LIBER II.

Virgineusque Helicon, et nondum

agrius Hæmos.

Ardet in immensum geminatis ignibus Ætne,
Parnassusque biceps, et Eryx, et Cynthus, et Othrys,
Et tandem Rhodope nivibus caritura, Mimasque,
Dindymaque, et Mycale, natusque ad sacra Citharon.
Nec prosunt Scythia sua frigora: Caucasus ardet,
Ossaque cum Pindo, majorque ambobus Olympus:
Aëriæque Alpes, et nubifer Apenninus.

Tunc verò Phaethon cunctis e partibus orbem
Adspicit accensum: nec tantos sustinet æstus:
Ferventesque auras, velut e fornace profundâ,
Ore trahit, currusque suos candescere sentit.
Et neque jam cineres ejectatamque favillam
Ferre potest: calidoque involvitur undique fumo.
Quòque eat, aut ubi sit, piceâ caligine tectus
Nescit; et arbitrio volucrum raptatur equorum.
Sanguine tum credunt in corpora summa vocato,
Æthiopum populos nigrum traxisse colorem.
Tum facta est Libye, raptis humoribus æstu,
Arida; tum nymphæ passis fontesque lacusque
Deflevêre comis. Quærit Boeotia Dircen,
Argos Amymonen, Ephyre Pirenidas undas.
Nec sortita loco distantes flumina ripas
Tuta manent: mediis Tanaïs fumavit in undis,
Peneosque senex, Teuthranteüsque Caïcus,
Et celer Ismenos, cum Phocaïco Erymantho,
Arsurusque iterum Xanthus, flavusque Lycormas,
Quique recurvatis ludit Mæandros in undis;
Mygdoniusque Melas, et Tænarius Eurotas.
Arsit et Euphrates Babylonius, arsit Orontes,
Thermodonque citus, Gangesque, et Phasis, et Ister.
Estuat Alpheos: ripe Spercheïdes ardent :

29

221

225

230

235

240

245

255

Quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus, aurum, 250
Et, quæ, Mæonias celebrârant,carmine ripas,
Flumineæ volucres medio caluêre Caystro.
Nilus in extremum fugit perterritus orbem,
Occuluitque caput, quod adhuc latet. Ostia septem
Pulverulenta vacant, septem sine flumine valles.
Fors eadem Ismarios Hebrum cum Strymone siccat,
Hesperiosque amnes, Rhenum, Rhodanumque, Padumque,
Cuique fuit rerum promissa potentia, Thybrin.
Dissilit omne solum; penetratque in Tartara rimis
Lumen, et infernum terret cum conjuge regem.
Et mare contrahitur: siccæque est campus arenæ,
Quod modo pontus erat. Quosque altum texerat æquor,
Exsistunt montes, et sparsas Cycladas augent.
Ima petunt pisces: nec se super æquora curvi
Tollere consuetas audent delphines in auras.
Corpora phocarum summo resupina profundo
Exanimata jacent. Ipsum quoque Nerea fama est,
Doridaque, et natas, tepidis latuisse sub antris.
Ter Neptunus aquis cum torvo brachia vultu
Exserere ausus erat: ter non tulit aëris æstus.

Alma tamen Tellus, ut erat circumdata ponto,

Inter aquas pelagi, contractos undique fontes,
Qui se condiderant in opacæ viscera matris;
Sustulit omniferos collo tenus arida vultus:
Opposuitque manum fronti: magnoque tremgre
Omnia concutiens paulùm subsedit; et infrà,
Quàm solet esse, fuit: siccâque ita voce locuta est:
Si placet hoc, meruique, quid o tua fulmina cessant,
Summe deûm? Liceat perituræ viribus ignis,
Igne perire tuo; clademque auctore levare.
Vix equidem fauces hæc ipsa in verba resolvo,'

260

265

270

275

280

(Presserat ora vapor,) 'tostos en adspice crines,
Inque oculis tantum, tantum super ora favillæ.
Hosne mihi fructus, hunc fertilitatis honorem
Officiique refers; quòd adunci vulnera aratri,
Rastrorumque fero, totoque exerceor anno?
Quòd pecori frondes, alimentaque mitia, fruges,
Humano generi, vobis quòd thura ministro?
Sed tamen exitium fac me meruisse: quid undæ,
Quid meruit frater? Cur illi tradita sorte
Equora decrescunt, et ab æthere longiùs absunt?-
Quòd si nec fratris, nec te mea gratia tangit;
At cœli miserere tui. Circumspice utrumque ;
Fumat uterque polus:
Atria vestra ruent.

quos si vitiaverit ignis,
Atlas en ipse laborat:

Vixque suis humeris candentem sustinet axem.
Si freta, si terræ pereunt, si regia coli;

In chaos antiquum confundimur. Eripe flammis,
Si quid adhuc superest: et rerum consule summæ.'
Dixerat hæc Tellus: neque enim tolerare vaporem
Ulteriùs potuit, nec dicere plura: suumque
Retulit os in se, propioraque manibus antra.

At pater omnipotens superos testatus, et ipsum,
Qui dederat currus, nisi opem ferat, omnia fato.
Interitura gravi; summam petit arduus arcem;
Unde solet latis nubes inducere terris:

Unde movet tonitrus, vibrataque fulmina jactat.
Sed neque, quas posset terris inducere, nubes"
Tunc habuit: nec, quos cœlo dimitteret, imbres.
Intonat: et dextrâ libratum fulmen ab aure
Misit in aurigam: pariterque animâque rotisque
Expulit, et sævis compescuit ignibus ignes.
Consternantur equi: et saltu in contraria facto

285

290

295

300

305

310

Colla jugo eripiunt, abruptaque lora relinquunt.
Illic fræna jacent, illîc temone revulsus
Axis; in hâc radii fractarum parte rotarum:
Sparsaque sunt latè laceri vestigia currûs.

315

At Phaethon, rutilos flammâ populante capillos,
Volvitur in præceps, longoque per aëra tractu
Fertur; ut interdum de cœlo stella sereno,
Etsi non cecidit, potuit cecidisse videri.
Quem procul a patriâ diverso maximus orbe
Excipit Eridanus, spumantiaque abluit ora.
Naïdes Hesperiæ trifidâ fumantia flammâ

320

Corpora dant tumulo: signantque hoc carmine saxum :
'Hic situs est Phaethon, currûs auriga paterni:
Quem si non tenuit, magnis tamen excidit ausis.'
Nam pater obductos, luctu miserabilis ægro,
Condiderat vultus: et, si modò credimus, unum
Isse diem sine sole ferunt. Incendia lumen
Præbebant; aliquisque malo fuit usus in illo.
At Clymene postquam dixit, quæcunque fuerunt
In tantis dicenda malis; lugubris et amens,
Et laniata sinus totum percensuit orbem:
Exanimesque artus primò, mox ossa requirens,
Reperit ossa tamen peregrinâ condita ripâ.
Incubuitque loco: nomenque in marmore lectum
Perfudit lacrymis, et aperto pectore fovit.

HELIADES IN ARBORES MUTATE.

v. 340.

Nec minus Heliades fletus, et, inania morti Munera, dant lacrymas: et cæsæ pectora palmis

326

330

335

340

Non auditurum miseras Phaethonta querelas
Nocte dieque vocant: adsternunturque sepulcro.
Luna quater junctis implêrat cornibus orbem :
Illæ more suo (nam morem fecerat usus)
Plangorem dederant. E quîs Phaëthusa sororum
Maxima, cùm vellet terræ procumbere, questa est
Diriguisse pedes: ad quam conata, venire

Candida Lampetie, subitâ radice retenta est.
Tertia, cùm crinem manibus laniare pararet,
Avellit frondes. Hæc stipite crura teneri,
Illa dolet fieri longos sua brachia ramos.
Quid faciat mater? nisi, quò trahat impetus illam,
Huc eat, atque illuc ? et, dum licet, oscula jungat?
Non satis est. Truncis avellere corpora tentat;
Et teneros manibus ramos abrumpere: at inde
Sanguineæ manant, tanquam de vulnere, guttæ.
'Parce, precor, mater,' quæcunque est saucia, clamat:
'Parce, precor: nostrum laniatur in arbore corpus.
Jamque vale.'

Cortex in verba novissima venit.

Inde fluunt lacrymæ : stillataque sole rigescunt
De ramis electra novis: quæ lucidus amnis
Excipit, et nuribus mittit gestanda Latinis.

INVIDIE DOMUS.

v. 760.

345

350

355

360

Protinus Invidiæ, nigro squallentia tabo,
Tecta petit. Domus est imis in vallibus antri
Abdita, sole carens, non ulli pervia vento;
Tristis, et ignavi plenissima frigoris; et quæ
Igne vacet semper, caligine semper abundet.

365