetustas, 675
Quernaque glaus victa est utiliore cibo;
Frugibus immensis avidos satiate colonos,
Fient Parrhasiae sacra relata deae.
Nam prius Ausonias matres carpenta vehebant
(Haec quoque ab Evandri dicta parente reor); 620
Mox honor eripitur, matronaque destinat omnis
Ingratos nulla prole novare viros:
Neve daret partus, ictu temeraria caeco
Visceribus crescens excutiebat onus.
Corripuisse Patres ausas immitia nuptas,
Ut capiant cultus praemia digna sui.
Vos date perpetuos teneris sementibus auctus;
Nec nova per gelidas herba sit usta nives. 680
Quum serimus, coelum ventis aperite serenis :
Quum latet, aetheria spargite semen aqua;
625 | Neve graves cultis Cerealia dona cavete
Agmine laesuro depopulentur aves.
Ius tamen exemptum restituisse, ferunt.
Binaque nunc pariter Tegeaeae sacra parenti
Pro pueris fieri virginibusque iubent.
Scortea non illi fas est inferre sacello,
Ne violent puros exanimata focos.
Si quis amas ritus veteres, assiste precanti:
Nomina percipies non tibi nota prius.
Porrima placatur Postvertaque, sive sorores,
Sive fugae comites, Maenali Nympha, tuae.
Altera, quod porro fuerat, cecinisse putatur;
Altera, versurum postmodo quidquid erat.
Candida te niveo posuit lax proxima templo,
Qua fert sublimes alta Moneta gradus:
Nunc bene prospicies Latiam, Concordia, turbam:
Nunc te sacratae restituere manus.
Furius antiquum populi superator Hetrusci
Voverat, et voti solverat ante fidem.
Causa, quod a patribus sumptis secesserat armis
Vulgus, et ipsa suas Roma timebat opes.
Vos quoque subiectis, formicae, parcite granis: 685
Post messem praedae copia maior erit.
Interea crescat scabrae robiginis expers,
Nec vitio cocli palleat aegra seges;
Et neque deficiat macie, neque pinguior aequo
Divitiis pereat luxuriosa suis;
Et careant loliis, oculos vitiantibus, agri,
Nec sterilis culto surgat avena solo.
Triticeos fetus, passuraque farra bis ignem,
Hordeaque ingenti fenore reddat ager.
Hoc ego pro vobis, hoc vos optate coloni;
Efficiatque ratas utraque diva preces.
Bella diu tenuere viros: erat aptior ensis
Vomere, cedebat taurus arator equo.
Sarcula cessabant, versique in pila ligones,
Factaque de rastri pondere cassis erat.
Gratia dis, domuique tuae: religata catenis
Iampridem nostro sub pede bella iacent.
Causa recens melior: passos Germania crines 645 | Sub iuga bos veniat, sub terras semen aratas :
Porrigit auspiciis, dux venerande, tuis.
Pax Cererem nutrit, pacis alumna Ceres.
At quae venturas praecedet sexta Kalendas, 705
Hac sunt Ledaeis templa dicata deis.
Fratribus illa deis fratres de gente deorum
Circa Iuturnae composuere lacus.
Ipsum nos carmen deducit Pacis ad aram.
Haec erit a mensis fine secunda dies.
Frondibus Actiacis comptos redimita capillos,
Pax ades, et toto mitis in orbe mane.
655 | Dum desunt hostes, desit quoque causa triumphi.
Tu ducibus bello gloria maior eris.
Sola gerat miles, quibus arma coerceat, arma; 715
Canteturque fera, nil nisi pompa, tuba.
Horreat Aeneadas et primus et ultimus orbis:
Si qua parum Romam terra timebit, amet.
Tura, sacerdotes, pacalibus addite flammis,
Albaque percussa victima fronte cadat;
Utque domus, quae praestat eam, cum Pace perennet,
Ad pia propensos vota rogate deos.
Sed iam prima mei pars est exacta laboris,
Cumque suo finem mense libellus habet.
Inde triumphatae libasti munera gentis;
Templaque fecisti, quam colis ipse, deae.
Haec tua constituit genetrix et rebus et ara,
Sola toro magni digna reperta Iovis.
Haec ubi transierint, Capricorno, Phoebe, relicto,
Per iuvenis curres signa gerentis aquam.
Septimus hinc Oriens quum se demiserit undis,
Fulgebit toto iam Lyra nulla polo.
Sidere ab hoc, ignis venienti nocte, Leonis
Qui micat in medio pectore, mersus erit.
Ter quater evolvi signantes tempora fastos,
Nec Sementiva est ulla reperta dies;
Quum mihi (sensit enim), Lux haec indicitur, inquit,
Musa; quid a fastis non stata sacra petis? 660
Utque dies incerta sacro, sic tempora certa;
Seminibus iactis est ubi fetus ager.
State coronati plenum ad praesaepe iuvenci:
Cum tepido vestrum vere redibit opus.
Rusticus emeritum palo suspendat aratrum :
Omne reformidat frigida vulnus humus.
615 heres, Tiberius. 618 relata, repetita. 623 caeco, clandestino. 635 quod porro fuerat, iam longius praeteritum. 636 venturum codd. praeter duos; ex glossemate. 641 antiquam codd. plerique, quod ad ipsam deam referri potest. 646 dux ven. Tiberins. Sueton. Tib. 20. 649 Hane nonnulli codd. 658 Sementina 672 viscerib. gravidae porcae. 707 fratres, Tiber, et Drusus. ille templum dedicav. a. U. 759. 709 ara Pacis in Curia dedicata est a. U. 741. 711 canos redim.
|