"Infelix! Utcunque ferent ea facta minores,
"Vincet amor patriæ laudumque immensa cupido.
"Quin Decios, Drusosque procul, sævumque securi
"Aspice Torquatum, et referentem signa Camillum.
"Illæ autem, paribus quas fulgere cernis in armis,
"Concordes animæ nunc, et dum nocte premuntur,
"Heu quantum inter se bellum, si lumina vitæ
Attigerint, quantas acies stragemque ciebunt!
'Aggeribus socer Alpinis atque arce Monoci
"Descendens; gener adversis instructus Eois.
"Ne, pueri, ne tanta animis assuescite bella;
"Neu patriæ validas in viscera vertite vires.
"Tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo;
"Projice tela manu, sanguis meus.
"Ille triumphatâ Capitolia ad alta Corintho
"Victor aget currum, cæsis insignis Achivis :
"Eruet ille Argos, Agamemnoniasque Mycenas,
'Ipsumque aciden, genus armipotentis Achillei; "Ultus avos Troja, templa et temerata Minervæ.
"Quis te, magne Cato, tacitum, aut te, Cosse, relinquat ?
"Quis Gracchi genus? aut geminos, duo fulmina belli, "Scipiadas, cladem Libyæ? parvoque potentem "Fabricium? vel te sulco, Serrane, serentem? "Quò fessum rapitis, Fabii? Tu Maximus ille es, "Unus qui nobis cunctando restituis rem: "Excudent alii spirantia molliùs æra,
"Credo equidem; vivos ducent de marmore vultus : "Orabunt causas meliùs; cœlique meatus "Describent radio; et surgentia sidera dicent: "Tu regere imperio populos, Romane, memento: "Hæ tibi erunt artes; pacisque imponere morem,
"Parcere subjectis, et debellare superbos."
Sic pater Anchises; atque hæc mirantibus addit :"Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis "Ingreditur, victorque viros supereminet omnes! "Hic rem Romanam, magno turbante tumultu, "Sistet; eques sternet Ponos, Gallumque rebellem ; "Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino." Atque hic Æneas (unà namque ire videbat Egregium formâ juvenem et fulgentibus armis, Sed frons læta parùm, et dejecto lumina vultu) :"Quis, pater, ille virum qui sic comitatur euntem ? "Filius? annè aliquis magnâ de stirpe nepotum? "Quis strepitus circà comitum ! quantùm instar in ipso est!
"Sed nox atra caput tristi circumvolat umbrâ.”
Tum pater Anchises lacrymis ingressus obortis :-
"O nate, ingentem luctum ne quære tuorum;
"Ostendent terris hunc tantùm fata, neque ultrà
"Esse sinent. Nimiùm vobis Romana propago
"Visa potens, superi, propria hæc si dona fuissent.
"Quantos ille virûm magnam Mavortis ad urbem
Campus aget gemitus! vel quæ, Tiberine, videbis
"Funera, cùm tumulum præterlabêre recentem!
"Nec puer Iliacâ quisquam de gente Latinos
"In tantum spe tollet avos; nec Romula quondam
"Ullo se tantum tellus jactabit alumno.
"Heu pietas! heu prisca fides! invictaque bello
"Dextera! non illi quisquam se impunè tulisset
"Obvius armato; seu cùm pedes iret in hostem,
"Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
"Heu miserande puer! si quà fata aspera rumpas,
"Tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis :
"Purpureos spargam flores, animamque nepotis
"His saltem accumulem donis, et fungar inani
"Munere.". Sic totâ passim regione vagantur
Aëris in campis latis, atque omnia lustrant.
Quæ postquam Anchises natum per singula duxit,
Incenditque animum famæ venientis amore,
Exin bella viro memorat quæ deinde gerenda;
Laurentesque docet populos, urbemque Latini;
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.
Sunt geminæ Somni portæ : quarum altera fertur
Cornea, quâ veris facilis datur exitus umbris;
Altera, candenti perfecta nitens elephanto;
Sed falsa ad cœlum mittunt insomnia Manes.
His ubi tum natum Anchises unàque Sibyllam
Prosequitur dictis, portâque emittit eburnâ,
Ille viam secat ad naves, sociosque revisit;
Tum se ad Caietæ recto fert limite portum.
Allies of Turnus in the War with Eneas.
PANDITE nunc Helicona, Deæ, cantusque movete:
Qui bello exciti reges; quæ quemque secutæ
Complêrint campos acies; quibus Itala jam tum
Floruerit terra alma viris, quibus arserit armis :
Et meministis enim, Divæ, et memorare potestis;
Ad nos vix tenuis famæ perlabitur aura.
Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris Contemtor Divûm Mezentius, agminaque armat. Filius huic juxtà Lausus; quo pulchrior alter Non fuit, excepto Laurentis corpore Turni: Lausus equûm domitor, debellatorque ferarum, Ducit Agyllinâ nequicquam ex urbe secutos Mille viros; dignus, patriis qui lætior esset
Imperiis, et cui pater haud Mezentius esset.
Post hos insignem palmâ per gramina currum,
Victoresque ostentat equos, satus Hercule pulchro
Pulcher Aventinus; clypeoque, insigne paternum,
Centum angues cinctamque gerit serpentibus hydram :
Collis Aventini silvâ quem Rhea sacerdos
Furtivum partu sub luminis edidit oras,
Mixta Deo mulier; postquam Laurentia victor,
Geryone extincto, Tirynthius attigit arva,
Tyrrhenoque boves in flumine lavit Iberas.
Pila manu, sævosque gerunt in bella dolones;
Et tereti pugnant mucrone veruque Sabello.
Ipse pedes tegmen torquens immane leonis,
Terribili impexum setâ, cum dentibus albis,
Indutus capiti; sic regia tecta subibat
Horridus, Herculeoque humeros innexus amictu.
Tum gemini fratres Tiburtia monia linquunt,
Fratris Tiburti dictam cognomine gentem,
Catillusque acerque Coras, Argiva juventus;
Et primam ante aciem densa inter tela feruntur:
Ceu duo nubigenæ cùm vertice montis ab alto
Descendunt Centauri, Homolen Othrynque nivalem
Linquentes cursu rapido: dat euntibus ingens
Silva locum, et magno cedunt virgulta fragore.
Nec Prænestinæ fundator defuit urbis ;
Vulcano genitum pecora inter agrestia regem,
Inventumque focis omnis quem credidit ætas,
Cæculus: hunc legio latè comitatur agrestis ;
Quique altum Præneste viri, quique arva Gabinæ
Junonis, gelidumque Anienem, et roscida rivis
Hernica saxa colunt; quos, dives Anagnia, pascis ;
Quos, Amasene pater. Non illis omnibus arma,
Nec clypei currusve sonant: pars maxima glandes
Liventis plumbi spargit; pars spicula gestat
Bina manu; fulvosque lupi de pelle galeros
Tegmen habet capiti; vestigia nuda sinistri
Instituêre pedis, crudus tegit altera pero.
At Messapus equûm domitor, Neptunia proles,
Quem neque fas igni cuiquam nec sternere ferro,
Jampridem resides populos desuetaque bello
Agmina in arma vocat subitò, ferrumque retractat.
Hi Fescenninas acies, Equosque Faliscos,
Hi Soractis habent arces, Flaviniaque arva,
Et Cimini cum monte lacum, lucosque Capenos.
Ibant æquati numero, regemque canebant:
Ceu quondam nivei liquida inter nubila cycni,
Cùm sese e pastu referunt, et longa canoros
colla modos: sonat amnis, et Asia longè
Pulsa palus.
Nec quisquam æratas acies ex agmine tanto
Misceri putet, aëriam sed gurgite ab alto
Urgeri volucrum raucarum ad littora nubem.
Ecce, Sabinorum prisco de sanguine, magnum
Agmen agens Clausus, magnique ipse agminis instar,
Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens
Per Latium, postquam in partem data Roma Sabinis.
Unà ingens Amiterna cohors, priscique Quirites;
Ereti manus omnis, oliviferæque Mutuscæ;
Qui Nomentum urbem, qui Rosea rura Velini,
Qui Tetricæ horrentes rupes, montemque Severum,
Casperiamque colunt, Forulosque, et flumen Himellæ
Qui Tybrim Fabarimque bibunt; quos frigida misit
Nursia, et Hortinæ classes, populique Latini;
Quosque secans, infaustum, interluit Allia, nomen :
|