Utque vident habitum, quæ luctûs causa, requirunt,
Cui paret exsequias, quove sit icta malo.
Illa diu reticet, pudibundaque celat amictu
Ora. Fluunt lacrimæ more perennis aquæ.
Hinc pater, hinc conjux lacrimas solantur, et orant,
Indicet et cæco flentque paventque metu.
Ter conata loqui, ter destitit, ausaque quarto,
Non oculos adeo sustulit illa suos.
Dant veniam facto genitor conjuxque coactæ.
Quam, dixit, veniam vos datis, ipsa nego.
Nec mora; celato figit sua pectora ferro,
Et cadit in patrios sanguinolenta pedes.
Ecce super corpus communia damna gementes,
Obliti decoris, virque paterque jacent.
Brutus adest, tandemque animo sua nomina fallit,
Fixaque semanimi corpore tela rapit ;
Stillantemque tenens generoso sanguine cultrum,
Edidit impavidos ore minante sonos:
Per tibi ego hunc juro fortem castumque cruorem,
Perque tuos Manes, qui mihi numen erunt,
Tarquinium pœnas profugâ cum stirpe daturum.
Jam satis est virtus dissimulata diu.
Illa jacens ad verba oculos sine lumine movit,
Visaque concussâ dicta probare comâ.
Fertur in exsequias animi matrona virilis,
Et secum lacrimas invidiamque trahit.
Vulnus inane patet. Brutus clamore Quirites
Concitat, et regis facta nefanda refert.
Tarquinius cum prole fugit. Capit annua Consul
Jura. Dies regnis illa suprema fuit.
Exposure of Romulus and Remus. Foundation of Rome. Mars, the Tutelary Deity. Martial character of the early inhabitants. Reformation of the Calendar, by Numa and J. Cæsar.
Vestæ simulacra feruntur
Virgineas oculis opposuisse manus.
Ara deæ certe tremuit, pariente ministrâ,
Et subiit cineres territa flamma suos.
Hæc ubi cognovit contemptor Amulius æqui,
-Nam raptas fratri victor habebat opes—
Amne jubet mergi geminos. Scelus unda refugit :
In siccâ pueri destituuntur humo.
Lacte quis infantes nescit crevisse ferino,
Et picum expositis sæpe tulisse cibos ?
Martia ter senos proles adoleverat annos,
Et suberat flavæ jam nova barba comæ :
Omnibus agricolis armentorumque magistris
Iliadæ fratres jura petita dabant.
Sæpe domum veniunt prædonum sanguine læti,
Et redigunt actos in sua rura boves.
Ut genus audierunt, animos pater editus auget,
Et pudet in paucis nomen habere casis :
Romuleoque cadit trajectus Amulius ense,
Regnaque longævo restituuntur avo.
Moenia conduntur, quæ, quamvis parva fuerunt,
Non tamen expediit transiluisse Remo.
Jam, modo qua fuerant silvæ pecorumque recessus,
Urbs erat, æternæ quum pater urbis ait :
Arbiter armorum, de cujus sanguine natus
Credor, et ut credar, pignora certa dabo,
A te principium Romano ducimus anno :
Primus de patrio nomine mensis eat.
Vox rata fit, patrioque vocat de nomine mensem.
Dicitur hæc pietas grata fuisse deo.
Mars Latio venerandus erat, quia præsidet armis.
Arma feræ genti remque decusque dabant.
Nec totidem veteres, quot nunc, habuere Kalendas,
Ille minor geminis mensibus annus erat.
Nondum tradiderat victas victoribus artes
Græcia, facundum, sed male forte genus.
Qui bene pugnabat, Romanam noverat artem;
Mittere qui poterat pila, disertus erat.
Ergo animi indociles et adhuc ratione carentes
Mensibus egerunt lustra minora decem.
Annus erat, decimum quum luna repleverat orbem.
Hic numerus magno tunc in honore fuit.
Neu dubites, primæ fuerint quin ante Kalendæ
Martis, ad hæc animum signa referre potes.
Hinc etenim veteres initi memorantur honores
Ad spatium belli, perfide Pœne, tui.
Denique quintus ab hoc fuerat Quintilis, et inde
Incipit, a numero nomina quisquis habet.
Primus oliviferis Romam deductus ab arvis
Pompilius menses sensit abesse duos :
Sive hoc a Samio doctus, qui posse renasci
Nos putat, Egeriâ sive monente suâ.
Sed tamen errabant etiam tunc tempora, donec
Cæsaris in multis hæc quoque cura fuit.
Non hæc ille deus, tantæque propaginis auctor,
Credidit officiis esse minora suis.
Promissumque sibi voluit prænoscere cœlum,
Nec deus ignotas hospes inire domos.
Ille moras solis, quibus in sua signa rediret,
Traditur exactis disposuisse notis.
Is decies senos tercentum et quinque diebus
Junxit, et e pleno tempora quarta die.
Hic anni modus est. In lustrum accedere debet,
Quæ consummatur partibus, una dies.
War between the Romans and Sabines; and Reconciliation.
Parva fuit, si prima velis elementa referre,
Roma: sed in parvâ spes tamen hujus erat.
Moenia jam stabant, populis angusta futuris,
Credita sed turbæ tunc nimis ampla suæ.
Quæ fuerit nostri, si quæris, regia nati,
Adspice de cannâ straminibusque domum.
In stipulâ placidi carpebat munera somni,
Et tamen ex illo venit in astra toro.
Jamque loco majus nomen Romanus habebat,
Nec conjux illi, nec socer ullus erat.
Spernebant generos inopes vicinia dives,
Et male credebar sanguinis auctor ego.
In stabulis habitasse, boves pavisse, nocebat,
Jugeraque inculti pauca tenere soli.
Extremis dantur connubia gentibus: at, quæ
Romano vellet nubere, nulla fuit.
Indolui, patriamque dedi tibi, Romule, mentem.
Tolle preces, dixi: quod petis, arma dabunt.
Intumuere Cures, et quos dolor attigit idem,
Tum primum generis intulit arma socer.
Jamque fere raptæ matrum quoque nomen habebant,
Tractaque erant longâ bella propinqua morâ.
Conveniunt nuptæ dictam Junonis in ædem,
Quas inter mea sic est nurus orsa loqui :
O pariter raptæ,-quoniam hoc commune tenemusNon ultra lente possumus esse piæ.
Stant acies sed utrâ dî sint pro parte rogandi,
Eligite; hinc conjux, hinc pater arma tenent.
Quærendum, viduæ fieri malimus an orbæ.
Consilium vobis forte piumque dabo.
Consilium dederat : parent, crinemque resolvunt,
Mæstaque funereâ corpora veste tegunt.
Jam stabant acies ferro mortique paratæ :
Jam lituus pugnæ signa daturus erat;
Quum raptæ veniunt inter patresque virosque,
Inque sinu natos, pignora cara, ferunt.
|