Nondum præcipites cingebant oppida fossa: Non galeæ, non ensis, erant. Sine militis usu IV. Postquam, Saturno tenebrosa in Tartara misso, Jupiter antiqui contraxit tempora veris ; Perque hyemes, æstusque, et inæquales autumnos, Et breve ver, spatiis exegit quatuor annum. 100 105 Nondum fosse præruptæ circumdabant urbes; neque tuba æris oblongi, neque cornua æris curvi, neque cassides erant, neque gladius. Animi tranquilli fruebantur almá pace a militibus liberi. Ipsa quoque terra libera et rastro illæsa, nec ullo aratri dente vulnerata, sponte cuncta præbebat: et læti esculentis natis sine omni culturâ, carpebant fructus arbuteos, et fraga montana, et corna, et mora nas110 centia in asperis rubetis, et glandes que defluxerant vasta arbore Jovis. Ver erat perpetuum, et Favonii mites flatibus temperatis blandiebantur flori115 bus ortis sine semine. Statim etiam terra inculta proferebat fruges; nec requietus, ager (novale) albicabat plenis aristis. Fluvii currebant nunc lactis, nunc nectaris; et mella crocea fluebant de virenti quercu. IV. Postquam orbis fuit sub Jove, Saturno deturbato in obscura Tartara, progenies argentea accessit, pejor aureâ, melior aheneâ. Jupiter minuit spatium veteris veris, et divisit annum in quatuor partes per hyemem, æstatem, autumnos varios, et ver contractum. NOTE. 103. Cogente.] Qui agros colit, cogere ipsos videtur, ut fructus emittant. 105. Cornaque.] Poma sunt rubicunda, quæ propter nucleorum duritiem Lapidosa a Virglio dicuntur. 106. Jovis arbore.] Quercu Jovi sacrâ; siati laurus Apollini, Marti fraxinus, Herculi populus, Baccho vitis, Plutoni cupressus, Miserve olea, Veneri myrtus, &c. 107. Ver erat.] Nullæ tunc, inquit, erant temporum variationes, sed Zephyri assidue Fantes ita fovebant flores sine ullo semine scentes, ut ver æternum esse videretur. 110. Renovatus.] Novale dicitur ager qui akernis annis seritur, quo genere nihil opus fut hominibus, cùm sponte e terrâ nascerentur omnia. 111. Nectaris.] Nectar dicitur deorum potio Tum primum aër fervens aridis caloribus ignitus est, et glacies ventis concreta pependit. Tum primum bomines ingressi sunt domos: domus fuerunt spelunce, itemque spissi frutices, et rami colligati cortice. Tum primùm frumentaria semina operta sunt longis sulcis, et juvenci jugo oppressi gemuerunt V. Tertia ab illis secuta est ætas ænea crudelior animis, et paratior ad arma terribilia; nec tamen scelesta. Postrema est de ferro rigido. Continuò scelus omne irruit in sæculum vena deterioris: verecundia, veritas, et fides recesserunt: in quorum locum et fraudes, et doli, et insidia, et violentia, et detestandum possidendi_studium irrepserunt. Nauta pandebat carbasa ventis, quos nondum bene noverat; et naves, que diu erecta fuerant in excelsis montibus, impetum fece Tum primùm siccis aër fervoribus ustus Tum primùm subiêre domos. Domus antra fuerunt, V. Tertia post illas successit ahenea proles, Communemque priùs, ceu lumina solis et auræ, Jamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum 120 125 130 135 140 runt in undas ignotas. Et peritus mensor distinxit producto termino terram antea communem, ceu lumen solis, et aër. Neque modò fruges et cibi debiti petebantur a terra opulenta; sed ventum est in ejus præcordia: et divitiæ, incitamenta scelerum, quas abdiderat, et removerat ad umbras Stygias, eruuntur. Famque ferram noxium, et aurum perniciosius ferro exierat : VI. Et ne æther sublimis esset tutior tellure, aiunt Gigantes appetiîsse caleste imperium, et erex isse ad astra montes in cumulum coactos. Tum pater omnipotens protrivit Olympum fulmine intorto, et dejecit Ossam Pelio substrato. Cùm immania Gigantum corpora sua prope mole victa caderent, dicunt terram, delibutam multo cruore filiorum, NOTE. 142. Utroque.] Acriùs tamen auro; nam ut elegantissime scripsit Horat. Car. lib. III. Ode 19. Aurum per medios ire satellites, Et perrumpere amat saxa, potentius 147. Lurida.] Luridum dicitur esse, quod eo est colore, qui in coporibus loro vexatis apparet, atque adeò ab effectu aconitum, herba venenosa, luridum dicitur; nisi magis ad ipsius plantæ folia sufflava autor respexit. Ib. Noverca.] Quæ plerumque in privignos sæviunt, non tantùm ut suis liberis faveant, sed fortè arcano quodam in illorum matres odio. 148. Ante diem.] Sortilegos consulit filius, atrum multos annos pater sit victurus, an paucos. 149. Victa jacet.] Pietas ab impietate superata jacet, i. e. contemnitur, in nullo est pretio. 150. Ultima.] Quia spretis diis, necesse tamen fuit utcunque brutis hominibus aliquam inter se, utilitatis causâ, servare justitiam. 1b Astrea.] Filia fait Astræi gigantis, vel Jovis, ut aliis placet ; quæ propter insignem justitiam pro ipsá sumitur. 151. Neve foret.] Transitio est ad gigantum fabulam, quos immensæ molis et similis matri filios Terra produxit, et quorum magnitudinis par exarsit audacia. 152. Gigantas.] Nati fuerunt gigantes Terrâ et Cœli sanguíne a Saturno castrati, ut plurimis visum; omnes staturæ excelsissimæ, draconum pedibus horribiles, qui adversus Jovem etiam bellum ausi movêre. Quorum fabulam alii ad res naturales spiritusque terram concutientes, aut ex terrâ in cœlum ascendentes, a quibus fulgura et tonitrua, referunt; alii de quibusdam impiis hominibus, exponunt; alii alia excogitant. A Nimrodo, seu Nembrotho strenuo venatore, seu potiùs rebelli videtur derivata. 154. Pater omnipotens.] Jupiter, qui audacissimorum monstrorum frustraneos conatus elusit. Ib. Olympum] Montem in confinio Thessaliæ, et Macedoniæ, quem Pelio et Ossæ, ut ita in cœlum ascenderent, gigantes imposuerant. 155. Pelio.] Est Pelion mons Thessaliæ, ad Pelasgicum sinum vergens, inter quem et Olympum tertius Ossa porrigitur. Immaduisse immaduisse, et animâsse sanguinem æstuantem; et, ne nulla indicia seva sobolis superessent, mutâsse in formam humanam. Verum illa etiam progenies fuit impia, et cupidissima feræ stragis, et truculenta: : cognosceres ortos fuisse ex sanguine VII. Qua ut parens Saturnius cognovit ex arce supremâ, ingemit: et, revolvens animo horrendas epulas mense Lycaoniæ, nondum in vulgus prolatas, quia modò admissum, ciet iras maximas et dignas Jove; et concilium cogit. Nulla cunctatio detinuit accitos. Est callis excelsus, apertus calo sereno: Lacteus dicitur; albore ipso conspicuus. Hac patet via divis ad limina magni ovis, et domum regiam. A dextrá et sinistra frequen Immaduisse ferunt, calidumque animâsse cruorem ; VII. Quæ pater ut summâ vidit Saturnius arce, 160 165 170 175 tantur atria majorum deorum, portis patentibus. Vulgus habent sedes locis dissitas. Dit poten tes et illustres statuerunt suas domos a fronte. Hic locus est, quem, si licentia condonetur vocabulis, non reformidem appellasse palatia vásti cæli. Postquam igitur diî consederunt marmoreo secessu, ipse Jupiter sede sublimior, et incumbens sceptro eburno, terque quaterque agitavit tremen dam comam ; NOTE. 162. Scires e sanguine.] Nimirum a crudeli tate et barbarie. us. 163. Pater Saturnius.] Jupiter Saturni fili 164. Facto.] De insidiis loquitur, quas Ly. caon Jovi ipsi paraverat, sicuti ipse idem Jupiter mox narraturus est. 165. Convivia.] In quorum ferculis Lycaon Pelasgi filius, sævissimus rex Arcadia, hospitum trucidatorum carnes convivis apponebat. 167. Concilium.] Majorum Gentium deos, quos vocant et selectos; vel ex iis Consentes duodecim in maximis rebus Consiliarios, Jupiter advocavit. 168 Via.] Lacteus circulus splendorem cepit ex lacte, quod Hercules, cum satis superque ex Junonis mammâ hausisset, totum continere non potuit: quod cecidit, inter sidera fusum est, ex quo fulgor natus. Aristoteles verò e stellarum splendore ortum ait. Utramque opinionem complexus est Manilius lib. I. Astronom. 172. Nobilium.] Majorum Gentium. 173. Plebs.] Di minores, adscriptiui, indigetes. Cæsariem; cum quâ terram, mare, sidera movit. 180 cum quâ concussit terram, mare, astra. Tum aperuit os iratum hoc modo: Ego non fui magis solicitus pro orbis imperio eo tempore, quo quisque Gigan, Nam, quanquam ferus hostis erat, tamen illud ab uno 185 tum anguipedum cona Corpore, et ex unâ pendebat origine bellum. bantur immittere centum lacertos calo domito. Quamvis enim hostis sævus esset, tamen illud bellum imminebat abuná so190 cietate, et ex unâ causa: Nunc tota progenies humana est mihi delenda, quà Oceanus concutit universum terrarum ambitum. Furo per fluvios 195 infernos fluentes sub terras, per silvas Stygias, omnia jamdudum experta sunt: sed malum insanabile resecandum est gladio, re pars integra corrumpatur. Habeo Semideos, babeo Nymphas deas ruricolas, et Faunos et Satros, et Sylvanos montanos: quos, siquidem nondum cæli gloriam impertimur, certè patiamur colere terram, quam iis sortiti sumus. An existimatis, o Dii, illos futuros satis tutos, cùm Lycaon immanitate cognitus paraverit perniciem mihi, qui fulmen, qui vos etiam tempero? NOTE. 184. Anguipedum.] Gigantibus, ob naturæ et morum pravitatem, draconum, a poëtis, pedes ascribuntur. Ib. Captivo.] Quod captivum reddere cupebant. Assignat Jupiter rationem, cur magis nunc solicitus sit, quàm cùm gigantes cœlum affectârunt. Nam, quamvis gigantes essent fortissimi, mihi tamen bellum minimè cum toto hominum genere suscipiendum fuit, sed cum unâ solùm gigantum progenie. 186. Corpore.] Gigantum sodalitio. Ita. Cic. in Phil. 2. ait, Reip. corpus. Ib. Origine.] Causâ. Alii sic; exponit id, quod ab uno corpore dixit; ab unâ enim gigantum progenie bellum fuit Jovi indictum. 187. Nereus.] Deus est marinus, qui sæpe pro oceano ponitur, terram ambiente, undarumque mugitibus illi obstrepente. 188. Flumina.] Stygem dicit, inferorum Savium aut paludem, cujus nomen nullo jurerando, nec diîs ipsis violare licet, ut Virg. Dit cujus jurare timet et fallere mu men. Quia Styx conjuratorum contra Jovem deum, cùm ipsum vincire voluerant, insidias patefecerat, hanc illi dignitatem concessit, ut dii jusjurandum per Stygem sanctissimum haberent. 190. Vulnus.] Hâc similitudine colligit universum genus humanum esse perdendum, cùm totum corruptum, ne Satyri, Fauni, &c. (qui sunt pars sincera, incorrupta) trahantur, in corruptionem ducantur, scil. hominum sceleribus inquinati. 192. Nympha.] Terrestres fuerunt nymphæ Dryades et Hamadryades in quercubus, aut cum iis natæ a quibus etiam apud Græcos nomen acceperunt: Oreades seu Montana. quæ montium, Napeæ, quæ saltuum convalliumque curam gesserunt. Fuerunt item marinæ et fluviales, ex quibus ille Nereides a Nereo, et Oceanitides ab Oceano patribus; hæ Naiades a fluendo Græcâ Etymologiâ dictæ sunt. 194. Nondum dignamur.] Si quis objiceret, si times semideis, &c. ab humano genere in cœlum transferas: at, inquit Jupiter, Nondum censeo dignos, qui in coclum recipiantur. Struxerit |