Vos quoque subjectis, formicæ, parcite granis :
Post messem prædæ copia major erit.
Interea crescat scabræ robiginis expers,
Nec vitio cœli palleat ægra seges;

Et neque deficiat macie, neque pinguior æquo
Divitiis pereat luxuriosa suis:

Et careant loliis oculos vitiantibus agri;
Nec sterilis culto surgat avena solo.
Triticeos fœtus, passuraque farra bis ignem,
Hordeaque ingenti fœnore reddat ager.
Hoc ego pro vobis, hoc vos optate, coloni:
Efficiantque ratas utraque Diva preces.
Bella diu tenuere viros: erat aptior ensis
Vomere: cedebat taurus arator equo.

686

690

695

scabras efficit. Palleat, areat, succis æstu ademtis. Ægram segetem illustrat Heinsius. Idem ex uno MS. suo, cui Francofurt. a manu prima adstipulatur, usta prætulisset, nisi idem verbum jam præcessisset. Macies agra a Statio Theb. iv. 702. solo tribuitur. Luxuria segetum est, quum oneratæ fertilitate procumbunt; Plin. XVIII. xliv. 2; Virgil. Georg. i. 112. Lolium, Linn. lolium temulentum, Nostris Trespe, Luelch, credebatur oculos vitiare comedentium, eos luscitiosos reddere; quod et Fulgentius in lib. de Prisco sermone observat. Vide Harduinum ad Plin. xxii. 77. A Virgilio, Georg. i. 154. infelix vocatur, quo ipso loco avena cum eo conjungitur. Linn. avena fatua, wilder, tauber Haber, in quam triticum et hordeum degenerare credebantur. Bis passura ignem, dum torrentur ante, quam moluntur, et dum coquuntur in furno. Efficiant ratas. iv. 775. precibus finitis additur: Quæ precor eveniant.

697. Tenuere, occupatos tenuere.

Erat aptior, malebant illi ensem tractare, quam aratrum. Taurus arator. Etiam apud Tibullum, I. x. 46. pro araturos boves MSS. quidam boni, approbante Brouckhus. aratores boves. Ibi Heynius in Obs. monet, id epico potius carmini convenire. Immo occurrit, ut vel hic locus docet, et alibi. Similiter, ii. 12. bellator equus. Pondere. Etiam Virgilius, Georg. i. 164. rastri iniquo pondere; et Met. xi. 36. graves rastri, quo loco et ipso cum sarculis et longis ligonibus conjunguntur; iis enim instrumentis glebæ inertes frangebantur. Confer iv. 927. Gratia Dis, etc. Neapolis putat, hæc post prælium Actiacum scripta, sed fallitur; pertinent ad Tiberii tempora ; et alloquitur Germanicum. Bellum passim a poetis religatis post tergum manibus describitur. Confer Æneid. i. 291 sqq. ibique Heynii Exc. Pax Cererem, etc. Confer iv. 407. De utilitate, quam Pax rei rusticæ adfert, elegans locus est Tibulli, I. x. 45 sqq.

700

Sarcula cessabant; versique in pila ligones,
Factaque de rastri pondere cassis erat.
Gratia Dîs, domuique tuæ: religata catenis
Jam pridem nostro sub pede bella jacent.
Sub juga bos veniat; sub terras semen aratas:
Pax Cererem nutrit: Pacis alumna Ceres.
AT, quæ venturas præcedet sexta Kalendas, 705
Hac sunt Ledæis templa dicata Diis.
Fratribus illa Deis fratres de gente Deorum
Circa Juturnæ composuere lacus.

IPSUM nos carmen deducit Pacis ad aram;
Hæc erit a mensis fine secunda dies.

710

705-708. Pollucis et Castoris templum.] VI. Kal. Febr. an. U. C. 769. Tiberius Castoris et Pollucis ædem dedicavit, inscripto et suo et Drusi fratris nomine; Dio, lib. lv. p. 567. Confer Consolat. ad Liviam, ver. 283 sqq. Fuit illud templum ad lacum Juturnum (ver. 463.) in foro Romano prope Julii Cæsaris templum: II. ex Pont. ii. 85 sq; Suetonius Cæs. 10. Ledais. Unus MS. Ledacis, unde Heins. Ledaicis conjiciebat: sed forma Ledaus satis usitata; Consol. ad Liviam, 283; Martialis, iv. 58. Ledaas Lacedæmonis palæstras. De gente Deo

rum,

de gente Cæsarea. Composuere, conjuncti posuere. Nove sic dictum.

709. Ara Pacis.] Aras veteres statuebant rei, quam cuperent laudatam. Vid. Lipsius ad Tacit. An. i. 13. Paci Deæ jam Athenienses aras consecrarunt; sed Romæ ante Augusti tempora nullis fuit monumentis honestata. Eo tandem imperante, senatus populique jussu ara Pacis posita est anno U. C. 741. die vi. Non Jul. in ipsa curia. Eo enim anno Augustus, rebus in Gallia, Hispania, Germaniaque prospere confectis, Romam redierat. Aram et Noster lib. iii. 882. et Juve

nalis Sat. i. 115. memorant, tum nummi exhibent. Vid. Goltzius in Aug. p. lvii. n. 12. Ad eam bis quotannis, Januarii et Martii tricesimo die sacrificatum. Vide omnino Fischer. de Ara Pacis. Hæc, nempe qua sacra fiunt ad aram illam. In verbis Ipsum nos carmen, etc. commodus et gratus transitus. Victoria Actiaca quum tandem orbi Romano, bellis continuis per plura sæcula profligato, pacem reddidisset, præclare nunc Pax frondibus vel oleæ vel lauri (nam utraque pacalis) quibus post illam victoriam ornata erat, adesse jubetur. Heinsius vero intelligit frondem lauream Apollini Actio sacram. Sic et Lenzius. Bochartus malebat, frondibus Actæis, id est, olea. Comtos jam Ciofanus ex optimis cod. invexit. Burmannus notat, canos, quod reliqui præferunt, diuturnam et quasi perpetuam pacem indicare. Mihi vero cana Pax parum placet; neque sic bene perpetuitatis rationem poeta expresserit. Comti contra capilli venerandam reddunt faciem (Tibul. IV. ii. 10.) et conveniunt his solemnibus. Possunt etiam verba comtos redimita e copia poetica dicta esse pro uno comta. Ita Æneid.

Frondibus Actiacis comtos redimita capillos,
Pax ades, et toto mitis in orbe mane.

716

Dum desunt hostes, desit quoque causa triumphi:
Tu ducibus bello gloria major eris.
Sola gerat miles, quibus arma coerceat, arma;
Canteturque fera nil, nisi pompa, tuba.
Horreat Æneadas et primus et ultimus orbis:
Si qua parum Romam terra timebit, amet.
Tura, sacerdotes, pacalibus addite flammis;
Albaque percussa victima fronte cadat.
Utque domus, quæ præstat eam, cum Pace peren-
Ad pia propensos vota rogate Deos.
Sed jam prima mei pars est exacta laboris,
Cumque suo finem mense libellus habet.

vii. 751. " sacerdos Fronde super galeam et felici comtus oliva;" Æn. lib. VIII. v. 128. vitta comtos prætendere ramos."

716. Tuba usus et in bello et in sacris spectaculisque; Calpurn. Ecl. i. 67. "Inter sacra tubas, non inter bella sonare." Quæ ad bella pertinent, ea fera vocantur. Ultimus orbis, terræ remotissimæ ; Bentl. ad Horatium, I. Od. xxxv. 29. Primus ergo sunt propinquæ. Pacalis vox forsan ab Ovidio facta; Metam. vi. 111. olea pacales. Percussa. Alii perfusa, quod Taubner. ad morem re

720

[net,

fert, quo merum ex patera inter cornua hostiæ effundebatur. Alteri lectioni similis est, sed plenior, locus IV. Trist. ii. 5: " Candidaque adducta collum percussa securi Victima purpureo sanguine tinguat humum." Confer supra 83. 320. Pro præstat Francofurt. et undecim alii præstet, ut simul votum includat. Hamburg. pacem quæ præstat, pace perennet, qualem lusum Ovidius sane amat, ut vers. 25. 72; ii. 52. et sæpe. Passim autem in hoc opere pacem commendat, detestaturque bella.

LIBRI SECUNDI

ARGUMENTUM.

Præfatio et dedicatio, 1-18. De Februis, unde mensis dictus, 19-34. De vi purgaminum vulgo credita, 35-46. De ordine Februarii antiquo et facta mutatione, 47-54. Kalendarum Februar. memorabilia; Junonis Sospita templum dedicatum; laudes Cæsaris; celebritas in luco asyli; sacra Jovis; tempestatis ratio, 55–72. Lyræ et medii Leonis occasus, 73–78. Delphinis occasus et inde Arionis fabula, cujus delphin inter sidera fulget, 79-118. Augustus pater patriæ dictus. Hinc laudes ejus et comparatio cum Romulo, 119-144. Aquarii ortus et mollior aura, 145–148. Initium veris, 149–152. Arctophylax oritur, cujus fabula narratur, 153-192. Fauni sacra, et Fabiorum in bello Veientino interitus, 193-242. Corvus, Anguis et Crater oriuntur, quorum origo refertur, 243–266. Lupercalium origo et ritus, quibus Herculis et Omphales fabula inserta; tum Romuli et Remi expositio atque conservatio, 267-452. Tempestatis inconstantia; 453-456. Ingressus Solis in Pisces, atque horum origo, 457-474. Quirinalia et Romuli apotheosis; festum item Stultorum et Deæ Fornacis, 475-532. Feralia ad placandos Manes, 533-570. Sacra Mutæ aut Tacitæ magica, 571–616. Caristia, 617-638. Terminalia, 639-684. Regis fuga, et plures Tarquinii res, 685-852. Hirundinis reditus, 853-856. Equiria, 857-864.

PUBLII OVIDII NASONIS

FASTORUM

LIBER SECUNDUS.

[nus:

JANUS habet finem: cum carmine crescit et an-
Alter ut hinc mensis, sic liber alter eat.
Nunc primum velis, Elegi, majoribus itis:
Exiguum, memini, nuper eratis opus.
Certe ego vos habui faciles in amore ministros, 5
Quum lusit numeris prima juventa suis.
Idem sacra cano, signataque tempora Fastis:
Ecquis ad hæc illinc crederet esse viam?

1-18. Præfatio, qua argumenti sui et operæ gravitatem commendat, et Germanicum propitium sibi reddit. Ut alii poetæ lyram, sic Noster elegos suos alloquitur. Initium autem hujus libri, si cum fine superioris conjungitur, Tavroλoyɛi. Mox Neapoli placebat, quod nonnulli præferunt, ut it mensis. Sed ut it ingratum efficit sonum, atque it facile potest intelligi. It mensis, dum decurrit; it liber, dum componitur. Velis majoribus ire, ad majus graviusque opus componendum adhiberi. De tropo hoc vide ad i. 4 ; IV. Pont. v. 1. "Ite leves elegi doctas ad consulis aures." Etiam hoc loco quidam ite; sed alterum melius est, quod observare elegos jubet, quid ipsis fiat. Exiguum opus, quo leve ar

gumentum, res ludicra, tractatur; vi. 22. modi exigui. Etiam Horatius, Art. Poet. 77. exiguos elegos vocat.

5. Faciles, obsequentes, se accommodantes mihi in amoribus cantandis. Ludere de carminibus non seriis; Plinius, VIII. Ep. xxi. 2. " Graviora opera lusibus jocisque distinguo." Numeris suis, nam amantium in primis curæ et querelæ includebantur elegis. Signata. Vide i. 11. Quum quilibet civis operam suam civitati debeat, inde effloruit sententia, Hac mea militia est, etc. Et militia latius etiam de omni munere, id est, de eo, quod quis præstare debet, dicitur, ut de oratoris forensis labore; Cic. Mur. 9. "urbana militia respondendi, scribendi, cavendi."