Care nepos, Palla, funesta quid induis arma?
Indue: non humili vindice cæsus eris.
Victa tamen vinces, eversaque Troja resurges :
Obruet hostiles ista ruina domos.
Urite victrices Neptunia Pergama flammæ :
Num minùs hic toto est altior orbe cinis?
Jam pius Æneas sacra, et sacra altera patrem,
Adferet. Iliacos excipe, Vesta, Deos.
Tempus erit, cùm vos, orbemque tuebitur idem:
Et fient ipso sacra colente Deo:
Et penès Augustos patriæ tutela manebit.
Hanc fas imperii frena tenere domum.
Inde nepos natusque Dei (licèt ipse recuset)
Pondera cœlesti mente paterna feret.
Utque ego perpetuis olim sacrabor in aris,
Sic Augusta novum Julia numen erit.
Talibus ut nostros dictis descendit in annos,
Substitit in medios præscia lingua sonos.
Puppibus egressus Latiâ stetit exsul in herbâ.
Felix, exsilium cui locus ille fuit!
Nec mora longa fuit: stabant nova tecta: nec alter
Montibus Ausoniis Arcade major erat.
Ecce boves illuc Erytheïdas adplicat heros,
Emensus longi claviger orbis iter.
Dumque huic hospitium domus est Tegeæa, vagantur
Incustoditæ læta per arva boves.
Mane erat: excussus somno Tirynthius hospes
De numero tauros sentit abesse duos.
Nulla videt taciti quærens vestigia furti :
Traxerat aversos Cacus in antra feros;
Cacus, Aventinæ timor atque infamia silvæ,
Non leve finitimis hospitibusque malum.
Dira viro facies; vires pro corpore; corpus
Grande: pater monstri Mulciber hujus erat.
Proque domo longis spelunca recessibus ingens,
Abdita, vix ipsis invenienda feris.
Ora super postes adfixaque brachia pendent,
Squalidaque humanis ossibus albet humus.
Servatâ malè parte boum Jove natus abibas:
Mugitum rauco furta dedêre sono.
Accipio revocamen, ait; vocemque secutus
Impia per silvas ultor ad antra venit.
Ille aditum fracti præstruxerat objice montis :
Vix juga movissent quinque bis illud opus.
Nititur hic humeris (cœlum quoque sederat illis)
Et vastum motu collabefactat onus.
Quod simul evulsum est, fragor æthera terruit ipsum;
Ictaque subsedit pondere molis humus.
Prima movet Cacus collatâ prælia dextrâ ;
Remque ferox saxis stipitibusque gerit.
Quîs ubi nil agitur; patrias malè fortis ad artes
Confugit, et flammas ore sonante vomit.
Quas quoties proflat, spirare Typhoëa credas,
Et rapidum Ætnæo fulgur ab igne jaci.
Occupat Alcides, adductaque clava trinodis
Ter quater adversi sedit in ore viri.
Ille cadit, mixtosque vomit cum sanguine fumos,
Et lato moriens pectore plangit humum.
Immolat ex illis taurum tibi, Jupiter, unum
Victor, et Evandrum ruricolasque vocat:
Constituitque sibi, quæ Maxima dicitur, aram,
Hic ubi pars Urbis de bove nomen habet.
Nec tacet Evandri mater, propè tempus adesse,
Hercule quo tellus sit satis usa suo.
At felix vates, ut Dîs gratissima vixit,
Possidet hunc Jani sic Dea mense diem.
IDIBUS in magni castus Jovis æde sacerdos
Semimaris flammis viscera libat ovis :
Redditaque est omnis populo provincia nostro ;
Et tuus Augusto nomine dictus avus.
Perlege dispositas generosa per atria ceras;
Contigerunt nulli nomina tanta viro.
Africa victorem de se vocat: alter Isauras,
Aut Cretum domitas testificatur opes.
Hunc Numidæ faciunt, illum Messana superbum;
Ille Numantinâ traxit ab urbe notam.
Et mortem et nomen Druso Germania fecit.
Me miserum, virtus quàm brevis illa fuit!
Si petat à victis, tot sumat nomina Cæsar,
Quot numero gentes maximus orbis habet.
Ex uno quidam celebres, aut Torquis ademtæ,
Aut Corvi titulos auxiliaris habent.
Magne, tuum nomen rerum mensura tuarum est:
Sed qui te vicit, nomine major erat.
Nec gradus est ultra Fabios cognominis ullus:
Illa domus meritis Maxima dicta suis.
Sed tamen humanis celebrantur honoribus omnes :
Hic socium summo cum Jove nomen habet.
Sancta vocant augusta Patres: augusta vocantur
Templa, sacerdotum rite dicata manu.
Hujus et augurium dependet origine verbi,
Et quodcumque suâ Jupiter auget ope.
Augeat imperium nostri Ducis, augeat annos:
Protegat et vestras querna corona fores.
Auspicibusque Deis tanti cognominis heres
Omine suscipiat, quo pater, orbis onus.
RESPICIET Titan actas ubi tertius Idus,
Fient Parrhasiæ sacra relata Deæ.
Nam priùs Ausonias matres carpenta vehebant:
Нæс quoque ab Evandri dicta parente reor. 620
Mox honor eripitur, matronaque destinat omnis
Ingratos nullâ prole novare viros.
Neve daret partus, ictu temeraria cæco
Visceribus crescens excutiebat onus.
Corripuisse Patres ausas immitia nuptas,
Jus tamen exemtum restituisse, ferunt.
Binaque nunc pariter Tegeææ sacra parenti
Pro pueris fieri virginibusque jubent.
Scortea non illi fas est inferre sacello,
Ne violent puros exanimata focos.
Si quis amas ritus veteres, adsiste precanti :
Nomina percipies non tibi nota priús.
Porrima placantur Postvertaque, sive sorores,
Sive fugæ comites, Mænali Nympha, tuæ.
Altera, quod porrò fuerat, cecinisse putatur:
Altera versurum postmodo quidquid erat.
CANDIDA te niveo posuit lux proxima templo,
Quâ fert sublimes alta Moneta gradus :
Nunc bene prospicies Latiam, Concordia, turbam:
Nunc te sacratæ restituêre manus.
Furius (antiquum) populi superator Hetrusci
Voverat, et voti solverat antè fidem.
Caussa, quòd à Patribus sumtis secesserat armis
Vulgus; et ipsa suas Roma timebat opes.
Caussa recens melior: passos Germania crines
Porrigit auspiciis, Dux venerande, tuis.
Inde triumphatæ libâsti munera gentis;
Templaque fecisti, quam colis ipse, Dex.
Hæc tua constituit Genetrix et rebus et arâ,
Sola toro magni digna reperta Jovis.
HÆC ubi transierint; Capricorno, Phoebe, relicto,
Per juvenis curres signa gerentis aquam.
SEPTIMUS hinc Oriens cùm se demiserit undis,
Fulgebit toto jam Lyra nulla polo.
SIDERE ab hoc, ignis venienti nocte Leonis
Qui micat in medio pectore, mersus erit.
TER quater evolvi signantes tempora Fastos;
Nec Sementiva est ulla reperta dies:
Cùm mihi, sensit enim, Lux hæc indicitur, inquit,
Musa: quid à Fastis non stata sacra petis? 660
Utque dies incerta sacro, sic tempora certa,
Seminibus jactis est ubi fœtus ager.
State coronati plenum ad præsepe juvenci :
Cum tepido vestrum vere redibit opus.
Rusticus emeritum palo suspendat aratrum :
Omne reformidat frigida vulnus humus.
Villice, da requiem terræ, semente peractâ:
Da requiem, terram qui coluere, viris.
Pagus agat festum: pagum lustrate, coloni;
Et date paganis annua liba focis.
Placentur matres frugum, Tellusque, Ceresque,
Farre suo, gravida visceribusque suis.
Officium commune Ceres et Terra tuentur ;
Hæc præbet caussam frugibus, illa locum.
Consortes operum, per quas correcta vetustas,
Quernaque glans victa est utiliore cibo;
Frugibus immensis avidos satiate colonos,
Ut capiant cultûs præmia digna sui.
Vos date perpetuos teneris sementibus auctus:
Nec nova per gelidas herba sit usta nives.
Cùm serimus, cœlum ventis aperite serenis:
Cùm latet, ætheriâ spargite semen aquâ.
Neve graves cultis Cerealia dona cavete
Agmine læsuro depopulentur aves.
Vos quoque subjectis, formicæ, parcite granis:
Post messem prædæ copia major erit.
Interea crescat scabræ rubiginis expers,
Nec vitio cœli palleat ægra seges:
Et neque deficiat macie, neque pinguior æquo
Divitiis pereat luxuriosa suis.
Et careant loliis, oculos vitiantibus, agri;
Nec sterilis culto surgat avena solo:
Triticeos fœtus, passuraque farra bis ignem,
Hordeaque ingenti fœnore reddat ager.
Hoc ego pro vobis, hoc vos optate coloni:
Efficiantque ratas utraque Diva preces.
Bella diu tenuere viros: erat aptior ensis
Vomere: cèdebat taurus arator equo.
Sarcula cessabant: versique in pila ligones,
Factaque de rastri pondere cassis erat.
Gratia Dîs, domuique tuæ: religata catenis
Jampridem nostro sub pede bella jacent.
Sub juga bos veniat; sub terras semen aratas.
Pax Cererem nutrit: pacis alumna Ceres.
Ar quæ venturas præcedet sexta Kalendas,
Hâc sunt Ledæis templa dicata Deis.
Fratribus illa Deis fratres de gente Deorum
Circa Juturnæ composuere lacus.
IPSUM nos carmen deducit Pacis ad aram.
Hæc erit à mensis fine secunda dies.
|