delicta ecclesiastica non notoria nec publice commissa, indicere velle poenitentiam, ut eo medio majorem ab eis extorquerent pecuniam ; ordinetur, ne posthac de delictis notorie non commissis indicatur publica poenitentia, et, si qui publice in gravioribus peccaverint, poenitentiam publicam canonicam indicant, et non pecunialiter condempnent vel componant, maritatas autem cum viris suis commorantes, licet de adulterio sint diffamatae, non accusent vel accusari faciant, nisi delictum sit notorium, juxta concordata Frederici et Rodolphi. Ad xxx. respondet, se non credere, quod provisores et decani ob crimina secreta publicas imposuerunt poenitentias, et quod contra infamatas ad purgationem procedere possunt, nec credit aliter fuisse processum. Ne persona in locum provisoris et decani ordinanda de cetero impediat extructionem vel reparationem ecclesiarum vel altarium, sub eo praetextu, quod vetera rumpi vel dirui sine sua licentia non posse asserat, ut sic pecuniam extorqueat, prout actum est per decanum Westfrisiae. Ad xxxп. artic. respondet, quod ecclesiae vel capellae non possunt dirui aut demoliri sine auctoritate ordinarii, qui habet cognoscere, an expediat vel ne, et an facultates suppetant ad reaedificationem etc., Igitur talis licentia merito impetrari debet. Item, ut ille, qui de cetero geret vices provisoris et decani, sit contentus suis visitationibus et juribus consuetis, nec plus capiat in anno bisextili quam in aliis annis praecedentibus, cum in hoc multum excedere sint consueti. Ad xxx. respondet, quod provisores et decani visitant extraordinarie certa loca in annis bisextilibus, prout solitum est fieri ab antiquo, absque tamen notabili subditorum gravamine, in Kenemaria, Balivi capiunt duplum ac vocatur dat Hoen Jaer; ita etiam fit in Purmereynde. Item generaliter serventur concordata et pacta inter praedecessores C. M., comitis Hollandiae ac episcopos Traject. hactenus inita. Ad xxx. respondet, quod ipse ac praelati ecclesiae suae intendunt servare pacta et concordata legitime edita, modo ea pacta ipsis serventur. Et quia diversi articuli ex pluribus opidis et partibus jurisdictionis Caesaris, ad concilium Hollandiae transmissi sunt, continentes intollerabiles abusus, vexationes et exactiones suorum subditorum, quibus de facili remediari non posset, praesertim cum subditi Caesaris ob has et singulas causas accedere non possunt Episcopum aut ejus officialem; quodque dicti officiales in hiis nonnullam habent culpam, necessarium erit in hiis providendum, quatenus Dns Trajecten. et archid. communi concordia ordinent unum officialem in comitatu Hollandiae et dominio Frisiae, et alterum in comitatu Zeelandiae, qui in causis appellationis et querelarum cognoscant de causis ecclesiasticis, prout fit in Brabantia, Flandria et aliis dominiis C. M., et nisi in hoc provideatur, recurrendum erit ad Reverendissimum dominum Archiepiscopum Coloniensem, legatum natum, aut ad Romanum Pontificem, et sollicitandum, ut in his comitatibus ordinetur delegatus, qui per viam simplic. querelae, appellationis et nullitatis cognoscet de omnibus abusibus, gravaminibus, iniquitatibus, quos, quae vel quas subditi C. M. proponere seu deducere coram eo voluerint, ut sic semel sit pax, et unicuique, quod suum reddatur. est, Ad ultimum, quo ad judices appellationum in tribus locis deputandos, respondet quod ipse, qui princeps natus est et frater principis Electoris et promotor C. M. ad imperium, merito non debet censeri minoris auctoritatis aut deterioris conditionis, quam fuerunt sui praedecessores; et quod non vult, quod jura ecclesiae et sponsae suae, ad quorum intertentionem et defensionem juramento astrictus est, suo tempore diminuantur. Concludendum igitur dicit idem Reverendissimus dns. Electus, nomine suo et dictae eccle siae suae Traject., quod praemissa per modum amicabilis communicationis proponit, nec ea occasione cum ea occasione vel officiatis C. M. super jurisdictione praedicta amplius disceptare velit, cum talis inquisitio et exactio articulorum per eos propositorum nullo jure eis competat; et quod petit, ut sibi et ecclesiae suae ordinariam jurisdictionem ecclesiasticam integram et illaesam permittant, prout de jure tenentur; et, si qua praetendant vera esse gravamina, seu, ut ipsi baptizant, abusus, exactiones, concussiones et injusticias, ut illas coram Reverendissimo dno. archipiscopo Colon., metropolitano, aut Summo Pontifice, tanquam superioribus, proponant, quibus de jure similium cognitio, correctio et reformatio competit; et quod per eos seu eorum alterum fuerit decretum, insequantur, nec motu aut vi propriis aliquid contra exercitium jurisdictionis ecclesiasticae moliantur seu attemptent, cum mens et intentio C. M. sit, non velle jurisdictionem et libertatem ecclesiasticas manu laicali infringi permittere, sed potius illas tueri ac defendere, prout ad Romanum spectat imperatorem et sui praedecessores fecerunt. Alia gravamina particularia, exactiones seu abusus ecclesiasticorum, per rectores opidorum et Ballivatuum Holl., Zeel. et Frisiae exhibita, in quibus petitur remediari, una cum responsionibus deputatorum Reverendissimi dni. nostri Electi Traj. ad alia gravamina particularia super exactiones seu abusus ecclesiasticorum, per rectores opidorum et balivatuum comitatuum Holl., Zeel et Frisiae exhibita. Interdicitur per officiarios d. Traj. & arch. pastoribus ac curam animarum habentibus, ne de casibus episcopalibus absolvant, et, ut de casibus episcopalibus absolvant, coguntur pastores pecunia redimere, et, si id negligunt, puniuntur, ut factum est cum pastore de Wyck: coguntur etiam jurare, si coram illis veniat casus restitutionis de bonis injuste acquisitis, quod illa faciant converti ad fabricam Sancti Martini Traject. Item ad primum respondent deputati, quod in casibus episcopalibus nullus inferior absolvit, nisi episcopus, ergo necesse est, ut pastores habeant auctoritatem absolvendi pro commoditate subditorum, nec pastores jurant, prout articulatur, nec constat, quod pastor in Wyck sit correctus. Per provis. & decanos inhibetur curatis, ne solemnisationem faciant matrimonii, nisi contrahentes jurent, se non contraxisse, ut sic certiorari possunt de clandestinis et petere pro jure absolvendi pecuniam ab iisdem. Ad secundum dicunt, quod boni medici est inquirere de salute animarum et ideo tali modo bene proceditur. In Hairlem is, qui ob adulterium publicum per vicecurat. destitutus erat a capellanatu seu vicariatu, ordinatus est decanus Kenemariae, licet ex parte burgimagistrorum ordinans fuisset desuper avisatus. Item, ad tertium articulum cum sequen. referunt se deputati ad superiores articulos, et quia tangunt particulares personas et casus, loquentur cum provis. et decanis, et quantum poterunt, si preces veritati nitantur, et emendatione egeant, facient et fieri curabunt, prout de jure. Provisor & decanus ibidem pugnis & gladio invaserunt quendam Theobaldum Gheraerdi, ex eo, quod idem de regimine dicti decani, mediante justitia, coactus, dedisset bestimonium. Quendam, qui jocose dixerat inter compotandum: ick brenghe u myn wyff toe, coegerunt componere ad XLVIII flor., ac si commisisset delictum capitale. Incitant suos fiscales, ut etiam insontes accusent, ut saltem ex sententia absolutoria lucrentur sportulas xxx st. Incitant stupratas, ut coram se petant reparationem virginitatis, paciscentes partem amendae. Notarius, de quibuslibet compositionibus cum provisore factis, ultra pecuniam permissam, cogit partes sibi solvere decimam partem ejus, quod per compositionem est promissum; similiter et in visitationibus, quas facit cum provisore, ad suam voluntatem capit XVIII, XXIII aut XXXVI st., ubi quondam nichil solebat recipere; in hiis provideatur et similiter, ut notarius officii sit vir discretus et expertus in suo officio. Si puerpera in Gorcum moriatur, canonici, qui habent jus curati, nolunt illam sepeliri, nisi alia mulier loco puerperae purificetur, offerendo cum vicinis, ne perdant oblationem. Fossor sepulchorum ibidem, secundum diversitatem locorum, plus capit pro suis laboribus in ecclesia, quam in cymeterio, plus a dextra quam a sinistra. Decanus in Amsterd. quendam lastmannum, de cujus fide matrimonioli agebatur coram eo et provisore, parte non consentiente nec vocata, permisit contrahere cum alia, recipiendo novem flor., et hoc praeter consensum provisoris seu conjudicis. Faciunt in villagiis extingui candelas ante venerabile sacramentum, ut custos cadat in pecuniam ad commodum cursoris. Decanus in Amsterd., similiter in Westfrisia, protulerunt diversas sententias venales cum expressa conditione per decanum in Westfrisia addita, nisi pars solveret quatuor lib. gross. Flandriae, daret sententiam pro parte adversa. Ne cogant villanos seu rusticos plus solvere pro absolutionibus, dispensationibns et aliis actis, quam opidanos. Sub tributo permittunt concubinatum, in quarto, ymo in tertio gradu, et ipsos conjugatos, si dent pecuniam, separant. Pastores in Enchuysen amplius, ut solet, non audent concedere subditis diebus festis agere res suas necessarias et perituras, cum ipsi ob id a decano fuerunt correcti ad summam xv Philippeorum. Decanus Westfrisiae ultra visitationem et procurationem debitam suffraganeo de consecrandis ecclesiis vel altaribus paciscitur suam quotam, alias interdicit sacramentalia. Item impedit, ne rectores ecclesiarum aliquid vendant ex bonis ecclesiae pro conservanda vel reparanda ecclesia, nisi sibi quid detur, licet prius, quod ecclesia reparetur, ordinaverit. Item decanus in visitationibus ecclesiarum ordinat et jubet, ut in singulis ecclesiis aliquid novi construatur, scil., ut faciant fieri novum altare, organa, cruces, domum pro venerabili sacramento et similia etiam ultra posse parochianorum, et ad id eos cogit per censuras, nisi pecuniis vel aliis donis id redimant. Item punivit lacios ob simplicem fornicationem. Item decanus Westfrisiae, etsi nichil certi habeat ex officio, tamen idem suum officium habet in arrendam pro magna summa, scil. ultra vir. flor. excedente, ita, ut ex hoc de facili possit conjecturari, quam exactionem faciant in subditos Caesaris. Appellan. a sententiis vel gravaminibus decani vel provisoris non habent expeditionem in Trajecto, vel, si habent, et juste dicitur appellatum, tamen nunquam a memoria hominum tales provisores et decani, praesertim in Westfrisia, fuerunt in expensas condemnati. Item Decanus Westfrisiae dispensavit super bannis et post contractum matrimonium sponsa inventa est monacha, quod, bannis factis, potuisset impediri. Reus, etiam actore nichil probante, non absolvitur, nisi decano detur, praesertim in causis matrimonialibus, in quibus recipit pro sententia, II, III, v aut vI L. gross. monetae Flandriae. Item Decanus Westfrisiae pro institutione vicariae recipit plus quam medios fructos, ymo pro una institutione quinquaginta floren. Non admittit, ut partes juvantur vel habeant procuratorem in causa fiscali, nisi de sua licentia. Pro institutione curati capit de qualibet L. gross. xv sol. monetae Flandriae. Item vexat subditos de contractibus initis ad vitam, dicens eos esse usurarios, et pro compositione coegit quendam solvere xii flor. Provisores et decani cum multis familiaribus et ad magnas expensas singulis annis visitant ecclesias contra morem antiquam. Cogunt rectores ecclesiarum, ut debitores suos et laicos trahant coram se in judicio ecclesiastico. Provis. et decani recipiunt a laicis promissiones sub poenis camerae, et non declarant, quid illa verba important, ita, ut laici inscii saepe incidant in excommunicationem. Adhuc traditae sunt curiae Holl. duae requestae, quibus conqueritur de officiariis dni Traj., hic affixae, quibus etiam petitur provideri. Item decanus Amst. solus sine provisore in taberna et extra locum solitum, protulit suam sententiam in causa testamentaria. Dispensatur ibidem inter a. & b., quos talis nominabit, ut simul contrahant sine alia nominum expressione, Dispensatur per supradictos, ut aliqui, conjuncti in quarto gradu, contrahant, dummodo solverentur XII L. gross. Decanus ibidem concessit clandistine contrahi, salvo, quod sponsa illum ad concubitum admitteret, et post matrimonium contractum, illam, recusantem concumbere, ita vexavit, ut ipsa cum marito cogeretur recedere ab opido. Indixit cuidam mulieri poenitentiam publicam ob parvum delictum, quam eidem praesentavit remittere, si voluisset admittere concubitum. Cum de hiis notificatum esset Trajecti, ne talis ad officium continuaretur, responsum est, decanum multas exposuisse pecunias pro jurisdictione, et ergo non potuisse deponi, antequam easdem recepisset. ... Sacerdotem excommunicatum praeter consensum . . . . relaxant et permittunt celebrare. Procuratores fiscales habent partem in nonnullis arrendationibus provisoratus et decanatus. Cognoscunt de adulterio et aliis criminibus mixti fori, postquam judices saeculares de eisdem cognoverunt et puniverunt, ita, ut subditi ob idem delictum bis puniantur. Volunt, quod redimatur ab eis, quod rectores ecclesiarum diebus festis possunt petere elcemosinam a subditis pro reparatione ecclesiarum. Innocentes secrete in camera decani et provisoris accusantur, quo facilius inducantur ad compositionem. Pastores inveniunt novos modos quaestus, ut de bis aut ter eodem die offerando, et, ut quicunque fuerit, ad sacram communionem si moriatur, tenebuntur heredes solvere XII st., pro debito mortis, alias doetschult, aut aliud quid pro anniversariis. Statuunt, ne virgines nisi crinibus pendentibus et longo amicorum ductu nubant, quo oblatio sit major, aut pompa redimatur pecunia. Si defunctus petiit in loco majorum sepeliri, non admittunt, nisi id magni redimant et omnia officia in parochia habitationis faciant fieri. Si pars citata petat procuratorem, ne ei derogetur, neve ob id quicquam a parte capiatur, alias, quicquid sequitur, sit nullum, cujus contrarium faciunt provisores, nec aliquem per procuratorem admittunt, nisi habita pecunia. Citatis coram provisore & decano non denegetur terminus ad deliberandum vel respondendum, et sententia ante responsionem et litiscontestationem lata nullius sit effectus, prout de jure. II. Querelae Reverendissimi dni. Episcopi ac Reverendi dni. Archidiaconi Traject., contra officiatos C. M. in comitatu Hollandiae, Zeelandiae et Frisiae super turbatione jurisdictionis ecclesiasticae, una cum responsion. deputatorum Caesaris ad articulos quosl. domini Traject. et Archidiac. super praetensa violatione immunitatis ecclesiae. Infringit curia saecularis emunitatem ecclesiasticam. In primis, cum nuper Franciscus de Hoechstraten, Scultetus Haerlemensis, quendam Jacobum de Vuecht, clericum, de cujus clericatu sufficienter constabat, per eum carceratum requisitus per provisorem et decanum Kennemariae, tradere recusavit, processerunt contra eum ad censuras; tunc curia Hollandiae minutam absolution. eisdem judicibus cum mandamento poenali mittendo compulit, ut absolverent eundem balivum, qui metu confiscationis bonorum, cum om die cluvers te scuven, ipsuin absolverunt. Et sic idem clericus remansit captivus. Ad primum respondetur, quod Jacobus de Vuecht, de quo in articulo, fuit captus in flagranti crimine, sine habitu et tonsura clericali, et confessus est, se non esse clericum, et, ut laicus, de furto et aliis criminibus composuit. Etiam immiscuit se servis insequen. guerras; nec unquam constitit, illum fuisse clericum. Quare nec de jure nec secundum concordata episcopi Rodolphi dictus Jacobus debuit remitti, et non debuit judex ecclesiasticus petere a sculteto remissionem; et curia Hollandiae juste praecepit ecclesiasticis, ne ultra procederent. Item, quod, cum alius quidam homicida ad ecclesiam Hagensem confugisset, curia Hollandiae mandavit illum extrahi; et extractus fuit absque eo, quod per judicem ecclesiasticum declaratum esset, an gaudere deberet emunitate ecclesiastica, an vel ne; et condempnavit eum ultimo supplicio. Ad secundum, quod ille, de quo in articulo, ab ecclesia, jussu consilii Hollandiae, fuit extractus, quia commiserat homicidium ex proposito et per insidias, quare licite potuit extrahi, nec fuit opus declaratione ordinarii de jure nec secundum concordata; attento, quod non fuit infracta emunitas, qua extractus non debet gaudere. Item, pariformiter, cum alius quidam Joannes Westphaling propter homicidium ad ecclesiam de Hoichenkerspel confugisset, fuit similiter de facto, absque declaratione judicis eccle |