hierin geslaagd ben, laat ik aan uw oordeel over. Lees, herlees, en zoo gij iets met het geloof of de goede zeden in strijd mogt bevinden, gelieve dit ter zijde aan te teekenen en als ik dan bij u zal gekomen zijn, zullen wij die onderwerpen grondig bespreken, en met elkander een vriendschapsband sluiten.

Haarlem uit ons studeer vertrek feestdag van St. Jans geboorte A° 1589.

Cornelis Hendriksz pastoor van Kuinre.
Zoo veel mogelijk de uwe.

Op dit schrijven volgde een antwoord van Cuperus waarvan de verkorte inhoud hierop neerkomt :

Den vrede van Jesus Christus en zijnen H. Geest

om u te geleiden op al uwe wegen en bij al uwe ondernemingen bid ik u veelmaals toe. Eerwaarde Heer Pastoor, ik heb twee of drie van uwe preken doorgelezen, naar ik meen zijn zij goed en geleerd genoeg; wat u echter van mij vraagt, dat ik u werk zal nazien en beoordeelen, dit zou noch u gerust stellen noch mij passen. En zoo ik het wagen durfde zou op mij toepasselijk zijn het spreekwoord: schoenmaker houd u bij uwe leest.

Wel heb ik de regels van de Rhetorica in vroegere jaren bestudeerd, maar deze zijn reeds langen tijd in vergetenheid geraakt. Bij mijne vermaningen doe ik vooral mijn best, om zoo eenvoudig mogelijk, mijne hoorders op te wekken tot de dienst van God in deugd en goede werken, hen af te houden van het kwaad, hen op te wekken tot standvastigheid en volharding in het katholiek geloof.

Te Leuven bestudeerde ik de Philosophie en theologie, maar eenen graad behaalde ik aldaar niet. Daarom is de door u mij opgedragen last te zwaar voor mijne schouders.

Onder de uwen zijn gegradueerden, draagt dit werk aan een van hen op, dit zal u meer zekerheid, en uwe preken meer gezag geven.

Na groet en dringend verzoek om zijn gebed, teekent hij zich :

Uit Gouda, 5 Julij 1589.

Van u, zeereerwaarde Heer, de medebroeder en mededienaar in den Heer,

Mathaeus Cuperus, Pastoor van Dortrecht.

Aan het einde van dit deel vinden wij als volgt:

Lectus est hic liber a me et non inveni quicquam, quod sit minus Catholicum.

Q. Hieronymus Vairlenius, subscripsit.

Hierna volgt de index rerum.

Voor den lezer, wien Pastoor Cuperus misschien nieuwsgierig naar den inhoud van die twee of drie eerste preken gemaakt heeft, schrijven wij er iets uit af.

De eerste preek heeft tot onderwerp: De divina cognitione."

Exordii propositio:

Quum divinae Triadis mysterium nedum humanam intelligentiam sed et mentis humanae aciem longe superet, illud per naturalem rationem et demonstrationem investigare, et temeritas et periculnm foret, credere verc pietas, et nosse vita acterna. Scriptum est enim: Altiora te ne quaesieris et fortiora te ne scruteris (Eccl. 3.) Qui scrutatur majestatem opprimetur a gloria. (Prov. 25). Proinde monet Paulus non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem etc. etc.

Vervolgens verdeelt hij zijn sermoen in drie deelen vel locos lus quod non sit curiose scrutandum divinae Triadis mysterium cum mentis humanae captum longe superet.

2us De praesumptuosa quorumdam scrutatione.

3us De mediis, quibus datur pervenire ad tantam divinitatis cognitionem, quantam necessariam duxit Deus ad hominum salutem.

2de preek: De theognosia per creaturas. 3de preek: De theognosia per scripturas. 4de preek: De theognosia per Christum.

De tweede preek verdeelt hij in tres locos.

lus quomodo prophetarum oracula et ipsius Christi sermo nos ad creaturas destinant.

2us quomodo creaturae nos ad Deum mittunt, quod nobis summi dedecoris est.

3us quam rari sint, qui ex visibilibus ad invisibilia pertingunt.

Als eene proeve, hoe onze Cornelius zijne gedachte degelijk zeker, maar toch hoogst eenvoudig weet weer te geven, schrijven wij het eerste deel van deze preek hier af.

Regius ille propheta David, quasi oraculum nobis proponens, ad speculanda, admiranda laudandaque divinae bonitatis opera perducit, dicens: Venite et videte opera Domini. Psalm 65. Huic astipulatur Isaias inquiens: levate oculos vestros in excelsum et videte. Quis creavit haec? (Isaias 40). Quin etiam ipse Christus ad creaturas nos ducit inquiens: Respicite volatilia coeli et lilia agri (Matth. 6). Respicite corvos. (Luc. 12).

Mittimur ad creaturas, ut respiciamus rationabiliter lumine intellectus nostri illas, quatenus ex illis sapien. tiam, bonitatem, potentiam ac providentiam Dei patris erga nos cognoscamus. Creaturae enim sunt liber naturae docentis, Deum universitatis esse parentem, ita ut per considerationem creaturarum pertingamus ad Dei cognitionem.

Quocirca suspiciamus, conjectis in universum oculis, et intueamur, quae sit rerum facies, quae rerum majestas, qui decor, quae magnitudo, multitudo, commoditas. Videamus terram inenarrabili florum fructuumque copia vestitam. Intueamur tot tantorumque marium vastitatem, fluminum profunditatem et in iis piscium multitudinem magnitudinemque. Quid dicam de sole, de luna, stellis, astris caeterorumque coelorum virtutibus, et de pulchritudine illorum omnium? Respiciamus haec omnia.

His autem conspectis, quid aliud possumus, quam opificis sapientiam admirari, potentiam timere, amare laudareque bonitatem? Quid possumus, quam cognoscere Deum omnium creatorem, qui et modo gubernat, moderatur et conservat omnia. Qui idcirco tam mirabiliter et potenter; tam praeclare ac sapienter creata produxit, ordinavit atque connexuit, ut ex horum omnium speculatione ad ipsius creatoris amorem pariter et timorem, cultum et venerationem excitemur ac elevemur. Propter quod et sapiens asserit dicens: Universa propter seipsum operatus est Deus. (Prov. 16).

Totus ut est Deus humano quidem ingenio cognosci non potest. Caeterum quod in humanam cadit cognitionem, id ex creaturis assequi datur. Et quamvis invisibilis Deus, intellectu tamen in hoc mundo tam mirifice condito conspicitur, cum gradibus quibusdam intelligentiae homo per creaturas progreditur ad cognoscendum Deum creatorem. Ab insensibilibus quippe surgens ad sensibilia; a sensibilibus ad rationabilia; a rationabilibus ad creatorem. Intelligibilia per se quidem collaudant Deum, verum irrationabilia et insensibilia non per se, sed per nos, dum ea considerantes Deum factorem laudamus. Et quid multis? Invisibilia Dei a creatura mundi, per ea, quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus et divinitas. (Rom. 1). Quare et Job monet: Inter

roga jumenta et docebunt te, volatilia coeli et indicabunt tibi; loquere terrae et respondebit tibi et pisces maris enarrabunt. (Job 12).

Zesde deel. Liber sextus sermonum Cornelii

Henrici pastoris in Cuinre.

Vincit qui patitur. 1592.

In dit deel spreekt hij over de kerk van pag. 1 tot pag. 272. Onder deze preken viel onze aandacht bijzonder op het volgende onderwerp: dat de Kerk niet dwaalt met de Antiphoon Salve Regina te zingen." En tevens vinden wij hier veertien preken, in welke hij veertien voorwendsels of redenen weerlegt, welke door de afvalligen werden aangevoerd om hun ontrouw te vergoelijken. Daarna behandelt hij de Liturgie en geeft eene doorloopende uitlegging van alles wat op het H. Sacrificie der Mis betrekking heeft: dit is meer een tractaat dan een preek, waarschijnlijk in gedeelten voorgedragen.

Aan het einde vinden wij:

Scriptum hoc a D. Cornelio Henrici Pastore cuinerano olim collectum nihil continet quod aut fidei Catholicae aut pietati adversetur, imo quod omni modu iis consentiat, testor ego qui illud, diligenter perlegi et examinavi.

A° 1589.

Joannes Noems,

Sacrae Theol. Licentiatus.

Hierop volgt de index rerum.

Zevende deel. Liber septimus sermonum Cornelii

Henrici Pastoris in Cuinre.

Vincit qui patitur. 1594.

Hier handelt Cornelius over het geloof en de twaalf

artikelen des geloofs.