Vacca sit an taurus, non est cognoscere promptum :
Pars prior apparet; posteriora latent.

Seu tamen est taurus, sive est hoc femina signum,
Junone invita munus amoris habet.

Nox abiit oriturque Aurora, Palilia poscor.
Non poscor frustra, si favet alma Pales.
Alma Pales, faveas pastoria sacra canenti,
Prosequor officio si tua festa pio.

720

Certe ego de vitulo cinerem stipulasque fabales,
Saepe tuli plena februa casta manu.

725

Certe ego transilui positas ter in ordine flammas,
Udaque rorantes laurea misit aquas.
Mota dea est, operique favet. Navalibus exit
Puppis; habent ventos jam mea vela suos.

I, pete virginea, populus, suffimen ab ara :
Vesta dabit; Vestae munere purus eris.
Sanguis equi suffimen erit, vitulique favilla;
Tertia res durae culmen inane fabae.

730

Pastor, oves saturas ad prima crepuscula lustra :
Unda prius spargat, virgaque verrat humum.

735

Frondibus et fixis decorentur ovilia ramis,
Et tegat ornatas longa corona fores.
Caerulei fiant vivo de sulfure fumi;
Tactaque fumanti sulfure balet ovis.

Ure mares oleas taedamque herbasque Sabinas,
Et crepet in mediis laurus adusta focis ;
Libaque de milio milii fiscella sequatur:
Rustica praecipue est hoc dea laeta cibo.

740

Adde dapes mulctramque suas ; dapibusque resectis 745
Silvicolam tepido lacte precare Palen.
Consule, dic, pecori pariter pecorisque magistris :
Effugiat stabulis noxa repulsa meis.
Sive sacro pavi, sedive sub arbore sacra,
Pabulaque e bustis inscia carpsit ovis;
Si nemus intravi vetitum, nostrisve fugatae
Sunt oculis nymphae, semicaperve deus ;
Si mea falx ramo lucum spoliavit opaco,
Unde data est aegrae fiscina frondis ovi;

750

Da veniam culpae: nec, dum degrandinet, obsit
Agresti fano supposuisse pecus;

755

760

Nec noceat turbasse lacus. Ignoscite, nymphae,
Mota quod obscuras ungula fecit aquas.
Tu, dea, pro nobis fontes fontanaque placa
Numina; tu sparsos per nemus omne deos.
Nec Dryadas, nec nos videamus labra Dianae
Nec Faunum, medio cum premit arva die.
Pelle procul morbos. Valeant hominesque gregesque;
Et valeant vigiles, provida turba, canes.
Neve minus multos redigam, quam mane fuerunt,
Neve gemam referens vellera rapta lupo.
Absit iniqua fames. Herbae frondesque supersint,
Quaeque lavent artus, quaeque bibantur, aquae.
Ubera plena premam; referat mihi caseus aera,
Dentque viam liquido vimina rara sero;
Sitque salax aries, conceptaque semina conjunx
Reddat, et in stabulo multa sit agna meo;
Lanaque proveniat, nullas laesura puellas,

765

770

Mollis, et ad teneras quamlibet apta manus.

Quae precor, eveniant: et nos faciamus ad annum
Pastorum dominae grandia liba Pali.

775

His dea placanda est: haec tu conversus ad ortus
Dic quater, et vivo perlue rore manus.

Tum licet, apposita, veluti cratere, camella,
Lac niveum potes purpureamque sapam;
Moxque per ardentes stipulae crepitantis acervos
Trajicias celeri strenua membra pede.-
Expositus mos est, moris mihi restat origo :
Turba facit dubium, coeptaque nostra tenet.
Omnia purgat edax ignis, vitiumque métallis
Excoquit; idcirco cum duce purgat oves.
An, quia cunctarum contraria semina rerum
Sunt duo discordes, ignis et unda, dei,
Junxerunt elementa patres aptumque putarunt
Ignibus et sparsa tangere corpus aqua?
An, quod in his vitae causa est, haec perdidit exul,
His nova fit conjunx, haec duo magna putant?
Vix equidem credo. Sunt qui Phaethonta referri
Credant et nimias Deucalionis aquas.

780

785

790

Pars quoque, cum saxis pastores saxa feribant,
Scintillam subito prosiluisse ferunt :

Prima quidem periit; stipulis excepta secunda est.
Hoc argumentum flamma Palilis habet?
An magis hunc morem pietas Aeneïa fecit,
Innocuum victo cui dedit ignis iter?

Num tamen est vero propius, cum condita Roma est,
Transferri jussos in nova tecta Lares
Mutantesque domum tectis agrestibus ignem
Et cessaturae supposuisse casae,
Per flammas saluisse pecus, saluisse colonos?
Quod fit natali nunc quoque, Roma, tuo.-
Ipse locum casus vati facit. Urbis origo

Venit: ades factis, magne Quirine, tuis.
Jam luerat poenas frater Numitoris et omne
Pastorum gemino sub duce vulgus erat:
Contrahere agrestes et moenia ponere utrique
Convenit; ambigitur, moenia ponat uter.
Nil opus est, dixit, certamine, Romulus, ullo.
Magna fides avium est; experiamur aves.
Res placet: alter init nemorosi saxa Palati,
Alter Aventinum mane cacumen init.

Sex Remus, hic volucres bis sex videt ordine: pacto
Statur et arbitrium Romulus urbis habet.
Apta dies legitur, qua moenia signet aratro.
Sacra Palis suberant, inde movetur opus.
Fossa fit ad solidum, fruges jaciuntur in ima,
Et de vicino terra petita solo.

Fossa repletur humo, plenaeque imponitur ara,
Et novus accenso fungitur igne focus.
Inde premens stivam designat moenia sulco ;
Alba jugum niveo cum bove vacca tulit.
Vox fuit haec regis: Condenti, Juppiter, urbem,
Et genitor Mavors, Vestaque mater ades,
Quosque pium est adhibere deos, advertite cuncti :
Auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.
Longa sit huic aetas dominaeque potentia terrae:
Sitque sub hac oriens occiduusque dies.
Ille precabatur; tonitru dedit omina laevo
Juppiter, et laevo fulmina missa polo.

795

800

805

810

815

820

825

830

Augurio laeti jaciunt fundamina cives,
Et novus exiguo tempore murus erat.

Hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat ;
Sintque, Celer, curae, dixerat, ista tuae,

Neve quis aut muros, aut factam vomere fossam
Transeat; audentem talia dede neci.

Quod Remus ignorans, humiles contemnere muros
Coepit, et, His populus, dicere, tutus erit?
Nec mora, transiluit. Rutro Celer occupat ausum ;
*Ille premit duram sanguinolentus humum.
Haec ubi rex didicit, lacrimas introrsus obortas
Devorat et clausum pectore vulnus habet.
Flere palam non vult exemplaque fortia servat,
Sicque meos muros transeat hostis, ait.
Dat tamen exequias: nec jam suspendere fletum
Sustinet, et pietas dissimulata patet ;
Osculaque applicuit posito suprema feretro,
Atque ait, Invito frater adempte, vale!
Arsurosque artus unxit. Fecere, quod ille,
Faustulus, et maestas Acca soluta comas.
Tum juvenem nondum facti flevere Quirites;
Ultima plorato subdita flamma rogo est.
Urbs oritur-quis tunc hoc ulli credere posset?-
Victorem terris impositura pedem.

Cuncta regas, et sis magno sub Caesare semper,
Saepe etiam plures nominis hujus habe;
Et quoties steteris domito sublimis in orbe,
Omnia sint humeris inferiora tuis.

Dicta Pales nobis; idem Vinalia dicam:
Una tamen media est inter utramque dies.
Numina vulgares Veneris celebrate puellae ;
Multa professarum quaestibus apta Venus.
Poscite thure dato formam populique favorem ;
Poscite blanditias, dignaque verba joco:
Cumque sua dominae date grata sisymbria myrto,
Textaque composita juncea vincla rosa.
Templa frequentari Collinae proxima portae
Nunc decet; a Siculo nomina colle tenent.

835

840

845

850

855

860

865

870

Utque Syracusas Arethusidas abstulit armis
Claudius et bello te quoque cepit, Eryx,
Carmine vivacis Venus est translata Sibyllae,
Inque suae stirpis maluit urbe coli.
Cur igitur Veneris festum Vinalia dicant,
Quaeritis, et quare sit Jovis ista dies.
Turnus an Aeneas Latiae gener esset Amatae,
Bellum erat: Etruscas Turnus adorat opes.
Clarus erat sumptisque ferox Mezentius armis,
Et vel equo magnus, vel pede major erat.
Quem Rutuli Turnusque suis adsciscere tentant
Partibus. Haec contra dux ita Tuscus ait:
Stat mihi non parvo virtus mea. Vulnera testor,
Armaque, quae sparsi sanguine saepe meo:
Qui petis auxilium, non grandia divide mecum
Praemia de lacubus proxima musta tuis.

875

880

885

Nulla mora est operae; vestrum dare, vincere nostrum est.
Quam velit Aeneas ista negata mihi!

Annuerant Rutuli: Mezentius induit arma.
Induit Aeneas, alloquiturque Jovem :

890

Hostica Tyrrheno vota est vindemia regi;
Juppiter, e Latio palmite musta feres.

Vota valent meliora: cadit Mezentius ingens,
Atque indignanti pectore plangit humum.
Venerat autumnus, calcatis sordidus uvis ;
Redduntur merito debita vina Jovi.
Dicta dies hinc est Vinalia. Juppiter illam
Vindicat, et festis gaudet inesse suis.

Sex ubi, quae restant, luces Aprilis habebit,
In medio cursu tempora veris erunt,

Et frustra pecudem quaeres Athamantidos Helles,
Signaque dant imbres, exoriturque Canis.

Hac mihi Nomento Romam cum luce redirem,
Obstitit in media candida pompa via.
Flamen in antiquae lucum Robiginis ibat,
Exta canis flammis, exta daturus ovis.
Protinus accessi, ritus ne nescius essem.

Edidit haec Flamen verba, Quirine, tuus:

895

900

905

910