Contra autem magno moerentem corpore Nilum,
Pandentemque sinus, et tota veste vocantem
Caeruleum in gremium, latebrosaque flumina,

victos.

At Caesar, triplici invectus Romana triumpho 715 Moenia, dîs Italis votum immortale sacrabat, Maxima tercentum totam delubra per Vrbem. Laetitia ludisque viae plausuque fremebant; Omnibus in templis matrum chorus; omnibus arac; Ante aras terram caesi stravere iuvenci. 720 Ipse, sedens niveo candentis limine Phoebi, Dona recognoscit populorum, aptatque superbis Postibus; incedunt victae longo ordine gentes, Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis. Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros, 725 Hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos Finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis, Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis; Indomitique Dahae, et pontem indignatusAraxes, Talia, per clipeum Vulcani, dona parentis, 730 Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet; Attollens humero famamque et fata nepotum.

Atque

ea diversa penitus dum parte geruntur:
Irim de coelo misit Saturnia Iuno
Audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis
Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.

Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
Turne, quod optanti divûm promittere nemo
Auderet, volvenda dies, en, attulit ultro!
Aeneas, urbe, et sociis, et classe relicta,
Sceptra Palatini sedemque petît Evandri.

5

Nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes; 10
Lydorumque manum, collectos armat agrestes.
Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere

currus.

Rumpe moras omnes, et turbata arripe castra.
Dixit, et in coelum paribus se sustulit alis;
Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.
Agnovit iuvenis, duplicesque ad sidera palmas
Sustulit, et tali fugientem est voce secutus:
Iri, decus coeli, quis te mihi nubibus actam
Detulit in terras? unde haec tam clara repente
Tempestas? medium video discedere coelum,
Palantesque polo stellas. Sequor omina tanta,

15

20

Quisquis in arma vocas. Et sic effatus ad undam Processit, summoque hausit de gurgite lymphas, Multa deos orans; oneravitque aethera votis. 25 Iamque omnis campis exercitus ibat apertis, Dives equum, dives pictai vestis et auri. Messapus primas acies, postrema coërcent Tyrrhidae iuvenes; medio dux agmine Turnus. [Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est.] 30 Ceu, septem surgens sedatis amnibus, altus Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus, Quum refluit campis, et iam se condidit alveo. Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis. 35 Primus ab adversa conclamat mole Caïcus: Quis globus, o cives, caligine volvitur atra! Ferte citi ferrum, date tela, scandite muros, Hostis adest, eia. Ingenti clamore per omnes Condunt se Teucri portas, et moenia complent. 40 Namque ita discedens praeceperat optimus armis Aeneas: si qua interea Fortuna fuisset,

1

Neu struere auderent aciem, neu credere campo; Castra modo et tutos servarent aggere muros. Ergo, etsi conferre manum pudor iraque monstrat, 45 Obiiciunt portas tamen, et praecepta facessunt, Armatique cavis exspectant turribus hostem. Turnus,ut ante volans tardum praecesserat agmen, Viginti lectis equitum comitatus et urbi Improvisus adest: maculis quem Thracius albis 50 Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra. Ecquis erit mecum, iuvenes? qui primus in hostem? En, ait. Et iaculum attorquens emittit in auras, Principium pugnae, et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur 55 Horrisono; Teucrûm mirantur inertia corda; Non aequo dare se campo, non obvia ferre Arma viros, sed castra fovere. Huc turbidus at

que huc

Lustrat equo muros, aditumque per avia quaerit. Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili,

65

70

75

Quum fremitad caulas, ventos perpessus etimbres, 60
Nocte super media; tuti sub matribus agni
Balatum exercent: ille asper et improbus ira
Saevit in absentes; collecta fatigat edendi
Ex longo rabies, et siccae sanguine fauces.
Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti,
Ignescunt irae; duris dolor ossibus ardet;
Qua tentet ratione aditus, et quae via clausos
Excutiat Teucros vallo, atque effundat in aequor.
Classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat,
Aggeribus septam circum et fluvialibus undis,
Invadit, sociosque incendia poscit ovantes:
Atque manum pinu flagranti fervidus implet.
Tum vero incumbunt; urget praesentia Turni;
Atque omnis facibus pubes accingitur atris.
Diripuere focos; piceum fert fumida lumen
Taeda, et commixtam Vulcanus ad astra favillam.
Quis deus, o Musae, tam saeva incendia Teucris
Avertit? tantos ratibus quis depulit ignes?
Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis.
Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida
Aeneas classem, et pelagi petere alta parabat;
Ipsa deûm fertur genetrix Berecyntia magnum
Vocibus his affata Iovem: Da, nate, petenti,
Quod tua cara parens domito te poscit Olympo.
Pinea silva mihi multos dilecta per annos:
Lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant,
Nigranti picea trabibusque obscurus acernis:
Has ego Dardanio iuveni, quum classis egeret,
Laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius urget.
Solve metus, atque hoc precibus site posse pa-
rentem,

Ne cursu quassatae ullo neu turbine venti
Vincantur. Prosit nostris in montibus ortas.

80

85

go

Filius huic contra, torquet qui sidera mundi: O genetrix, quo fata vocas? aut quid petis istis ? 95 Mortaline manu factae immortale carinae

Fas habeant; certusque incerta pericula lustret
Aeneas? cui tanta deo permissa potestas?

Immo, ubi defunctae finem portusque tenebunt
Ausonios, olim quaecunque evaserit undis,
100 Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva,
Mortalem eripiam formam, magnique iubebo
Aequoris esse deas: qualis Nereïa Doto

Et Galatea secant spumantem pectore pontum. Dixerat: idque ratum Stygii per flumina fratris, 105 Per pice torrentes atraque voragine ripas, Adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcae
Debita complerant: quum Turni iniuria Matrem
Admonuit ratibus sacris depellere taedas.
110 Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens
Visus ab Aurora coelum transcurrere nimbus,
Idaeique chori; tum vox horrenda per auras
Excidit, et Troum Rutulorumque agmina complet:
Ne trepidate meas, Teucri, defendere naves:
115 Neve armate manus; maria ante exurere Turno,
Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,
Ite, deae pelagi; Genetrix iubet. Et, sua quaeque,
Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis aequora rostris
120 Ima petunt. Hinc virgineae, (mirabile monstrum!)
Quot prius aeratae steterant ad litora prorae,
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur.
Obstupuere animi Rutulis; conterritus ipse
Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis
125 Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto
At non audaci cessit fiducia Turno;

Vltro animos tollit dictis, atque increpat ultro:
Troianos haec monstra petunt; his lupiter ipse