concilium Graiosque patres adiere, darentque, oravere, deum, qui praesens funera gentis finiat Ausoniae: certas ita dicere sortes.

645

Dissidet et variat sententia; parsque negandum non putat auxilium; multi retinere, suamque non emittere opem, nec numina tradere suadent. dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem, umbraque telluris tenebras induxerat orbi: cum deus in somnis opifer consistere visus

650

ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede
esse solet, baculumque tenens agreste sinistra,
caesariem longae dextra deducere barbae,
et placido tales emittere pectore voces:

655

Pone metus; veniam, simulacraque nostra relinquam :

665

hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit, perspice, et usque nota visu, ut cognoscere possis: 660 vertar in hunc; sed major ero, tantusque videbor, in quantum debent caelestia corpora verti.' extemplo cum voce deus, cum voce deoque somnus abit, somnique fugam lux alma secuta est. Postera sidereos Aurora fugaverat ignes; incerti quid agant, proceres ad templa petiti conveniunt operosa dei, quaque ipse morari sede velit, signis caelestibus indicet, orant. vix bene desierant, cum cristis aureus altis in serpente deus praenuntia sibila misit, adventuque suo signumque arasque foresque marmoreumque solum fastigiaque aurea movit, pectoribusque tenus media sublimis in aede constitit, atque oculos circumtulit igne micantes. Territa turba pavet: cognovit numina castos

evinctus vitta crines albente sacerdos,

et Deus en deus en! animis linguisque favete,

670

675

6

quisquis ades!' dixit Sis, O pulcherrime, visus utiliter, populosque juves tua sacra colentes.'

147

quisquis adest, jussum veneratur numen, et omnes 680 verba sacerdotis referunt geminata, piumque Aeneadae praestant et mente et voce favorem. adnuit his, motisque deus rata pignora cristis

et repetita dedit vibrata sibila lingua.
tum gradibus nitidis delabitur, oraque retro
flectit, et antiquas abiturus respicit aras,

685

assuetasque domos habitataque templa salutat ;

inde per injectis adopertam floribus ingens

serpit humum, flectitque sinus, mediamque per urbem tendit ad incurvo munitos aggere portus;

690

restitit hic, agmenque suum turbaeque sequentis

officium placido visus dimittere vultu

corpus in Ausonia posuit rate. Numinis illa

sensit onus, pressa estque dei gravitate carina.

Aeneadae gaudent, caesoque in litore tauro

torta coronatae solvunt retinacula classis.
impulerat levis aura ratem. Deus eminet alte,
impositaque premens puppim cervice recurvam
caeruleas despectat aquas, modicisque per aequor
Ionium zephyris sexto Pallantidos ortu
Italiam tenuit, praeterque Lacinia templo
nobilitata deae, Scylaceaque litora fertur.

linquit Iäpygiam, laevisque Amphrisia remis
saxa fugit, dextra praerupta Celennia parte,

695

700

Romethiumque legit, Caulonaque, Naryciamque, 705 evincitque fretum Siculique angusta Pelori, Hippotadaeque domos regis, Temesesque metalla, Leucosiamque petit, tepidique rosaria Paesti.

inde legit Capreas, promontoriumque Minervae, et Surrentino generosos palmite colles,

Herculeamque urbem, Stabiasque, et in otia natam

710

Parthenopen, et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.
hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur

Linternum, multamque trahens sub gurgite arenam
Volturnus, niveisque frequens Sinuessa columbis, 715
Minturnaeque graves, et quam tumulavit alumnus,
Antiphataeque domus, Trachasque obsessa palude,
et tellus Circaea, et spissi litoris Antium.

Huc ubi veliferam nautae advertere carinam asper enim jam pontus erat deus explicat orbes, 720 perque sinus crebros et magna volumina labens, templa parentis init flavum tangentia litus.

aequore pacato patrias Epidaurius aras

linquit, et hospitio juncti sibi numinis usus
litoream tractu squamae crepitantis arenam
sulcat, et innixus moderamine navis in alta
puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque
Lavinî sedes Tiberinaque ad ostia venit.

Huc omnes populi passim, matrumque patrumque obvia turba ruit, quaeque ignes, Troïca, servant, Vesta, tuos, laetoque deum clamore salutant; quaque per adversas navis cita ducitur undas, tura super ripas aris ex ordine factis.

725

730

parte ab utraque sonant, et odorant aëra fumis : ictaque conjectos incalfacit hostia cultros.

735

Jamque caput rerum, Romanam intraverat urbem.

erigitur serpens, summoque acclinia malo
colla movet, sedesque sibi circumspicit aptas.
scinditur in geminas partes circumfluus amnis:
insula nomen habet; laterumque e parte duorum
porrigit aequales media tellure lacertos.
huc se de Latia pinu Phoebeïus anguis
contulit, et finem specie caeleste resumpta
luctibus imposuit, venitque salutifer Urbi.

740

XV. 766.]

The Apotheosis of Cæsar.

149

XXIII. THE APOTHEOSIS OF CESAR.

[Book XV.-745-879.]

AFTER the triumphs of Cæsar, and his death by treachery of his friends, Venus obtained from Jupiter that he should be received into the number of the Immortals, a native deity, while Æsculapius was of foreign origin (745-844). She takes therefore his spirit as he falls, and bears it above, his path being shown by a miraculous star which appeared in the heavens at his death (845-880).

CONCLUSION, 881-889.

IC tamen accessit delubris advena nostris :

HIC

Caesar in Urbe sua deus est, quem marte togaque praecipuum non bella magis finita triumphis, resque domi gestae properataque gloria rerum, in sidus vertere novum stellamque comantem, quam sua progenies. Neque enim de Caesaris actis ullum majus opus, quam quod pater exstitit hujus. scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos, perque papyriferi semptemflua flumina Nili victrices egisse rates, Numidasque rebelles Cinyphiumque Jubam, Mithridateisque tumentem 755 nominibus Pontum populo adjecisse Quirini, et multos meruisse, aliquos egisse triumphos, quam tantum genuisse virum? Quo praeside rerum humano generi, Superi, favistis abunde.

Ne foret hic igitur mortali semine cretus, ille deus faciendus erat. Quod ut aurea vidit Aeneae genitrix, vidit quoque triste parari pontifici letum et conjurata arma moveri,

760

palluit; et cunctis, ut cuique erat obvia, divis 'Aspice,' dicebat ‘quanta mihi mole parentur insidiae, quantaque caput cum fraude petatur,

765

770

quod de Dardanio solum mihi restat Iülo. solane semper ero justis exercita curis? quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta, nunc male defensae confundant moenia Trojae; quae videam natum longis erroribus actum jactarique freto sedesque intrare silentum, bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur, cum. Junone magis? Quid nunc antiqua recordor damna mei generis? Timor hic meminisse priorum non sinit in me acui sceleratos cernitis enses. quos prohibete, precor, facinusque repellite! neve caede sacerdotis flammas exstinguite Vestae.' Talia nequiquam toto Venus anxia caelo

785

verba jacit, superosque movet ; qui rumpere quamquam ferrea non possunt veterum decreta sororum, signa tamen luctus dant haud incerta futuri. arma ferunt inter nigras crepitantia nubes terribilesque tubas, auditaque cornua caelo praemonuisse nefas. Solis quoque tristis imago lurida sollicitis praebebat lumina terris. saepe faces visae mediis ardere sub astris; saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae. caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra sparsus erat, sparsi lunares sanguine currus. tristia mille locis Stygius dedit omina bubo; mille locis lacrimavit ebur, cantusque feruntur auditi sanctis et verba minantia lucis. victima nulla litat, magnosque instare tumultus fibra monet, caesumque caput reperitur in extis; inque foro circumque domos et templa deorum nocturnos ululasse canes, umbrasque silentum erravisse ferunt, motamque tremoribus urbem.

Non tamen insidias venturaque vincere fata praemonitus potuere deum; strictique feruntur

790

795

800