450

Miratus, stupet in Turno, corpusque per ingens
Lumina volvit, obitque truci procul omnia visu,
Talibus et dictis it contra dicta tyranni:
,,Aut spoliis ego iam raptis laudabor opimis,
,,Aut leto insigni; sorti pater aequus utrique est.
,,Tolle minas." Fatus medium procedit in aequor.
Frigidus Arcadibus coit in praecordia sanguis.
Desiluit Turnus biiugis: pedes apparat ire
Comminus. Utque leo, specula quum vidit ab alta
Stare procul campis meditantem in proelia taurum, 455
Advolat: haud alia est Turni venientis imago.
Hunc ubi contiguum missae fore credidit hastae,

Ire prior Pallas, si qua fors adiuvet ausum

Viribus imparibus, magnumque ita ad aethera fatur: ,,Per patris hospitium et mensas, quas advena adisti, 460 ,,Te precor, Alcide, coeptis ingentibus adsis!

Cernat semineci sibi me rapere arma cruenta, ,,Victoremque ferant morientia lumina Turni." Audiit Alcides iuvenem, magnumque sub imo

Corde premit gemitum, lacrimasque effundit inanes. 465
Tum genitor natum dictis affatur amicis:

,,Stat sua cuique dies; breve et irreparabile tempus
,,Omnibus est vitae; sed famam extendere factis,
,,Hoc virtutis opus. Troiae sub moenibus altis
,,Tot nati cecidere deûm; quin occidit una
,,Sarpedon, mea progenies. Etiam sua Turnum
,,Fata vocant, metasque dati pervenit ad aevi."
Sic ait, atque oculos Rutulorum reiicit arvis.
At Pallas magnis emittit viribus hastam,
Vaginaque cava fulgentem deripit ensem.
Illa volans, humeri surgunt qua tegmina summa,
Incidit, atque, viam clipei molita per oras,
Tandem etiam magno strinxit de corpore Turni.
Hic Turnus ferro praefixum robur acuto
In Pallanta diu librans iacit, atque ita fatur:

,,Adspice, num mage sit nostrum penetrabile telum."
Dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,
Quum pellis toties obeat circumdata tauri,

470

475

480

Vibranti medium cuspis transverberat ictu,
Loricaeque moras et pectus perforat ingens.
Ille rapit calidum frustra de vulnere telum:
Una eademque via sanguis animusque sequuntur.
Corruit in vulnus; sonitum super arma dedere;
Et terram hostilem moriens petit ore cruento.
Quem Turnus super adsistens,

,,Arcades, haec" inquit,,memores mea dicta referte
„Evandro: Qualem meruit, Pallanta remitto.

485

490

,,Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est, ,,Largior. Haud illi stabunt Aeneïa parvo

,,Hospitia." Et laevo pressit pede, talia fatus,
Exanimem, rapiens immania pondera baltei,
Impressumque nefas: una sub nocte iugali
Caesa manus iuvenum foede, thalamique cruenti;
Quae Clonus Eurytides multo caelaverat auro.
Quo nunc Turnus ovat spolio gaudetque potitus.
Nescia mens hominum fati sortisque futurae,
Et servare modum, rebus sublata secundis!
Turno tempus erit, magno quum optaverit emtum
Intactum Pallanta, et quum spolia ista diemque
Oderit. At socii multo gemitu lacrimisque
Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.
O dolor atque decus magnum rediture parenti!

495

500

505

Haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert,
Quum tamen ingentes Rutulorum linquis acervos!
Nec iam fama mali tanti, sed certior auctor
Advolat Aeneae, tenui discrimine leti
Esse suos: tempus, versis succurrere Teucris
Proxima quaeque metit gladio, latumque per agmen
Ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum
Caede nova quaerens. Pallas, Evander, in ipsis
Omnia sunt oculis, mensae, quas advena primas
Tunc adiit, dextraeque datae. Sulmone creatos
Quatuor hic iuvenes, totidem, quos educat Ufens,
Viventes rapit, inferias quos immolet umbris,
Captivoque rogi perfundat sanguine flammas.
Inde Mago procul infensam contenderat hastam;

510

515

520

Ille astu subit, at tremebunda supervolat hasta ;
Et genua amplectens effatur talia supplex:
,,Per patrios Manes et spes surgentis Iuli,

Te precor, hanc animam serves gnatoque patrique. 525 ,,Est domus alta; iacent penitus defossa talenta

,,Caelati argenti; sunt auri pondera facti ,,Infectique mihi. Non hic victoria Teucrûm ,,Vertitur, aut anima una dabit discrimina tanta.“ Dixerat; Aeneas contra cui talia reddit: ,,Argenti atque auri memoras quae multa talenta, Gnatis parce tuis: belli commercia Turnus ,,Sustulit ista prior iam tum Pallante peremto. ,,Hoc patris Anchisae Manes, hoc sentit Iulus." Sic fatus galeam laeva tenet, atque reflexa Cervice orantis capulo tenus applicat ensem. Nec procul Haemonides, Phoebi Triviaeque sacerdos, Infula cui sacra redimibat tempora vitta,

Totus collucens veste atque insignibus armis :

530

535

Quem congressus agit campo, lapsumque superstans 540
Immolat, ingentique umbra tegit; arma Serestus
Lecta refert humeris, tibi, rex Gradive, tropaeum.
Instaurant acies Vulcani stirpe creatus

Caeculus et veniens Marsorum montibus Umbro.
Dardanides contra furit. Anxuris ense sinistram
Et totum clipei ferro deiecerat orbem;
Dixerat ille aliquid magnum, vimque affore verbo
Crediderat, coeloque animum fortasse ferebat,
Canitiemque sibi et longos promiserat annos; -
Tarquitus exsultans contra fulgentibus armis,
Silvicolae Fauno Dryope quem nympha crearat,
Obvius ardenti sese obtulit. Ille reducta
Loricam clipeique ingens onus impedit hasta.
Tum caput orantis nequidquam et multa parantis
Dicere deturbat terrae, truncumque tepentem
Provolvens, super haec inimico pectore fatur :
,,Istic nunc, metuende, iace! Non te optima mater
Condet humo, patrioque onerabit membra sepulcro,
,,Alitibus linquere feris, aut gurgite mersum

545

550

555

,,Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent."
Protenus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni,
Persequitur fortemque Numam fulvumque Camertem,
Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri:: >
Qui fuit Ausonidûm et tacitis regnavit Amyclis.";
Aegaeon qualis, centum cui brachia dicunt
Centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
Pectoribusque arsisse, Iovis quum fulmina contra
Tot paribus streperet clipèis, tot stringeret enses:
Sic toto Aeneas desaevit in aequore victor,
Ut semel intepuit muoro. Quin ecce Niphaci
Quadriiuges in equos adversaque pectora tendit;
Atque illi longe gradientem et dira frementem
Ut videre, metu versi retroque ruentes
Effunduntque ducem, rapiuntque ad litora currum.
Interea biiugis infert se Lucagus: albis

་

In medios fraterque Liger; sed fráter habenis
Flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem.
Haud tulit Aeneas tanto fervore furentes :: <3
Irruit, adversaque ingens apparuit hasta
Cui Liger:

,,Non Diomedis equos, nec currum cernis Achilli ,,Aut Phrygiae campos; nunc belli finis et aevi.:

‚His dabitur terris." Vesaño talia 'late

Dicta volant Ligeri; sed non et Troïus heros

J

560.

565

"

570

575

580.

5901

Dicta parat contra: iaculum nam torquet in hostes. 585 Lucagus ut pronus pendens in verbera telo Admonuit biiugos, proiectó dum pede laevo. Aptat se pugnae; subit oras hasta per imas Fulgentis clipei, tum laevum perforat inguen: " Excussus currú moribundus volvitur arvis. Quem pius Aeneas dictis affatur amaris: ,,Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum ,,Prodidit, aut vanae vertere ex hostibus umbrae; ,,Ipse rotis saliens iuga deseris." Haec ita fatus Arripuit biiugos. Frater tendebat inertes Infelix palmas, curru delapsus eodem: ,,Per te, per qui te talem genuere parentes,

VIRGILIUS.

19

595

Vir Troiane, sine hanc animam, et miserere precantis!" Pluribus oranti Aeneas:,,Haud talia dudum

,,Dicta dabas. Morere, et fratrem ne desere frater." 600 Tum latebras animae, pectus, mucrone recludit. Talia per campos edebat funera ductor

Dardanius, torrentis aquae vel turbinis atri

More furens. Tandem erumpunt et castra relinquunt
Ascanius puer et nequidquam obsessa iuventus.
Iunonem interea compellat Iupiter ultro:

,,0 germana mihi atque eadem gratissima coniux,
Ut rebare, Venus nec te sententia fallit -

Troianas sustentat opes: non vivida bello

605

615

,,Dextra viris animusque ferox patiens que pericli." 610 Cui Iuno submissa:,,Quid, o pulcherrime coniux, ,,Sollicitas aegram et tua tristia dicta timentem? ,,Si mihi, quae quondam fuerat, quamque esse decebat, ,,Vis in amore foret. Non hoc mihi namque negares, ,,Omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum, ,,Et Dauno possem incolumem servare parenti. ,,Nunc pereat, Teucrisque pio det sanguine poenas. ,,Ille tamen nostra deducit origine nomen, ,,Pilumnusque illi quartus pater, et tua larga ,,Saepe manu multisque oneravit limina donis." Cui rex aetherii breviter sic fatus Olympi: ,,Si mora praesentis leti tempusque caduco Oratur iuveni, meque hoc ita ponere sentis;

,,Tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis:
„Hactenus indulsisse vacat. Sin altior istis
,,Sub precibus venia ulla latet, totumque moveri
Mutarive putas bellum; spes pascis inanes."
Et Iuno allacrimans: „Quid, si, quae voce gravaris,
,,Mente dares, atque haec Turno rata vita maneret?
,,Nunc manet insontem gravis exitus, aut ego veri
,,Vana feror. Quod ut o potius formidine falsa
,,Ludar, et in melius tua, qui potes, orsa reflectas!"
Haec ubi dicta dedit, coelo se protenus alto
Misit, agens hiemem nimbo succincta per auras,
Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit.

620

625

630

635