10

FASTI.

10. The Feast of Terminus.

Nox ubi transierit, solito celebretur honore separat indicio qui deus arva suo.

Termine, sive lapis, sive es defossus in agro stipes, ab antiquis tu quoque numen habes. 5 Te duo diversa domini de parte coronant binaque serta tibi binaque liba ferunt. Ara fit: huc ignem curto fert rustica testu sumptum de tepidis ipsa colona focis. Ligna senex minuit concisaque construit arte et solida ramos figere pugnat humo. Tum sicco primas inritat cortice flammas: stat puer et manibus lata canistra tenet. Inde ubi ter fruges medios immisit in ignes, porrigit incisos filia parva favos.

15 Vina tenent alii. Libantur singula flammis. Spectant, et linguis candida turba favet. Spargitur et caeso communis Terminus agno, nec queritur, lactans cum sibi porca datur. Conveniunt celebrantque dapes vicinia simplex et cantant laudes, Termine sancte, tuas: 'tu populos urbesque et regna ingentia finis:

20

omnis erit sine te litigiosus ager.

Nulla tibi ambitio est, nullo conrumperis auro: legitima servas credita rura fide.

25 Si tu signasses olim Thyreatida terram, corpora non leto missa trecenta forent, nec foret Othryades congestis lectus in armis.

30

O quantum patriae sanguinis ille dedit! Quid, nova cum fierent Capitolia? nempe deorum cuncta Iovi cessit turba locumque dedit:

Terminus, ut veteres memorant, tum lentus in aede restitit et magno cum Iove templa tenet. Nunc quoque, se supra ne quid nisi sidera cernat, exiguum templi tecta foramen habent.

35 Termine, post illud levitas tibi libera non est: qua positus fueris in statione, mane,

40

nec tu vicino quicquam concede roganti, ne videare hominem praeposuisse Iovi, et seu vomeribus seu tu pulsabere rastris, clamato "tuus est hic ager, ille suus!" Est via, quae populum Laurentes ducit in agros, quondam Dardanio regna petita duci. Illa lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris sacra videt fieri sextus ab urbe lapis. 45 Gentibus est aliis tellus data limite certo: Romanae spatium est urbis et orbis idem.

11. Quinquatrus.

FAS. II. 639-684

Una dies media est, et fiunt sacra Minervae, nominaque a iunctis quinque diebus habent. Sanguine prima vacat, nec fas concurrere ferro: causa, quod est illa nata Minerva die. 5 Altera tresque super rasa celebrantur harena. Ensibus exsertis bellica laeta dea est.

10

Pallada nunc pueri teneraeque orate puellae:
qui bene placarit Pallada, doctus erit.
Pallade placata lanam mollire puellae
discant et plenas exonerare colos.
Illa etiam stantes radio percurrere telas
erudit et rarum pectine denset opus.

Hanc cole, qui maculas laesis de vestibus aufers, hanc cole, velleribus quisquis aëna paras. 15 Nec quisquam invita faciet bene vincula plantae Pallade, sit Tychio doctior ille licet.

20

Et licet antiquo manibus conlatus Epeo
sit prior, irata Pallade mancus erit.
Vos quoque, Phoebea morbos qui pellitis arte,
munera de vestris pauca referte deae.

Nec vos, turba fere censu fraudata, magistri,

spernite discipulos attrahit illa novos. Quique moves caelum tabulamque coloribus uris, quique facis docta mollia saxa manu:

25 mille dea est operum. Certe dea carminis illa est. Si mereor, studiis adsit amica meis.

FAS. III. 809-834.

12. Mars Ultor.

Sed quid et Orion et cetera sidera mundo
cedere festinant, noxque coartat iter?
Quid solito citius liquido iubar aequore tollit
candida, Lucifero praeveniente, dies?

5 Fallor, an arma sonant? Non fallimur, arma sonabant:
Mars venit et veniens bellica signa dedit.
Ultor ad ipse suos caelo descendit honores
templaque in Augusto conspicienda foro.
Et deus est ingens et opus: debebat in urbe
non aliter nati Mars habitare sui.
Digna Giganteis haec sunt delubra tropaeis:

10

hinc fera Gradivum bella movere decet, seu quis ab Eoo nos impius orbe lacesset,

seu quis ab occiduo sole domandus erit. 15 Prospicit armipotens operis fastigia summi et probat invictos summa tenere deos.

20

Prospicit in foribus diversae tela figurae
armaque terrarum milite victa suo.
Hinc videt Aenean oneratum pondere sacro

et tot Iuleae nobilitatis avos:

hinc videt Iliaden umeris ducis arma ferentem,
claraque dispositis acta subesse viris.

Spectat et Augusto praetextum nomine templum, et visum, lecto Caesare, maius opus.

25 Voverat hoc iuvenis tunc, cum pia sustulit arma: a tantis princeps incipiendus erat.

30

Ille manus tendens, hinc stanti milite iusto, hinc coniuratis, talia dicta dedit:

'si mihi bellandi pater est Vestaeque sacerdos
auctor et ulcisci numen utrumque paro:
Mars, ades et satia scelerato sanguine ferrum,
stetque favor causa pro meliore tuus.
Templa feres et, me victore, vocaberis Ultor.
Voverat et fuso laetus ab hoste redit.

35 Nec satis est meruisse semel cognomina Marti:
persequitur Parthi signa retenta manu.
Gens fuit et campis et equis et tuta sagittis
et circumfusis invia fluminibus.

Addiderant animos Crassorum funera genti,
40 cum periit miles signaque duxque simul.
Signa, decus belli, Parthus Romana tenebat,
Romanaeque aquilae signifer hostis erat!
Isque pudor mansisset adhuc, nisi fortibus armis
Caesaris Ausoniae protegerentur opes.

45 Ille notas veteres et longi dedecus aevi

50

sustulit: agnorunt signa recepta suos.

Quid tibi nunc solitae mitti post terga sagittae, quid loca, quid rapidi profuit usus equi? Parthe, refers aquilas, victos quoque porrigis arcus, pignora iam nostri nulla pudoris habes.

Rite deo templumque datum nomenque bis ulto,

et meritus voti debita solvit honor.

Sollemnes ludos circo celebrate, Quirites!

Non visa est fortem scaena decere deum.

FAS. V. 545-598.

AMORES.

13. The Poet of Love.

Arma gravi numero violentaque bella parabam
edere, materia conveniente modis;
par erat inferior versus: risisse Cupido

dicitur atque unum surripuisse pedem.

5 'Quis tibi, saeve puer, dedit hoc in carmina iuris? Pieridum vates, non tua turba sumus.

10

Quid, si praeripiat flavae Venus arma Minervae, ventilet accensas flava Minerva faces?

Quis probet in silvis Cererem regnare iugosis, lege pharetratae virginis arva coli?

Crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum

instruat, Aoniam Marte movente lyram?

Sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna: cur opus adfectas, ambitiose, novum ?

15 An, quod ubique, tuumst? Tua sunt Heliconia tempe? Vix etiam Phoebo iam lyra tuta suast?

20

Cum bene surrexit versu nova pagina primo,
attenuat nervos proximus ille meos;

nec mihi materiast numeris levioribus apta,
aut puer aut longas compta puella comas.'
Questus eram, pharetra cum protinus ille soluta
legit in exitium spicula facta meum