METAMORPHOSEON

LIBER XV.

33. Lehren des Pythagoras.

v. 60-175.
Vir fuit hic, ortu Samius; sed fugerat una
60

Et Samon et dominos odioque tyrannidis exsul
Sponte erat. Isque, licet caeli regione remotos,
Mente deos adiit, et quae natura negabat

Visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.
65 Cumque animo et vigili perspexerat omnia cura,

In medium discenda dabat, coetusque silentum
Dictaque mirantum magni primordia mundi
Et rerum causas et, quid natura, docebat,

Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo, 70 Iuppiter an venti discussa nube tonarent,

Quid quateret terras, qua sidera lege mearent,
Et quodcumque latet. Primusque animalia mensis
Arguit imponi, primus quoque talibus ora

Docta quidem solvit, sed non et credita, verbis: 75 ,Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis

Corpora! Sunt fruges, sunt deducentia ramos
Pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae,
Sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma

Mollirique queant; nec vobis lacteus umor 80 Eripitur nec mella thymi redolentia flore.

Prodiga divitias alimentaque mitia tellus
Suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet.
Carne ferae sedant ieiunia, nec tamen omnes.

Quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt. 85 At quibus ingenium est immansuetumque ferumque,

Armeniaeque tigres iracundique leones
Cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.
Heu quantum scelus est in viscera viscera condi

Congestoque avidum pinguescere corpore corpus 90 Alteriusque animantem animantis vivere leto!

Scilicet in tantis opibus, quas optima matrum
Terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo
Vulnera dente iuvat rictusque referre Cyclopum?

Nec, nisi perdideris alium, placare voracis 95 Et male morati poteris ieiunia ventris?

At vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,
Fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis
Fortunata fuit nec polluit ora cruore.

Tunc et aves tutae movere per aëra pennas, 100 Et lepus impavidus mediis erravit in arvis,

Nec sua credulitas piscem suspenderat hamo:
Cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem
Plenaque pacis erant. Postquam non utilis auctor

Victibus invidit, quisquis fuit ille, leonum
105 Corporeasque dapes avidam demersit in alvum,

Fecit iter sceleri. Primaque e caede ferarum
Incaluisse putem maculatum sanguine ferrum;
Idque satis fuerat, nostrumque petentia letum

Corpora missa neci salva pietate fatemur.
110 Sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt.

Longius inde nefas abiit, et prima putatur
Hostia sus meruisse mori, quia semina pando
Eruerat rostro spemque interceperat anni.

Vite caper morsa Bacchi mactatus ad aras 115 Dicitur ultoris. Nocuit sua culpa duobus.

Quid meruistis oves, placidum pecus inque tuendos
Natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar,
Mollia quae nobis vestras velamina lanas

Praebetis vitaque magis quam morte juvatis?
120 Quid meruere boves, animal sine fraude dolisque,

Innocuum, simplex, natum tolerare labores ?
Immemor est demum nec frugum munere dignus,
Qui potuit curvi dempto modo pondere aratri

Ruricolam mactare suum, qui trita labore
125 Illa, quibus totiens durum renovaverat arvum,
Condiderat messes, percussit colla securi.

Nec satis est, quod tale nefas committitur: ipsos Inscripsere deos sceleri, numenque supernum

Caede laboriferi credunt gaudere iuvenci.
130 Victima labe carens et praestantissima forma

Nam placuisse nocet vittis praesignis et auro
Sistitur ante aras auditque ignara precantem
Imponique suae videt inter cornua fronti,

Quas coluit, fruges percussaque sanguine cultros 135 Inficit in liquida praevisos forsitan unda.

Protinus ereptas viventi pectore fibras
Inspiciunt mentesque deum scrutantur in illis.
Unde fames homini vetitorum tanta ciborum est ?

Audetis vesci, genus o mortale? quod, oro,
140 Ne facite, et monitis animos advertite nostris;

Cumque boum dabitis caesorum membra palato,
Mandere vos vestros scite et sentite colonos.

Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventem Rite deum Delphosque meos ipsumque recludam 145 Aethera et augustae reserabo oracula mentis.

Magna nec ingeniis evestigata priorum
Quaeque diu latuere, canam. Iuvat ire per alta
Astra, iuvat terris et inerti sede relicta

Nube vehi validique umeris insistere Atlantis 150 Palantesque homines passim ac rationis egentes

Despectare procul trepidosque obitumque timentes
Sic exhortari seriemque evolvere fati:

O genus attonitum gelidae formidine mortis ! Quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis, 155 Materiem vatum, falsique pericula mundi?

Corpora, sive rogus flamma, seu tabe vetustas
Abstulerit, mala posse pati non ulla putetis.
Morte carent animae semperque priore relicta

Sede novis domibus vivunt habitantque receptae. 160 Ipse ego

nam memini Troiani tempore belli Panthoïdes Euphorbus eram, cui pectore quondam Haesit in adverso gravis hasta minoris Atridae. Cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae,

Nuper Abanteis templo Iunonis in Argis.
165 Omnia mutantur, nihii interit. Errat et illinc

Huc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artus
Spiritus eque feris humana in corpora transit
Inque feras noster nec tempore deperit ullo.

Utque novis facilis signatur cera figuris,
170 Nec manet, ut fuerat, nec formas servat easdem,

Sed tamen ipsa eadem est: animam sic semper eandem
Esse, sed in varias doceo migrare figuras.
Ergo – nec pietas sit victa cupidine ventris

Parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda
175 Exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur.

34. Cäsars Vergötterung.

v. 745—870.
745 Hic tamen accessit delubris advena nostris:

Caesar in urbe sua deus est. Quem Marte togaque
Praecipuum non bella magis finita triumphis
Resque domi gestae properataque gloria rerum

In sidus vertere novum stellamque comantem,
750 Quam sua progenies. Neque enim de Caesaris actis

Ullum maius opus, quam quod pater exstitit huius
Scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos
Perque papyriferi septemflua flumina Nili

Victrices egisse rates Numidasque rebelles
755 Cinyphiumque Jubam Mithridateisque tumentem

Nominibus Pontum populo adiecisse Quirini
Et multos meruisse, aliquos egisse triumphos,
Quam tantum genuisse virum? Quo praeside rerum

Humano generi, superi, favistis abunde. 760 Ne foret hic igitur mortali semine cretus,

Ille deus faciendus erat. Quod ut aurea vidit
Aeneae genetrix, vidit quoque triste parari
Pontifici letum et coniurata arma moveri,

Palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis 765 , Aspice', dicebat ,quanta mihi mole parentur

Insidiae quantaque caput cum fraude petatur,
Quod de Dardanio solum mihi restat lulo.
Solane semper ero iustis exercita curis,

Quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta, 770 Nunc male defensae confundant moenia Troiae,

Quae videam natum longis erroribus actum
Iactarique freto sedesque intrare silentum
Bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur,

Cum Iunone magis? Quid nunc antiqua recordor 775 Damna mei generis? Timor hic meminisse priorum

Non sinit: en acui sceleratos cernitis enses?
Quos prohibete, precor, facinusque repellite, neve
Caede sacerdotis flammas exstinguite Vestae!

Talia nequiquam toto Venus anxia caelo 780

Verba iacit superosque movet. Qui rumpere quamquam
Ferrea non possunt veterum decreta sororum,
Signa tamen luctus dant haud incerta futuri.
Arma ferunt inter nigras crepitantia nubes

Terribilesque tubas auditaque cornua caelo
785 Praemonuisse nefas. Solis quoque tristis imago

Lurida sollicitis praebebat lumina terris.
Saepe faces visae mediis ardere sub astris,
Saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae.

Caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra
790 Sparsus erat, sparsi Lunares sanguine currus.

Tristia mille locis Stygius dedit omina bubo,
Mille locis lacrimavit ebur, cantusque feruntur
Auditi sanctis et verba minantia lucis.

Victima nulla litat, magnosque instare tumultus 795 Fibra monet, caesumque caput reperitur in extis.

Inque foro circumque domos et templa deorum
Nocturnos ululasse canes umbrasque silentum
Erravisse ferunt motamque tremoribus urbem,

Non tamen insidias venturaque vincere fata 800 Praemonitus potuere deum, strictique feruntur

In templum gladii; neque enim locus ullus in urbe
Ad facinus diramque placet, nisi curia, caedem.
Tum vero Cytherea manu percussit utraque

Pectus et Aeneaden molitur condere nube, 805 Qua prius infesto Paris est ereptus Atridae

Et Diomedeos Aeneas fugerat enses.
Talibus hanc genitor: Sola insuperabile fatum,
Nata, movere paras? Intres licet ipsa sororum

Tecta trium: cernes illic molimine vasto 810 Ex aere et solido rerum tabularia ferro,

Quae neque concussum caeli neque fulminis iram
Nec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas.
Invenies illic incisa adamante perenni