Talibus orabat, talisque miserrima fletus 440 tim cum glossa, quod mihi cum dederis cumulatum. Porro remittam Heins. reposuit e melioribus suis et Pierianis; vulgo relinquam; sed est prius illud exquisite pro referam dictum : remissum Parrhas. et Puget. Jam olim super hujus versus lectione dubitatum fuisse, ex Servio et Pomponio Sab. patet; lectionem quidem dederis Tuccam et Varium probasse, uterque tradit; at Medicei codicis scripturam dederit Aproniano deberi, ex Pomponio discitur, cujus tamen verba si recte intelligo, cumulatam Apronianus et ipse tenuisse videtur, non cumulata; etsi interpretatio ad ipsum refertur : cumulando morte. Adscribam Pomponii locum: extremam hanc veniam, oro, ut impetres ab Ænea, id est beneficium : id est, ut protrahat discessum suum, donec discam dolere. Si concesserit, nunquam ero immemor talis beneficiü. Sic legit Apronianus. Tucca et Varius, referente Sergio (Servio), dederis legunt: Cum dederis veniam, cumulatam morte remittam (1. relinquam), id est, relinquam acceptum ab eo beneficium, morte cumulando; ita intelligit Apronianus: hanc opinionem Sergius (Servius) damnat; et recte utique, nam interpretatio ista nullum bonum sensum exhibet; non enim morte Didonis quicquam grati ac jucundi in Annam redire poterat; etsi Servius nihil melioris notæ afferat. Manet igitur hoc: Tuccam et Varium probasse dederis, et ad Annam retulisse; quod unice verum propter illa, miserere sororis; quæ verba tollenda erant, si alterum locum habere debebat, ut dederit legeretur, oratione de Enea instituta; quamquam ne sic quidem æque commode illa Eneæ, in longinquas terras profecto, per totam vitam gratiam referre velle videretur. Interpunctione prava totius versus sententia erat jugulata: Quam mihi cum dederis cumulatam, m. r. Eam itaque, ut dudum monueramus faciendum esse, mutavimus: Quam mihi c. dederis, cumulatam morte remittam; v. Not. - 438. ipse m. Dorvill. 439. haud v. Goth. pr. nullas Goth. tert. illas Menag. pr. ullas voces Parrhas. 440. obruit Goth. sec. et subjicit versum inficetum: Ne sint ammotæ neque sistant gaudia mente (f. menti). - 441. veluti nonnulli et hic : conf. ad v. 402. annoso validam Heins. cum melioribus, etiam Pierianis; vulgo annosam valido; et cum corpore Exc. Burm., vulgari lapsu. Ne in robore hæreas, cum quercus addita sit: quercum robore validam, tenendum, robur esse de trunco accipiendum. tam, usque ad mortem. Ita, puto, interpunctione post dederis facta, res satis expedita : v. Var. Lect. 437-439. Pervicacia, aut, si mavis, constantia Æneæ in consilio exsequendo, quum verba nuda non sufficerent, comparatione declaratur. fletus, preces cum laerimis fert ad Æneam plus vice simplici. Hoc, puto, est fertque refertque: placidas, translato epi theto a viro. -441-446. Comparationem hanc ex Iliad. 7, 765 sqq. adumbratam esse, jam Maerob. volebat, ut et locum sup. lib. II, 416 sqq.; vix tamen tenuissimas lineas ibi reperias; ut vana plane opera in comparationem et Homeri obtrectationem impendatur. Melius possis forte huc referre Iliad., 131 sqq., sed imago rei ipsa et in rerum natura Alpini Boreæ nunc hinc nunc flatibus illinc Tum vero infelix fatis exterrita Dido 445 450 442. huc et illuc Sprot. - 443. et altæ Medic. cum præstantiore quoque, etiam fragm. Vatic. et Pier. parum referre, ait Burm ; recte utique, quoad sensum; sed altera prosaica forma est, altera, quis dubitet? poetica. Igitur, qui textum novat, altæ reponet. (Miror itaque a Brunckio V. C. id non factum esse.) - 444. terras Goth. pr. cum ed. Hortensii ; quod præferrem, si idonea auctoritas esset ; est enim magis poeticum et majus aliquid sonat. percusso Hamb. pr. vertice Menag. pr. frondes sec. Rottend. - 446. Duplex lectio et hic, ut Georg. II, 292, ubi idem versus : Æsculus quæ quantum vertice ad auras Etherias, tantum radice ad Tartara tendit. radice, quam codicum sectam fragm. Vatic. ducit, et radicem Mediceus cum multis aliis Heins. et Pier. radicem in t. tendit oblong. Pier. cum Puget. et Exc. Burm. - 448. persensit multi Pier. et Heins. ac Burm. cum binis Goth., alii præsentit. v. sup. v. 297. - 450. Cum Wall. Mox fatis exercita Dido emendabat Marklandus in Epist. Crit. pag. 117. Fatis aliquem exerceri eleganter dici non neges; sic V, 725 nate Iliacis exercite fatis; et bene aliquis adversis casibus vexatus et exercitus vitæ capiat tædia tot mala perpessæ, ut apud Tibullum est, III, 2, 7. Enimvero nec tam diutina mala experta erat Dido, et exterrita imaginem rei affert multo aptiorem ad faciendam mirationem et ἔκπληξιν. Dicuntur scilicet et in poetis passim est obvia; at ornatus verborum notabilis inest: velut cum Alpini Boreæ, ex Alpibus spirantes, potentius quam venti omnino, certant eruere quercum validam annoso robore, h. e. trunco. it stridor pro fit. De vv. 445. 446 vide sup. II Georg. 291, sunt Homeri ῥίζαι διηνεκεῖς. 448. curæ sunt animi æstuantis motus; at lacrimæ Didonis et An næ. cf. Burm. 450-473. Hunc locum facile inter felicissimos et elaboratissimos referendum esse arbitror. Præsagia illa et ostenta, superstitio ad animos gravi mœrore per culsos tam accommodata, egregie hic commemorantur, temperanter tamen ac pudenter, cum alias poetæ in iis luxuriari soleant; multo magis somnia v. 465-468, quæ ex recondita hominum gravi ærumna afflictorum observatione sunt depromta. Nil divinius illis: semperque relinqui Sola sibi, semper etc. Inter adversæ fortuna beneficia referre forte possis et hoc, quod talium rerum ac talium in poetis locorum sensum et dulciorem habeas et altiorem. 450. 451. fatis exterrita, consternata et mente dejecta malis suis: quæ doctius fata dixit, quip 1 Mortem orat; tædet cæli convexa tueri. 455 Velleribus niveis et festa fronde revinctum : - dextra et illi exterriti, qui consternati subito metu vel quovis casu mente dejecti et alienati insaniunt, vel qui, dum insaniunt, monstris ac furiis terrentur. Proprie de armentis vidimus Georg. III, 149, adde ibid. v. 434 et not. ad e. 1. De Medea furente Valer. Fl. VIII, 450 fugit ardentes exterrita tauros, quos videre sibi videbatur. Etiam proxime ad præsentem Virgil. locum inf. XII, 660 Armata Occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. Ita etiam malis attonita mens, malis percussa, passim dicitur. 451. connexa Franc. 452. lumenque tert. Rottend., quod et ipsum de cœlo ac die tandemque de vita dici solet. Vides poetam vulgarem temporum consequutionem haud curare, quæ esset: quo magis perageret et relinqueret, vidit. - 454. dicto Gud. a m. pr. v. Burmann. dictum fragm. Vatic. 455. vergere Zulich. a m. pr. -456. non ipsa Wall. ipse Franc. affata Ven. fata Moret. pr. a m. pr. sorori est fragm. Vatic. aliquot Pier. et Dorvill., quod et ipse h. 1. desiderem, aure judice. - 458. misero quod fragm. Vatic. a m. pr. multo quod pr. Hamb., sollenni variatione. vid. Burmann. ad Ovid. II Am. 15, 14.459. niveis vel nigris pr. Hamb. conf. Burm. pe jam certa. conf. inf. 464. v. Var. Lect. orat exquisitius quam optat, desiderat. cœli convexa, ut sup. Ecl. IV, 50. Primus Cicero in Arateis v. 314 usum hunc invexisse videtur, mox placuit Virgilio, Ovi dio et aliis. 453-455. Inter sacrificandum vidit vinum, in ignem libatum, in sanguinem verti; at quam ornate singula, etiam propriis verbis ! obscenum de re mali ominis et alibi notatum: Georg. I, 470. Æn. III, 241. turicremas aras jam Lucretius dixit II, 743. 456. Ad majorem horrorem faciendum egregie hic versus comparatus. Nunc demum de Didonis salute desperes. Nam ita humana natura fert, ut in extrema ruens animus, et jam deliberata morte defixus, silentio pertinaciter omnia intra se premat. Vidit jam Trappius, si bene memini. 457-491. Hunc locum ante oculos habere debuit Popius in plenissima affectus summi epistola Eloisæ v. 307 sqq. Templum, intellige sacellum Sichæi Manibus dicatum, forte cum ejus signo, ut Ovidius expressit Ep. VII, 99. saltem fuit monimentum sepulcrale, quod religionem habuit. Simile Elissæ templum memorat Silius I, 81 sqq. antiqui, prioris. v. Serv. et Burm. Velleribus niveis, infulis ac vittis laneis, quæ etiam in monumentis passim marmore ex Hinc exaudiri voces et verba vocantis 460 465 460. gemitus et verba Serv. ad XII Æn. 638, sed voces et verba usus fert. Illustrat Burmann. ad h. 1. 462. Seraque Nonius in bubo; quod epitheton alias in simili re occurrit. feralia carmina Gud. a m. pr. 463. fundere voces Goth. alter. 464. piorum e Medic. aliisque suis et Pier. prætulit Heins. et Aproniani illam lectionem esse, testatur Pompon. Sab. Alteram codd. familiam, qui priorum habent, ducit fragment. Vatic. Equidem non perpetuum aliquod et ornans h. 1. epitheton requirerem, sed priorum; misera regina in animum revocabat prisca vaticinia, de rerum suarum ac vitæ decursu jam olim accepta, quæ nunc quidem exitum suum habere videbat. 467. longam sola i. pr. Hamb. 468. Tyriam - Tyrias - desertas q. terras, aberrationes librarr. ap. Heins. et Burmann. Teucros conj. Jo. Schraderus in schedis; ingeniose. Nam et hoc poterat per somnum objici. - 369. demens veluti lectum ex Pier. patet. Apud Pompon. Sab. nota est: « Urbanus legit anguina serpentum. » Sectatus est Grammaticus antiquam formam, anguen pro anguis, et legerat: Eumenidum videt anguina. sculpta occurrunt (vid. Passer. Paralip. Dempst. pag. 126). fronde, sertis. Illustrat Cerda. 462. 3. Plinius X, 125. 16. Bubo funebris, et maxime abominatus, publicis præcipue auspiciis, deserta incolit; nec tantum desolata, sed dira etiam et inaccessa; noctis monstrum; nec cantu aliquo vocalis, sed gemitu. Ex hoc loco illustra poetam. Bubo sola sc. avis, ut Servius. 465. De arte poetæ in somnio hoc commemorando cf. sup. ad v. 450. Nihil ad sensum verius; solent enim, si gravi ærumna ad insaniam usque æstuat animus, obji ci ejusmodi somnia: ut per horrendas solitudines, per deserta palatia aut per porticus immensas, sine fine errare nobis videamur. Ursinus comparat Ennii versus apud Cicer. de Div. I, 20 Excita cum tremulis etc., qui utique inspiciendi sunt, de simili Iliæ somnio. 469. 470. Ex Euripide ductum Bacch. v. 916 sqq. loco sublimi et terroris pleno, ubi contemtor Bacchi Pentheus in vesaniam actus καὶ μὴν ὁρᾶν μοι δύο μὲν ἡλίους δοκῷ, Δισσᾶς δὲ Θήβας, καὶ πόλισμ ̓ ἑπτάσ τομον. Servius ad h. v. Pentheus autem, secundum tragœdiam Pa Et solem geminum, et duplicis se ostendere Thebas; 470 Aut Agamemnonius scenis agitatus Orestes : 470. Per solem pr. Moret. se abest ab edd. Ald. Junt. et deest Goth. tert. - 471. Agamemnoneis Wall. Furiis agitatus aliquot codd. apud Pier., quod ex interpretatione profcetum et ex lib. III, 331 repetitum facile intelligas. conf. Burmann. Sec. ad Anthol. Lat. pag. 170. Nobilissima in h. 1. est emendatio Marklandi ad Statium et in Ep. Crit. p. 127 proposita et ornata: Pœnis agitatus, id est, a Furiis. Amplectar eam, certe tanquam elegantiorem lectionem, et ipse, si declaratum videro, omnium librorum lectionem habere aliquid, quod poeta indignum sit: Aut veluti scenis, pro scena, in scena Orestes furit a Furüs exagitatus: cum etc. Nam scenis agitatus jungere, et omnibus tragœdiis notus accipere quid tandem cogit? Vera ratio est : velut in scena Orestes furit (quod ex antecedent. eliciendum), quum fugit agitatus m. Novum hoc fateor, quod ad fabulam tragicam in scena exhibitam provocat. Quod displicet, forte hoc est, quod in narratione ex prisco ævo interponitur aliquid moris serioris, quodque adeo mens ab illa illecebra, qua tenebatur, cum Æneæ et Didonis fatis ipsa quasi præsens interesset, revocatur nunc subito, ut delusam se sentiat. Nec tamen hæc in ipsa narratione, sed in comparatione interposita sunt. Quidni autem poeta hoc vel ad variandam rerum faciem ausit, qui toties comparationes in hunc modum instituit, ut ex vita communi et usu hominum aliquid repetat et hac formula utatur: ut sæpe videmus etc. Nec hoc adeo idem plane cum eo, quod toties oratores habent : quemadmodum ille in scena, in fabula etc. Cic. pro Rosc. Amer. c. 67. Nolite enim putare, quemadmodum in fabulis sæpenumero videtis, eos, qui aliquid impie scelerateque commiserint, agitari et perterreri Furiarum tædis ardentibus. cf. Æschin. in Timarch. sub f., unde hæc adumbrata. Adde Cic. de Legg. I, 14. Scilicet orator excitat locum e tragœdia; at poeta scenico apparatu ac theatrali spectaculo ad comparationem utitur. Equidem nihil definire videri volo, sed tantum dubitare, an Virgilius oratoriam formam retinere maluerit? id quod in multis, inprimis posterioribus Encidis libris, fecisse eum sæpe declarabimus; tum alterum est, rectene hoc fecerit? Valerii Fl. locum VII, 147 sqq. ex Euripide, non ex nostro, esse expressum manifestum est. agitatur Rottend. alter. Donatum in his cuvii etiam ipse furit. Et Pompon. Sab. apud Pacuvium inducitur Pentheus furens, qui videt duos Soles et duas Thebas. Pacuvii quidem fabula tali argumento ac nomine alias nota non 'est, sed L. Attii Bacchas memoratas videas, ex Græco haud dubie illas conversas. Virgilium exscripsit Seneca Agam. 728 seqq. agmina E. dixit ut poeta, agmen Eumenidum. 471-473. Orestes Agamemnonis f. Clytæmnestræ matris Furiis agitatus, dum matrem faces sibi et serpentes intentantem fugiens tecto prosilit, in foribus tecti Furias sibi occurrere, seque adeo undique terroribus mentis, parricidii in matrem commissi consciæ, exagitari videt. Tragoediam poetæ ante oculos fuisse per se patet, et bene Servius: A Pacuvio (puto in Duloreste) Orestes inducitur, Py ladis admonitu, propter vitandas Furias, ingressus (Delphis id factum intellige) Apollinis templum; unde cum vellet exire, invadebatur a Furiis. Hinc ergo est. Sedent in limine Diræ. Pacuvius igitur (quod et Ennius in Eumenidibus fecit, v. Columna ad Enn. Fragm. p. 251) Æschyli Eumenides, quodammo |