Anselmus. Notum sit ergo omnibus, Christi nostrisque fidelibus, tam futuris quam praesentibus, qualiter ob interventum filii nostri regis Chuonradi, Burchardi Lausannensis Episcopi et Cancellarii Italiae, caeterorumque fidelium nostrorum, praefatam Ecclesiam Lustriacensem ab Anselmo praefato fundatam et Sabiniensi Monasterio in proprium traditam, sed in quorumdam............ inde alienatam, eidem Monasterio Sabiniacensi, in honorem St Martini constructo, in integrum restituimus, cum universis appenditiis suis videlicet utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, pratis, pascuis, terris cultis et incultis, viis et inviis, sylvis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscationibus, exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis, ac cum omni utilitate quae vel scribi vel nominari poterit. Ea lege et ratione, ut si qua persona, magna vel parva, haec instituta nostra Imperialia ullo modo infringere vel minuere temptaverit, centum libras auri purissimi componat, et reddat medietatem monasterio sabiniacensi, medietatem camerae nostrae. Et ut hoc firmum et inconcussum omni aevo permaneat, hanc cartam inde conscribi, et ut infra videtur nostra manu corroboratam sigilli impressione jussimus insigniri.

Signum domini Henrici III Romanorum Imperatoris Augusti.

Erinfredus Cancellarius recognovi.

Placuit etiam conscribi laudamentum quod Burchardus Episcopus Lausannensis fecit mrio Sancti Mart. de quadam femina nomine Gisella, cum filiis suis ac filiabus in perpetuo possidendo.

Data IIII septembris Anno dominicae Incarnationis

MXXXXIII. Indict. X. Anno autem domini Henrici III Romanorum Imperatoris Aug. regni XXXIII. Imperii IV. Actum viviz in nomine domini Jhesu. Amen.

Mort en 1089, veille de Noël. — 2 Lisez : M. LXXXVII (1087).

IV.

RECONNAISSANCES GÉNÉRALES DES DROITS DES ÉVÈQUES DE

LAUSANNE ET DES COUTUMES DE LA DITE VILLE.

De l'an 1144 à l'an 1231.

(Chartulaire de Lausanne, folio 97.)

Recognitiones.

Quoniam ius exigit. et consuetudo dictat. ut in sua iuriditione domino sua iura recognoscantur. et con

suetudines. talis facta est recognitio a clericis . baronibus. | militibus. et burgensibus Episcopo Lausannensi. quod tota uilla Lausannensis. tam ciuitas | quam burgum. est dos et alodium beate Marie et ecclesie Lausannensis.

Canonici liberam habent electionem Episcopi. et debent regi processiones et orationes tantum.

A rege tenet regalia dominus Episcopus Lausannensis. Regalia uero sunt. strate. Pedagia . uen - | de. nigre iure. moneta. mercata. mensure. feneratores manifesti. banni ue | teres. uel. de communi consilio constituti. cursus aquarum. fures, raptores.

=

Propter hec est Episcopus obnoxius regi in hoc . quod si propter negocia Episcopii siue ciuitatis | uocatus uenit. in sero et in mane debetur ei procuratio. Nichil amplius iuris uel | exactionis habet rex in uilla Lausannensi. Cuius expensas soluere debent burgenses extra muros ciuitatis manentes. et tres curtes Episcopi. Auentica. Curtiliacum. Bullum. Eandemque | procurationem debent emere duo de familia Episcopi. cum duobus burgensibus. et in aliis debet Episcopus | seruire sicut regi.

Aduocatus uero de manu Episcopi tenet aduocaciam extra muros ciuitatis. et in predictis curiis Episcopi. auentica. Bullo. Curtiliaco. pro qua liuius (sic)1 homo Episcopi debet esse.

Ad ius aduocati pertinet tercia pars bannorum. in burgo Lausannensi. et in tribus curtibus notatis. In escheitis nullam habet portionem aduocatus.

Burgenses ad arma ferenda ydonei. debent sequi al fuercri | Maiorem uel senescalcum. uel psaltarium. sub pena banni trium solidorum. ita quod eadem die domum reuertantur | nisi de communi consilio necesse sit maiorem moram facere.

Si uero Episcopus in propria persona uel eius nuncius de communi consilio ierit contra hostes ecclesie. qui non fuerit eum secutus in banno erit L. solidorum.

Si uero dominus | Episcopus pro negocio ecclesie. et de consilio meliorum uille sue ad regem perrexerit. uel si rex eum ad curiam | denunciatam uocauerit. duo burgenses uel tres quos secum uoluerit ducere. debent ei prouidere expensas. in eundo et redeundo. quas ipse debet eis reddere. Has autem expensas debet acci

pere in burgo Lausannensi . et in tribus curtibus nominatis.

Burgenses debent iuuare dominum Episcopum in acquisi | onibus (sic) et in aliis negociis.

3

Preterea debent ei burgenses in uictualibus et ferratura credentiam | usque ad XL. diem. ita quod per eius aliquem ministerialem sint securi. Si vero XL° die debitum non fuerit solutum. pignus pro debito reddatur. quod usque ad annum et diem debet inuenditum custo | diri.

=

Canonicis et militibus debetur credentia XV. dierum supra pignus suum. in uictualibus et fer | ratura.

=

Propter hec et alia seruicia debet dominus episcopus burgenses et eorum bona tam materiali quam | spirituali gladio defensare.

Pro falsatione mensure. ponderis. ulne. debentur LX. solidi.

Pro uiolatione ciuitatis debentur LX. libre. 1

In ciuitate omnes debent esse securi praeter fures. falsarios. et proditores.

In burgo pro effusione sanguinis defluentis. uel pro extractione gladii extra domum. uel cultelli uel lancee uel alterius generis armorum debentur. LX. solidi.

Canonici et familia Capituli et | seruientes canonicorum. familia Episcopi. clerici et milites et seruientes eorum in propriis domibus sunt | exempti a communi lege.

Si quis pascua occupauerit. legem debet sicut recognoscitur in placito generali. nec debet eum deffendere Episcopus uel aduocatus.

'Has recognitiones fecerunt de consilio canonicorum.

.

=

baronum militum et burgensium. | Arducius Episcopus Gebennensis. et Praepositus Lausannensis. qui in praepositura sedit octoginta an - | nis. et Giroldus Carbo, et Petrus Bouo. et Willermus de Orsenens. Arducius in praesentia Amedei Episcopi. Giroldus Carbo in praesentia Landrici Episcopi . Willermus de Orse | nens in presencia Rogeri Episcopi . Cono praepositus in praesentia Bertoldi Episcopi * Idem Cono | in praesencia Gyrardi electi. Idem Cono praepositus in praesencia Willermi Episcopi.

=

Fuerunt etiam et alia multa recognita in presencia cuiuslibet episcopi que non sunt hic scripta.

Idem cono praepositus in praesencia Bonefacii episcopi.

*** Les passages marqués par des astérisques paraissent avoir été écrits par des mains différentes et plus récentes.

Amédée, le premier évêque nommé dans les présentes reconnaissances, fut élu l'année 1144; Landric, en 1160; Roger, en 1174; Berthold, en 1212; Girard, en 1220; Wullierme ou Guillaume d'Ecublens, en 1221, et Boniface, en 1231. — (Ruchat.)

Ces reconnaissances ont été reproduites dans le Plaict-Général de 1368, dont elles forment les 17 premiers articles.