Nix tegit alta duas: totidem inter utramque locavit; 50 Temperiemque dedit, mixtâ cum frigore flamma. Imminet his aër: qui, quantò est pondere terræ Pondus aquæ levius, tanto est onerosior igni.
Illic & nebulas, illic consistere nubes
Jussit, & humanas motura tonitrua mentes,
Et cum fulminibus facientes frigora ventos.
Aëra permisit: vix nunc obsistitur illis
His quoque non passim mundi fabricator habendum
Cùm sua quisque regant diverfo flamina tractu,
Quin lanient mundum; tanta est discordia fratrum. 60
Eurus ad Auroram Nabathæaque regna recessit,
Persidaque, & radiis juga subdita matutinis.
Vefper, & occiduo quæ litora Sole tepefcunt,
Proxima funt Zephyro: Scythiam Septemque trionem
Horrifer invasit Boreas: contraria tellus
Nubibus assiduis, pluvioque madescit ab Austro.
Hæc fuper impofuit liquidum, & gravitate carentem,
Æthera, nec quicquam terrenæ fæcis habentem.
Vix ea limitibus dissepferat omnia certis ;
Cùm, quæ pressa diu massa latuere fub illâ,
Sidera cœperunt toto effervefcere cœlo.
Neu regio foret ulla suis animantibus orba,
Astra tenent cœleste solum, formæque Deorum:
Cefferunt nitidis habitandæ piscibus undæ :
Terra feras cepit, volucres agitabilis aër.
Sanctius his animal, mentisque capacius altæ,
Deerat adhuc, & quod dominari in cetera poffet:
Natus homo eft: sive hunc divino semine fecit
Ille opifex rerum, mundi melioris origo :
Sive recens tellus, seductaque nuper ab alto
Æthere, cognati retinebat semina cæli.
Quam satus Iapeto, mixtam fluvialibus undis,
Finxit in effigiem moderantûm cuncta Deorum.
Pronaque cùm spectent animalia cetera terram ;
Os homini fublime dedit, cœlumque tueri
Jussit, & erectos ad sidera tollere vultus.
Sic, modò quæ fuerat rudis & sine imagine, tellus
Induit ignotas hominum conversa figuras.
Aurea prima fata est ætas, quæ, vindice nullo, 90 Sponte suâ, sine lege, fidem rectumque colebat. Pæna metusque aberant ; nec verba minacia fixo Ære legebantur: nec supplex turba timebant Judicis ora sui; sed erant sine judice tuti. Nondum cæsa suis, peregrinum ut viseret orbem
95 Montibus, in liquidas pinus descenderat undas :
Nullaque mortales, præter sua, litora norant.
Nondum præcipites cingebant oppida fossæ :
Non tuba directi, non æris cornua flexi,
Non galeæ, non ensis, erant : sine militis ufu
100 Mollia fecuræ peragebant otia mentes.
Ipsa quoque immunis, rastroque intacta, nec ullis
Saucia vomeribus, per se dabat omnia tellus :
Contentique cibis, nullo cogente, creatis,
Arbuteos fetus, montanaque fraga legebant,
105 Cornaque, & in duris hærentia mora rubetis;
Et quæ deciderant patula Jovis, arbore glandes.
Ver erat æternum, placidique tepentibus auris
Mulcebant Zephyri natos sine semine flores.
Mox etiam fruges tellus inarata ferebat:
110 Nec renovatus ager gravidis canebat aristis. Flumina jam lactis, jam flumina nectaris ibant : Flavaque de viridi stillabant ilice mella.
Post quam, Saturno tenebrosa in Tartara misso, Sub Jove mundus erat; fubiit argentea proles, 115 Auro deterior, fulvo pretiosior ære.
Juppiter antiqui contraxit tempora veris :
Perque hiemes, æstusque, & inæquales autumnos,
Et breve ver, spatiis exegit quattuor annum.
Tum primùm siccis aër fervoribus ustus
Canduit, & ventis glacies astricta pependit.
Tum primùm fubiêre domos: domus antra fuerunt,
Et densi frutices, & vinctæ cortice virgæ.
Semina tum primum longis Cerealia fulcis
Obruta funt, pressique jugo gemuere juvenci.
Tertia post illas successit aënea proles,
Sævior ingeniis, & ad horrida promtior arma;
Nec scelerata tamen. De duro est ultima ferro.
Protinus irrumpit venæ pejoris in ævum
Omne nefas: fugêre pudor, verumque fidesque :
In quorum fubière locum fraudesque, dolique,
Insidiæque, & vis, & amor sceleratus habendi.
Vela dabat ventis, nec adhuc bene noverat illos
Navita: quæque diu steterant in montibus altis,
Fluctibus ignotis insultavere carinæ.
Communemque priùs, ceu lumina Solis & auras, 135
Cautus humum longo signavit limite mensor.
Nec tantùm segetes alimentaque debita dives
Pofcebatur humus; sed itum est in viscera terræ :
Quasque recondiderat, Stygiisque admoverat umbris,
Effodiuntur opes, irritamenta malorum.
Jamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum
Prodierat: prodit bellum, quod pugnat utroque,
Sanguineâque manu crepitantia concutit arma.
Vivitur ex rapto: non hofpes ab hofpite tutus,
Non focer a genero: fratrum quoque gratia rara eft. 145
Imminet exitio vir conjugis, illa mariti :
Lurida terribiles miscent aconita novercæ:
Filius ante diem patrios inquirit in annos.
Victa jacet Pietas : & Virgo cæde madentes,
Ultima Cælestûm, terras Astræa reliquit.
Neve foret terris fecurior arduus æther, Affectaffe ferunt regnum cœlefte Gigantas : Altaque congeftos struxiffe ad sidera montes.
Tum pater omnipotens misso perfregit Olympum
155 Fulmine, & excussit subjecto Pelio Offam.
Obruta mole suâ cùm corpora dira jacerent ;
Perfusam multo natorum fanguine Terram
Incaluisse ferunt, calidumque animasse cruorem.
Et, ne nulla feræ stirpis monumenta manerent,
160 In faciem vertisse hominum: fed & illa propago
Contemtrix Superûm, sævæque avidissima cædis,
Et violenta fuit : scires e sanguine natos.
Quæ pater ut fummâ vidit Saturnius arce,
Ingemit: &, facto nondum vulgata recenti,
165 Fæda Lycaoniæ referens convivia mensæ,
Ingentes animo & dignas Jove concipit iras;
Conciliumque vocat : tenuit mora nulla vocatos.
Est via fublimis, cœlo manifesta sereno :
Lactea nomen habet, candore notabilis ipso.
170 Hac iter est Superis ad magni tecta Tonantis,
Regalemque domum: dextrâ lævâque Deorum
Atria nobilium valvis celebrantur apertis.
Plebs habitant diversa locis: a fronte potentes
Cœlicolæ, clarique fuos posuere penates.
175 Hic locus est; quem, si verbis audacia detur,
Haud timeam magni dixiffe Palatia cœli.
Ergo ubi marmoreo Superi sedere recessu,
Celsior ipse loco, sceptroque innixus eburno,
Terrificam capitis concussit terque quaterque
180 Cæfariem: cum qua terram, mare, sidera, movit :
Talibus inde modis ora indignantia folvit.
Non ego pro mundi regno magis anxius illà
Tempestate fui, quâ centum quisque parabant
Injicere Anguipedum captivo brachia cœlo.
185 Nam, quamquam ferus hoftis erat, tamen illud ab uno
Corpore, & ex una pendebat origine bellum.
Nunc mihi, quâ totum Nereus circumtonat orbem,
Perdendum mortale genus: per flumina juro
Infera, fub terras Stygio labentia luco,
Cuncta priùs tentata: fed immedicabile vulnus
Ense recidendum, ne pars sincera trahatur.
Sunt mihi Semidei, funt, rustica numina, Nymphæ
Faunique, Satyrique, & monticolæ Silvani :
Quos quoniam cœli nondum dignamur honore,
Quas dedimus, certè terras habitare sinamus.
An satis, ô! Superi, tutos fore creditis illos
Cum mihi, qui fulmen, qui vos habeoque regoque,
Struxerit insidias, notus feritate, Lycaon?
Confremuere omnes: studiisque ardentibus aufum
Talia depofcunt. Sic, cùm manus impia fævit
Sanguine Cæfareo Romanum exftinguere nomen,
Attonitum tantæ fubito terrore ruinæ
Humanum genus eft ; totusque perhorruit orbis :
Nec tibi grata minùs pietas, Auguste, tuorum,
Quàm fuit illa Jovi. Qui post quam voce manuque 205
Murmura compressit, tenuere silentia cuncti.
Substitit ut clamor pressus gravitate regentis;
Juppiter hoc iterum fermone silentia rumpit.
Ille quidem pœnas, curam hanc dimittite, folvit:
Quod tamen admissum, quæ sit vindicta, docebo. 210
Contigerat nostras infamia temporis aures:
Quam cupiens falsam, summo delabor Olympo,
Et Deus humana lustro fub imagine terras.
Longa mora est, quantum noxæ sit ubique repertum,
Enumerare: minor fuit ipsa infamia vero.
Mænala transieram, latebris horrenda ferarum,
Et cum Cylleno gelidi pineta Lycêi.
Arcados hinc fedes & inhofpita tecta tyranni
Ingredior, traherent cùm fera crepuscula noctem.
Signa dedi venisse Deum; vulgusque precari
Cœperat. Irridet primò pia vota Lycaon :
Moxait, Experiar, Deus hic, discrimine aperto,
An sit mortalis: nec erit dubitabile verum.
Nocte gravem fomno nec opinâ perdere morte
|