Zona latet tua nunc, et cras fortasse latebit;
Dehinc erit, Orion, adspicienda mihi.
At si non esset potus, dixisset eadem
Venturum tempus solstitiale die.
LUCIFERO subeunte, Lares delubra tulerunt,
Hic ubi fit docta multa corona manu.

790

Tempus idem Stator ædis habet, quam Romulus Ante Palatini condidit ora jugi.

[olim TOT RESTANT de mense dies, quot nomina Parcis, Quum data sunt trabeæ templa, Quirine, tuæ. TEMPUS Iuleis cras est natale Kalendis;

Pierides, cœptis addite summa meis.
Dicite, Pierides, quis vos adjunxerit isti,
Cui dedit invitas victa noverca manus?
Sic ego; sic Clio: clari monumenta Philippi
Adspicis; unde trahit Marcia casta genus:

nuos non in signorum initiis, sed in octavis partibus statuebant; Columella, ix. 14: "Nec me fallit Hipparchi ratio, quæ docet solstitia et æquinoctia non octavis, sed primis partibus signorum confici. Verum in hac ruris disciplina, sequor nunc Eudoxi et Metonis, antiquorumque Fastos astrologorum, qui sunt aptati publicis sacrificiis."

791. Larium et Jovis Statoris ædes: de templo, quod Romulus Jovi Statori in bello cum Sabinis vovit, vide Livium, i. 12; Florum, I. i. 13. Positum erat ad portam Mugoniam, quæ ducebat a via sacra ad Palatium ; Dionysius, ii. 50. Olim edebatur, Tempus idem Statoris erit, producta in Statoris prima syllaba; quod ferri nequit. Heinsius igitur ex Ursini optimo, uno Patavino et margine Sarraviani, Stator ædis habet recepit.

796. Trabeæ tuæ paulo durius, tibi, quia Romulus trabea insignis; i. 37;

800

ii. 504. Templum illud antiquum, statim post Romuli mortem positum, Cæsar Octavianus exornavit, iterumque dedicavit.

797-800. Ultimo die ædes Herculis Musarum sacrata. M. Fulvius Nobilior novem Musarum signa Ambracia Romam translata in Herculis templo dedicavit (Plinius, 35 seu 36. 4.) idque Marcius Philippus restituit ; Suetonius, August. 29. Eumenius in Or. pro rest. Sch. cap. 7. auctor est, Fulvium, in Græcia quum esset imperator, accepisse Herculem Musagetem esse, id est, comitem ducemque Musarum. De eo valde dubitat Heynius in Opusc. Acadd. vol. ii. p. 305; recentius esse Herculis cum Musis contubernium. Tempus natale Kalendis; oriuntur, sunt Kalendæ. Noverca, Juno, invitas manus dedit, invita cessit, ubi Jupiter Herculem in cœlum accepit; Metam. ix. 254 sqq.

802. Marcia, Fabii Maximi uxor,

Marcia, sacrifico deductum nomen ab Anco,
In qua par facies nobilitate sua.

Par animo quoque forma suo respondet in illa; 805
Et genus, et facies, ingeniumque simul.
Nec, quod laudamus formam, tam turpe putaris:
Laudamus magnas hac quoque parte deas.
Nupta fuit quondam matertera Cæsaris illi.

O decus, ô sacra femina digna domo!
Sic cecinit Clio: doctæ adsensere sorores.
Adnuit Alcides, increpuitque lyram.

fuit vel filia, vel neptis Marcii Philippi, quem Augusti vitricum fuisse vulgo contendunt: verum e vers. 65 et 809. apparet, materteram, non matrem Augusti, nuptam fuisse Marcio Philippo; conf. I. ex Ponto, ii. 140. Jam Ovidii uxor ex Fabii Maximi familia fuit, Marciamque reverenter coluit; III. ex Ponto, i. 75 sqq: sic intelligimus, cur hoc loco in laudes mulieris poeta excurrit; vide de hac Marcia Masson. in Vita Ovidii ad annum U. C. 767. Ancus Marcius rex vocatur sacrificus, quia longe antiquissimum ratus est, "sacra publica, ut ab Numa instituta erant, facere;" Livius, i. 32; Dionysius, iii. 36. Nobilitate sua: olim edebatur fuit; at Marcia, quo tempore Ovidius hæc scribebat, adhuc erat in vivis. Par etiam cum ablativo construi, docent Heinsius et Burmannus. Verbis et genus, et facies ingeniumque simul in Francofurt. adscriptum : "Hæc adulterina sunt." Sic judicant etiam Brouckhusius et Burmannus, quia poeta idem jam dixerat.

810

812. Hercules lyram pulsans serioris artis frequens argumentum ; Heynius dicto loco. Increpuit lyra, lyra fortius pulsata finem facere jussit; sic Horatius, IV. Od. xv. 1: "Phœbus volentem prælia me loqui, Victas et urbes, increpuit lyra;" ibi vid. Jani et Mitscherl. Disputatur autem hoc loco utrum legendum sit lyra, an, quod Heinsius ex Ursini, Sarraviano et tribus aliis adoptavit, lyram. Putant, increpare lyram esse simpliciter pulsare lyram, ut Heroidd. iii. 118; Amorr. II. xi. 32; sed increpare lyra, signum dare, admonere lyra asperius pulsa: sic etiam Schirachius et Krebsius; sed Heynius ad Virgilium, Æn. I. 747. in varr. lectt. lyra pulsare magis poetice dici putat, quam lyram. Cæterum in MSS. Ursini, duobus Patavinis, uno Vaticano atque Francof. subjuncti leguntur versus hi quatuor: Si novus a Jani sacris numerabitur annus, Quintilis falso nomine dictus erit. Si facis; ut fuerant, primas a Marte Kalendas, Tempora.

PRÆMONITIO

AD ERUDITISSIMUM LECTOREM.

IN sua præfatione et proœmio, (vide supra p. 1 et 4) D. V. GIERIG pauca dixit de symbolis observationum, quas in Ovidii Fastos exhibuerat FRIDER. HENR. GUIL. GESENIUS, quia hujus rationem ab ipsius opera nonnihil discrepare viderat. Ego autem, postquam illas diligenti sedulitate perpendi, multa recognovi quæ in locis difficilioribus illustrandis forent perutilia; eaque tibi, lector optime, subjicienda judicavi, ut ab omni parte magis absolutum opus invenires. Itaque nonnullos Excursus, de Fastis Romanorum tam kalendaribus quam historicis, de novis quibusdam præsidiis Ovidii interpretationem adjuvantibus, de astronomiæ probabili cognitione, de quibusdam veteris Italiæ numinibus, et de aliis quæstionibus explicandis, in unum doctrinæ corpus conjunctos hic habebis, quos in tuam utilitatem cessuros vehementer opto et confidenter spero. Vale.

N.E. L.

EXCURSUS

IN OVIDII FASTOS.

EXCURSUS PRIMUS.

DE FASTIS ROMANIS; ET DE HUJUS CARMINIS, QUOD IN IIS ILLUSTRANDIS VERSATUR, CONSILIO ET RATIONE.

CONSILIUM, quod in hoc carmine componendo spectavit et feliciter exsecutus est Ovidius, totius anni Romani ferias, cæterasque fastorum notationes ad eorum ordinem poetice enarrandi et ad causas suas revocandi ipsius poetæ ingenio et inventioni ita certe deberi videtur, ut neminem, quem ab omni parte in hac re præeuntem habuerit, indicare queamus. Est hæc in singularibus hujus poetæ laudibus, quam et in heroica epistola condenda, maxime tamen haud dubie in Arte amatoria, quod carmen quoad inventionis laudem haud facile ulli carmini Romano secundum est, meretura.

Princeps omnium igitur de his fastis quæstio esse debebit, et ut, quicquid vel ipsa antiquitas de iis tradat, vel fragmenta eorum huc illuc servata, collecta, et e tenebris vindicata docuerint, accurate et diligenter videamus, quam proxime ad institutum nostrum pertinet: idque inprimis quum in duobus fastorum generibus (historicis et kalendaribus vel sacris) valde quidem diversis, quæ tamen veteres eodem nomine plerumque complecti solebant, commutandis multos turbas fecisse, et ad utrum genus pertineant

a Conf. judicium, quod de hujus Vir summus Bottigerus in Sabina, carminis æstimatione egregie tulit. pag. 40.

singula loca, non rite discrevisse reperiam. Verum jam vidit Siccama aliique (Grævii Thesaur. tom. viii.) qui alterum genus fastos minores, kalendarios vel kalendaria, alterum fastos majores vocando, errorem vitandum docuerunt, etsi hoc etiam monendum est, ab optt. scriptorum usu, ubi nec fasti kalendares nec kalendaria leguntur, hanc appellationem, qua tamen et nos ad turbas vitandas uti debebimus, abhorrere. Apud optt. scriptores Fastorum nomen in utroque genere adhibitum, utrum genus indicetur, interdum dijudicatu difficile reddit.

1. Fasti sacri (kalendares, kalendaria.)

Initio hæ tabulæ, unde et nomen invenerunt, nihil aliud fuere ac dierum, quibus fari (id est, jus dicere) liceret, nec ne, per totum annum notationes, ita ut cuivis anni diei, sive fastus, sive nefastus, sive intercisus esset, certis signis (F. N. et E.) i. e. endotercisus, adscriptum esset. Efficiebant ita partem juris civilis, æque ac commentarii pontificum, et senatus pontificesque, ut in hac re magis pro arbitrio agere possent, a populi conspectu has tabulas diligenter arcere soliti erant; donec summa cum senatorii ordinis indignatione et invidia a Flavio, Appii Claudii scriba, homine callido et populi favorem captante, cum iisdem commentariis pontificum primum prodirent. Ex

b Omnia turbavit v. c. Adam in Antiq. Rom. e vers. Meyeri, t. i. p. 526. qui fastos historicos et kalendares et summa imis miscet.

e Endo enim antique pro in in leg. xii. tab. apud Ennium et Lucret. exstat. Cic. de leg. ii. 8; Lucr. lib. i. 82. d Festus ex. emend. Dac. Fastis enim dies fasti insunt. Primum eorum vestigium forte apparet in pontifice a Numa instituto, ubi Liv. i. 20: Ei sacra omnia exscripta exsignataque tribuit, quibus hostiis, quibus diebus, ad quæ templa sacra fierent, atque unde in eos sumtus erogaretur.

e Liv. iv. 3. Canuleius in oratione

contra senatum inter alia, quæ de violentia et injuria ejus conqueritur : "Obsecro vos, ait, si non ad fastos, non ad commentarios pontificum admittimur, ne ea quidem scimus, quæ omnes peregrini etiam sciunt, consules in locum regum successisse? nec aut juris aut majestatis quicquam habere, quod non in regibus ante fuerit?" Quæ de jure consulum ibi celato queritur, nonnisi ad commentarios pontificum pertinent, in quibus jus civile continebatur, fastos autem simul nominat, quum ad idem jus pertinerent. f Factum erat anno U. C. 440. Livius, ix. 46: Civile jus repositum in