108. de aurea ætate Ver erat æternum, placidique tepentibus auris Mulcebant Zephyri natos sine semine flores.

24 Omnibus diis invocatis, adeo et tu, O Cæsar, adsis propitius, tamquam mox deus futurus, quamquam incertum est, cujus ordinis ac generis; quicunque tamen deus futurus es, v. 40. adsis. 25. urbisne invisere, Casar, Terrarumque velis curam, etMultis modis hæc inter se et cum cæteris jungi possunt. Omnibus tamen tentatis, nulla est ratio tutior, quam ut invisere urbes proprie dictum accipiamus, tumque in altero membro substituamus ex voc. invisere generalem notionem, habere, suscipere, terrarum curam. Bene Cæsar inter deos urbium et terrarum tutelares referri potuit: uti dii sunt πολιύχοι. Notanda vero copia orationis, qua, splendore cum summo, idem toties effert; velisne deus esse. 26. maxumus orbis, seu cælum, seu, quod verius nunc esse arbitror, orbis terrarum. maxumus pro magnus. 28. adcipiat: habeat auctorem, moderatorem proventus agrorum et tempestatum, adeoque tutelam agricolationis; jam debebat sequi, te cinctum materna tempora myrto; punc idem orbis cingens m. tempora myrto dictus, scilicet corona myrtea orto a Venere Augusto, novo deo, imposita. 27. tempestatum, non de procellis accipiendum, sed de cœli aerisque mutationibus et anni temporibus, quia cum frugibus illa jungi mos est. 28. materna myrto, Veneri sacra, ad quam et Anchisen Julios genus suum retulisse notum est. At, quorsum myrti hujus mentionem hic injectam dicemus? ut scilicet Augusto e divino sanguine orto locus inter deos tributus tanto minus admirationis habeat.

29 venias, futurus sis. Iterum tenui verbo substituit ornatius. 30. Thulen ad nostras insulas Shetlandicas a septentrione Britan

niæ objectas referendas esse nunc satis constat. Servire ea dicitur deo marino, quatenus ejus potentia et majestas per omnia maria obtinet: declarantur maria per insulas, nuncque per ultimas terrarum. Scilicet servire dicuntur poëtæ ii, quibus imperatur. Est adeo idem ac, et an omnis maris imperium habiturus sis. sola: potentius voc., quam, præcipuum numen. 31. Teque sibi generum Tethys emat pro vulgari: et una ex Oceanitidibus tibi nubat. Eos, qui inter deos adscripti essent, deabus jungi fas erat; sic Hercules Heba. Itaque Augusto, maris deo, una Nympharum, filiarum Oceani et Tethyos, dabitur; sed pretio proposito et dote numerata. Sic Perseo Andromedam paciscuntur Promittuntque super regnum dotale parentes: Ovid. Met. IV. 704. Promiscue autem, ap. Homerum quoque, munera, dva, heroum ævo, et parentum nuptarumque sunt et sponsorum. Splendide adjectum: omnibus undis!

32 An novum sidus cælo accessurus sis. Annorum, mensium, ac dierum, mensuram siderum decursus facit; itaque menses memorat. tardos dixit poëtico more, tantum ut epitheto ornaret: Nam anni, dies, menses, modo longi, modo breves, tardi, celeres, pro consilio poëtæ appellari possunt ac solent. 33. Qua locus, h. inter signa, Virginem et Scorpium, qua nunc Libra est: quæ antiquitus ab omnibus astrologis inter signa_non habebatur, locum vero ejus Chele seu Scorpionis brachia occupabant; quo respexit Ovid. Met. II. 195–197. Est locus, in geminos ubi brachia concavat arcus Scorpios, et cauda flexisque utrimque lacertis Porrigit in spatium signorum membra duorum. Chela autem sequentis, vel quia Scorpius Virgini a tergo est, vel poëtico epitheto, ut hedera flexiles dicuntur sequaces. 34. ardens Scorpius tamquam sidus; hoc simplicissimum.

n

35. justa plus parte eleganter; ad signum majoris reverentiae plus, quam justum ac necesse erat, de loco decessit.

ex

36 Exquisita orationis conversione primit ultimum illud: an inferis diis adscribi velit. Tartara omnino pro locis inferis dixit, non proprie; substituit paullo post campos Elysios in inferorum parte sitos. 38. Etsi a Græcis poëtis multa præclara de campis Elysiis narrata sunt; mirari est celebrare, multis verbis ornare. 39. Nec-curet, nolit, noluerit. Nec Proserpina nunc, etiamsi a matre revocetur, redire inde velit: adeo amat nune loca infera. 41. mecum miseratus junge interpretando: seu, mecum ingredere, incipe, h. 1. dum mihi ades, faves. Ita ingredi v. c. II. 174. tibi res antique laudis et artis Ingredior. 42. jam nunc adsuesce, utpote deus futurus.

43-46 Cum primo vere aratio instituenda est: ad ductum Hesiodi E. 458. sqq., cum nix liquescit, et terra, a frigore constricta, tepida auræ afflatu resolvitur. putris-gleba, emollita tepore, resoluta et tenera, v. ad II. 204. 45. sq. Quam ornate pro jam tum arationis initium faciendum est! Lucret. V. 209. vis humana-valido consueta bidenti Ingemere et terram pressis proscindere aratris.

47.49 Illa seges bis quæ solem, bis frigora sensit. seges h. 1. est terra, ager. Trepidant in h. 1. Interpp. jam inde a Probo, ut componant hæc cum aratione tertia, qua vulgo constat seri solitum fuisse, ita ut

vere ineunte ager proscinderetur, æstate iteraretur, auctumno tertiaretur, atque ita sementis fieret. At enim ii agricolæ, qui in terra rite subigenda summam cultura ponebant, quater arabant, semel quidem jam sub finem auctumni, tum vere anni sequentis, mox æstate, tandem auctumno, cum sationis tempus instaret. lis vero, quia bis in hibernum, bis in æstivum (vere et æstate) tempus, aratio talis incidit. Etiam apud Theocr. Id. XXV. 25. ubi de Augie opibus: Tgóλοις σπόρον ἐν νειοῖσιν ἔσθ' ὅτε βάλλοντες καὶ TETpaTón polos. Vulgarior tamen tertiationis usus, isque jam Hesiodi ætate, et νεῖον τρίπολον ipse Homerus memorat Iliad. Χ Χ , 541. 542. et Odyss. &, 127. Plinii locus XVIII. 20. unica hujus versus interpretatio : quarto seri sulco Virgilius existimatur vo-. luisse, cum dixit, optimam esse segelem, quæ bis solem bis frigora sensisset; cum scilicet vulgo trina aratione defungerentur aratores Itali, h. tertiatione. Quamquam idem Plinius innuere videtur, jam tum diversas de hoc loco sententias viguisse. quarto sulco vero pro quarta aratione dictum tum per se patet, tum ex eodem Plinii loco XVIII. 20. s. 49. n. 3. Spissius solum, sicut plerumque in Italia, quinto sulco seri melius est, in Tuscis vero nono. cf. Harduin. Mox tamen v. 64. sqq. poëta in communi more acquiescere videtur, cum pingue solum vere, tenue auctumno arare jubet, ut scilicet sub hiemem conseratur. Nec vero prorsus ignota fuit satio frumenti verna: ircmestrem

appellabant: cum cogit necessitas, addit Columella II. 9. 7. 49. illius seu segetis, seu agricola. Prius melius: illa seges. ruperunt horrea, replent: præclare ad magnam copiam significandam: conf. ad Æn. XII. 527. Tibull. II. 5. 84. Distendet spicis horrea plena Ceres, ubi vid. Not. Coluni. X. 307. Pressaque flammeola rumpatur fiscina caltha.

50 ignotum æquor, agrum, cujus natura nobis ignota sit. 51. cœli-morem, aëris naturam, temperiem. varium, pro diversa regionum natura ac situ diversum. Columella lib. I. præf. 23. Cæli et anni præsentis mores intuentur: neque enim eundem, velut ex præscripto, habitum gerunt etc. Totus ille locus s. 22. sqq. pro commentario poëtæ est. 52. habitus locorum, h. naturam, genium agri, ex præcepto omnium, qui de re rustica tradidere. patrios cultus, colendi rationem usu majorum probatam. 53. Plin. XVIII. 47. extr. In omni quidem parte culture-valet oraculum illud: quid quæque regio patiatur. Jam in iis, quae sequuntur, agnosce poëticam rationem, propositionem generalem per singula exempla declarandi et ornandi. 56. Per gramina declarari puta pascua. injussa, sponte, Colum. X. 16. natura soli, qua-injussi consternitur ubere mali. Nonne vides: est inter formulas enumerationum: pro, præterea, porro, et habet vágysav. & gas Arat. Dios. pr. crocei odores pro croco. Tmolus Lydia mons, vino generoso nobilis, v. II. 98. eum nucem, et castaneam, vitem, malum et mala Punica ferre asserit Theophr. H. P. IV. 6. at eundem a croco commendatum nunc videmus. Succinit Virgilio Collumella III. 8. 4. qui tamen Maronem sequi potuit. Contra

in Cilicia crocus frequens proveniebat, inprimis ad Corycum promontorium. Potuit et Tmolus crocum ferre cum aliis terris apud Plinium XXI. 6. 17. memoratis et Virgilius Græcum aliquem poetam exprimere. 57. molles-Salai; perpetuum epitheton populorum Asiaticorum, effeminatorum cæli indulgentia et soli bonitate. Multi vero, h. e. exportari, sollenne de mercibus, ex eo loco petitis, ubi præcipuus earum mercatus est: est adeo idem ac provenire. 58. Chalybes nudi, utpote in ferro cudendo occupati, Æn. VIII. 425. nudus membra Pyracmon. 59. Porro Castoreum, h. castoris s. fibri testes. virosa castorea, tetri odoris, graveolentia; quo sensu potissimum virus et virosum dici solet. Castoreum Ponticum præstantissimum sui generis habebatur. Eliadum palmas Epiros equarum. Epirus mittit, alit, equos præstantissimos. Præstantia declaratur ab eo, quod antecellunt alios equos in certamine cursus. Posuit poëta certum certamen, Olympicum. Palma, ut victoria, pro victore dicitur. Sie En. V. 339. tertia palma. Sunt adeo equæ victrices inter equas Olympicis ludis decurrentes. Epirus EULATOS, EUTλos et generosis equis nobilis Georg. III. 121. Etiam boves Epiri passim memorantur. Scilicet omnino bonis pascuis illa abundavit. equas noto more, quo sexus feminei animantia præstantiora habentur. Eleus campus inf. III. 202. Eleo carcere missus equus Tibull. I. 4. 32. alios vid. ad Gratium v. 504.

60 Continuo. Statim a rerum initio. has leges, ut cuique terræ suum ingenium, sua ratio colendi, sit, eas natura imposuit statim tum, cum primum etc. fœdera h. 1. conditiones, leges, ut Æn. I. 66. et al.

12 4:

63 Ergo age, t. refer ad vs. 43. Vere novo. terra solum, γῆς πέδον. 66. maturis solibus, calore æstatis. Sol maturus adultæ æstatis, quo maturescunt fruges. coquat adeoque emolliat et rarefaciat, ut salibus ex aëre imbibendis solum idoneum sit. Vid. Ge. II. 259.

67 si non f. t. fecunda, h. si tenuis, si gracilis Interpretatur locum Colum. II. 4. extr. sub ipsum Arcturum: Colum. XI. 2. 63. Non. Septemb. Arcturus exoritur; de matutino exortu agi puta. 68. suspendere, leviter proscindere, vomere non alte descendente. 69. Illic, in pingui solo. Nam Humida majores herbas alit: Georg. II. 251.

71-159 Recreatur ager et vires sumit variis modis et hominum studiis et primo ipsa cessatione cultus. tonsas novalis. Novale arvum, novalis ager, proprie est qui silvis excisis primum colitur, nunc terras novales dixit Maro de agro, qui alternis annis vacat et novatur: id quod perpetuum erat veteri Italiæ, quae triticum serebat. Hinc nec stercorationis magnus usus; nam ipsa cessatio satis recreat agrum in his locis. tonsæ ex terre, h.demessä. 72. situs prootio, cessatione; unde epith. segnem; durescere pro requiescere. 73. mutato sidere: anno altero. Sidus pro sole, ut sæpe; sol pro anno et pro anni tempore. Igitur altero quoque anno legumina in agro serenda esse ait,

tristis lupini,

et tertio iterum far. v. Colum. II. 10. 1. et 11. 74. 75. 76. ornate: unde prius messueris vicias et lupinos. legumen siliqua quassante: quod habet siliquam quassantem se: seu vento seu alio impetu agitatum, inprimis cum exaruit: Unde mox silva sonans de agro siliquis consito. Sic quassa cinnama apud Ovidium Met. XV. 399. recte se habent, nec alia illa sunt quam arida. 75. tenuis vicia, quia tenui semine, si cum faba compares: nam tenuem culmum cum cæteris communem haberet. amari, ut sæpe; contristatur enim degustantis vultus; est genus leguminis, pauperum et Cynicorum victus, Séguos: non confundendum cum lupulo. 76. fragiles calamos, quia aridi ut Ecl. VIII. 82. et propter hoc, si moventur, sonantes. silvam poëtica ratione, qua etiam florum, herbarum, silva grata similitudine dicitur. Sic herbarum malarum silva inf. vs. 152. et IV. 273. de centaurio: uno de cespite silva culmorum. sonantem, quia calami aridi sunt, ut diximus. Silvas cannalias dixit Gratius Cyneg. 47. pro segete. 77. Poëtica suavitate pro: lino enim vel avena vel papavere seri nolim agrum interquiescentem; nam ea urunt_h. exsiccant agrum. Hinc linum in agro humido seri solet; et Gratius Cyneg. 334. Optima Cinyphiæ paludes lina dabunt. cf. sqq.