PROSERPINA A PLUTONE RAPTA.
Prima Ceres unco glebam. dimovit aratro:
Prima dedit fruges, alimentaque mitia terris:
Prima dedit leges. Cereris sumus omnia munus.
Illa canenda mihi est. Utinam modò dicere possem
Carmina digna dea! certè dea carmine digna est.
Vasta giganteis ingesta est insula membris
Trinacris; et magnis subjectum molibus urguet
Ætherias ausum sperare Typhoëa sedes.
Nititur ille quidem, pugnatque resurgere sæpe:
Dextra sed Ausonio manus est subjecta Peloro:
Læva, Pachyne, tibi; Lilibeo crura premuntur:
Degravat Ætna caput: sub quâ resupinus arenas
Ejectat, flammamque fero vomit ore Typhoeus.
Sæpe remoliri luctatur pondera terræ,
Oppidaque, et magnos evolvere corpore montes.
Inde tremit tellus et rex pavet ipse silentûm.
Ne pateat, latoque solum retegatur hiatu;
Immissusque dies trepidantes terreat umbras.
Hanc metuens cladem tenebrosâ sede tyrannus
Exierat curruque atrorum vectus equorum
Ambibat Siculæ cautus fundamina terræ,
Postquam exploratum satis est loca nulla labare;
Depositique metus: videt hunc Erycina vagantem
Monte suo residens, natumque amplexa volucrem ;
'Arma, manusque meæ, mea, nate, potentia,' dixit,
'Illa, quibus superas omnes, cape tela, Cupido,
Inque dei pectus celeres molire sagittas,
Cui triplicis cessit fortuna novissima regni.
Tu superos, ipsumque Jovem, tu numina ponti
Victa domas, ipsumque, regit qui numina ponti.
Tartara quid cessant? cur non matrisque tuumque
Imperium profers? agitur pars tertia mundi.
Et tamen in cœlo, quæ jam patientia nostra est,
Spernimur: ac mecum vires minuuntur Amoris.
Pallada nonne vides, jaculatricemque Dianam,
Abscessisse mihi? Cereris quoque filia virgo,
Si patiemur, erit: nam spes affectat easdem.
At tu, pro socio si qua est mea gratia regno,
Junge deam patruo.' Dixit Venus. Ille pharetram
Solvit et arbitrio matris de mille sagittis
Unam seposuit, sed quâ nec acutior ulla,
Nec minùs incerta est, nec quæ magis audiat arcum.
Oppositoque genu curvavit flexile cornu :
Inque cor hamatâ percussit arundine Ditem.
Haud procul Hennæis lacus est a monibus altæ,
Nomine Pergus, aquæ. Non illo plura Caÿstros
Carmina cygnorum labentibus audit in undis.
Silva coronat aquas, cingens latus omne; suisque
Frondibus, ut velo, Phoebeos submovet ictus.
Frigora dant rami, Tyrios humus humida flores.
Perpetuum ver est. Quo dum Proserpina luco
Ludit, et aut violas, aut candida lilia carpit;
Dumque puellari studio calathosque sinumque
Implet, et æquales certat superare legendo;
Penè simul visa est, dilectaque, raptaque Diti:
Usque adeò properatur amor. Dea territa mosto
Et matrem, et comites, sed matrem sæpius, ore
Clamat: et, ut summâ vestem laniârat ab orâ,
Collecti flores tunicis cecidêre remissis.
Tantaque simplicitas puerilibus affuit annis,
Hæc quoque virgineum movit jactura dolorem.
Raptor agit currus, et nomine quemque vocatos
Exhortatur equos: quorum per colla jubasque
Excutit obscurâ tinctas ferrugine habenas.
Perque lacus altos, et olentia sulfure fertur
Stagna Palicorum, ruptâ ferventia terrâ:
Et qua Bacchiadæ, bimari gens orta Corintho,
Inter inæquales posuerunt monia portus.
Est medium Cyanes, et Pisææ Arethusa, Quod coït angustis inclusum cornibus æquor.
Hic fuit, a cujus stagnum quoque nomine dictum est,
Inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas ;
Agnovitque deum: 'Nec longiùs ibitis,' inquit:
'Non potes invitæ Cereris gener esse: roganda,
Non rapienda fuit. Quòd si componere magnis
Parva mihi fas est; et me dilexit Anapis.
Exorata tamen, nec, ut hæc, exterrita nupsi,'
Dixit: et, in partes diversas brachia tendens,
Obstitit. Haud ultrà tenuit Saturnius iram :
Terribilesque hortatus equos, in gurgitis ima
Contortum valido sceptrum regale lacerto
Condidit. Icta viam tellus in Tartara fecit,
pronos currus medio cratere recepit.
At Cyane, raptamque deam, contemptaque fontis
Jura sui morens, inconsolabile vulnus
Mente gerit tacitâ, lacrymisque absumitur omnis:
Et, quarum fuerat magnum modò numen, in illas
Extenuatur aquas.
Molliri membra videres :
Ossa pati flexus: ungues posuisse rigorem:
Primaque de totâ tenuissima quæque liquescunt,
Cærulei crines, digitique, et crura, pedesque:
Nam brevis in gelidas membris exilibus undas
Transitus est. Post hæc tergumque, humerique, latusque,
Pectoraque in tenues abeunt evanida rivos.
Denique pro vivo vitiatas sanguine venas
Lympha subit: restatque nihil, quod prendere possis.
Interea pavidæ nequicquam filia matri
Omnibus est terris, omni quæsita profundo.
Illam non rutilis veniens Aurora capillis
Cessantem vidit, non Hesperus: illa duabus
Flammiferâ pinus manibus succendit ab Ætnâ;
Perque pruinosas tulit irrequieta tenebras.
Rursus, ut alma dies hebetârat sidera, natam
Solis ad occasum, solis quærebat ab ortu.
Fessa labore sitim collegerat ; oraque nulli
Colluerant fontes : cùm tectam stramine vidit
Fortè casam; parvasque fores pulsavit: at inde
Prodit anus; divamque videt; lymphamque roganti,
Dulce dedit, tostâ quod coxerat antè polentâ.
Dum bibit illa datum, duri puer oris et audax
Constitit ante deam: risitque, avidamque vocavit.
Offensa est: neque adhuc epotâ parte loquentem
Cum liquido mistâ perfudit diva polentâ.
Combibit os maculas; et, quâ modò brachia gessit,
Crura gerit: cauda est mutatis addita membris:
Inque brevem formam, ne sit vis magna nocendi,
Contrahitur: parvâque minor mensura lacertâ est.
Mirantem, flentemque, et tangere monstra parantem
Fugit anum; latebramque petit: aptumque colori
Nomen habet, variis stellatus corpora guttis.
Quas dea per terras, et quas erraverit undas, Dicere longa mora est. Quærenti defuit orbis.
Sicaniam repetit. Dumque omnia lustrat eundo;
Venit et ad Cyanen: ea, ni mutata fuisset,
Omnia narrâsset, sed et os et lingua volenti
Dicere non aderant: nec, quo loqueretur, habebat.
Signa tarnen manifesta dedit: notamque parenti,
Illo fortè loco delapsam, gurgite sacro
Persephones zonam summis ostendit in undis.
Quam simul agnovit, tanquam tum denique raptam
Scîsset, inornatos laniavit diva capillos:
Et repetita suis percussit pectora palmis.
Nec scit adhuc ubi sit: terras tamen increpat omnes;
Ingratasque vocat, nec frugum munere dignas.
Trinacriam ante alias, in quâ vestigia damni
Reperit. Ergo illic sævâ vertentia glebas
Fregit aratra manu; parilique irata colonos
Ruricolasque boves leto dedit; arvaque jussit
Fallere depositum, vitiataque semina fecit.
Fertilitas terræ, latum vulgata per orbem,
Cassa jacet: primis segetes moriuntur in herbis:
Et modò sol nimius, nimius modò corripit imber.
Sideraque, ventique nocent: avidæque volucres
Semina jacta legunt: lolium, tribulique fatigant
Triticeas messes, et inexpugnabile gramen.
Tùm caput Eleis Alpheïas extulit undis :
Rorantesque comas a fronte removit ad aures :
Atque ait: O toto quæsite virginis orbe,
Et frugum genitrix, immensos siste labores:
Neve tibi fidæ violenta irascere terræ.
Terra nihil meruit: patuitque invita rapinæ.
Nec sum pro patriâ supplex: huc hospita veni.
Pisa mihi patria est; et ab Elide ducimus ortum.
Sicaniam peregrina colo: sed gratior omni
Hos nunc Arethusa penates,
|