145 Euryale, audendum dextra. Nunc ipsa vocat res.
Hac iter est. Tu, ne qua manus se attollere nobis
A tergo possit, custodi et consule longe;
Haec ego vasta dabo et lato te limite ducam.
Sic memorat vocemque premit, simul ense superbum
150 Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis
Exstructus toto proflabat pectore somnum;
Rex idem et regi Turno gratissimus augur,
Sed non augurio potuit depellere pestem.
Tres iuxta famulos temere inter tela iacentes
155 Armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis
Nanctus equis ferroque secat pendentia colla;
Tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit
Sanguine singultantem; atro tepefacta cruore

Terra torique madent. Nec non Lamyrumque Lamumque 160 Et iuvenem Serranum, illa qui plurima nocte

Luserat, insignis facie, multoque iacebat
Membra deo victus: felix, si protinus illum
Aequasset nocti ludum in lucemque tulisset.
Inpastus ceu plena leo per ovilia turbans

165 Suadet enim vesana fames... manditque trahitque
Molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento:
Nec minor Euryali caedes. Incensus et ipse
Perfurit ac multam in medio sine nomine plebem,
Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque,
170 Ignaros, Rhoetum vigilantem et cuncta videntem,
Sed magnum metuens se post cratera tegebat;

auf sich, welche ihren tragischen Untergang motiviert. Ja grade dies unselige Morden führt die Katastrophe herbei denn ohne dies

würden beide reichlich Zeit gehabt haben so tief in den bergenden Wald einzudringen, dass sie von den latinischen Reitern nicht mehr konnten erblickt werden. Wie sehr eine solche Motivierung in der Absicht des Dichters gelegen hat, beweist nicht nur die Kunst, mit welcher er v. 138 in die Erzählung einschiebt, sondern deutlicher fast noch das Erwachen und der lautlose Tod des Rhötus und besonders der Umstand, dass er den Helm des zuletzt bedrohten Messapus zum Werkzeuge des Verrathes macht. Des Mitleids bleiben die Freunde sicher aber ihr

Untergang ist gerecht: "das ist der Eumeniden Macht."

--

v. 162. deo] vergl. v. 141.

Pectore in adverso totum cui comminus ensem
Condidit adsurgenti et multa morte recepit.

Purpuream vomit ille animam et cum sanguine mixta
175 Vina refert moriens; hic furto fervidus instat.
Iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem
Deficere extremum et religatos rite videbat
Carpere gramen equos: breviter cum talia Nisus
Sensit enim nimia caede atque cupidine ferri ...
180 Absistamus, ait; nam lux inimica propinquat.
Poenarum exhaustum satis est, via facta per hostes.
Multa virum solido argento perfecta relinquunt
Armaque craterasque simul pulchrosque tapetas.
Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis
185 Cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim

Quae mittit dona hospitio cum iungeret absens
Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti;
[Post mortem bello Rutuli pugnaque potiti;]
Haec rapit atque humeris nequiquam fortibus aptat.
190 Tum galeam Messapi habilem cristisque decoram
Induit. Excedunt castris et tuta capessunt.

Interea praemissi equites ex urbe Latina,
Cetera dum legio campis instructa moratur,
Ibant et Turno regis responsa ferebant,

195 Ter centum, scutati omnes, Volcente magistro.
Iamque propinquabant castris murosque subibant,
Cum procul hos laevo flectentes limite cernunt
Et galea Euryalum sublustri noctis in umbra
Prodidit inmemorem radiisque adversa_refulsit.

200 Haud temere est visum. Conclamat ab agmine Volcens:
State, viri. Quae causa viae? Quive estis in armis?
Quove tenetis iter? Nihil illi tendere contra,

Sed celerare fugam in silvas et fidere nocti.
Obiciunt equites sese ad divortia nota

205 Hinc atque hinc omnemque abitum custode coronant.
Silva fuit late dumis atque ilice nigra

Horrida, quam densi conplerant undique sentes; Rara per occultos lucebat semita calles. Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda 210 Inpediunt fallitque timor regione viarum;

V.

Nisus abit. Iamque inprudens evaserat hostes
Atque locos, qui post Albae de nomine dicti
Albani ... tum rex stabula alta Latinus habebat
Ut stetit et frustra absentem respexit amicum:

192. urbe]. Aus Laurentum schickte König Latinus auf das Drängen des Turnus Hülfstruppen.

v.211. evaserat] Nisus, überhaupt

...

et ventis et fulminis ocior alis (Aen. V, 319), hatte sich nicht mit Waffenbeute beschwert.

215 Euryale infelix, qua te regione reliqui?

Quave sequar, rursus perplexum iter omne revolvens
Fallacis silvae? Simul et vestigia retro

Observata legit dumisque silentibus errat.

Audit equos, audit strepitus et signa sequentum.
220 Nec longum in medio tempus, cum clamor ad aures
Pervenit ac videt Euryalum, quem iam manus omnis
Fraude loci et noctis, subito turbante tumultu,
Oppressum rapit et conantem plurima frustra.
Quid faciat? Qua vi iuvenem, quibus audeat armis
225 Eripere? an sese medios moriturus in enses
Inferat et pulchram properet per volnera mortem?
Ocius adducto torquens hastile lacerto,

Suspiciens altum, Lunam sic voce precatur:
Tu, dea, tu praesens nostro succurre labori,
230 Astrorum decus et nemorum Latonia custos.
Si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris
Dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi
Suspendive tholo aut sacra ad fastigia fixi:
Hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.
235 Dixerat, et toto connixus corpore ferrum

Conicit: hasta volans noctis diverberat umbras
Et venit aversi in tergum Sulmonis ibique
Frangitur ac fisso transit praecordia ligno.
Volvitur ille vomens calidum de pectore flumen
240 Frigidus et longis singultibus ilia pulsat.
Diversi circumspiciunt. Hoc acrior idem
Ecce aliud summa telum librabat ab aure.
Dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque
Stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro.
245 Saevit atrox Volcens nec teli conspicit usquam
Auctorem nec quo se ardens inmittere possit.
Tu tamen interea calido mihi sanguine poenas
Persolves amborum, inquit; simul ense recluso
Ibat in Euryalum. Tum vero exterritus, amens
250 Conclamat Nisus, nec se celare tenebris

Amplius aut tantum potuit perferre dolorem:
Me, me! Adsum qui feci. In me convertite ferrum,
O Rutuli! Mea fraus omnis; nibil iste nec ausus,
Nec potuit: caelum hoc et conscia sidera testor.
255 Tantum infelicem nimium dilexit amicum.

v. 230. Latonia] vergl. No. 35 v. 71, Anm.

v. 249. amens]. Die verzweiflungsvolle Aufregung erscheint noch erschütternder, wenn man bedenkt, dass es derselbe Nisus ist, welcher

wie Vergil im 5. Buche erzählt hat dem Freunde grade durch seine klar entschlossene Geistesgegenwart den ersten Preis des Wettlaufes verschafft hat.

Talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus
Transabiit costas et candida pectora rumpit.
Volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus
It cruor, inque humeros cervix conlapsa recumbit:
260 Purpureus veluti cum flos succisus aratro
Languescit moriens lassove papavera collo
Demisere caput, pluvia cum forte gravantur.
At Nisus ruit in medios solumque per omnes
Volcentem petit, in solo Volcente moratur.

265 Quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc
Proturbant. Instat non secius ac rotat ensem
Fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore

Condidit adverso et moriens animam abstulit hosti.
Tum super exanimum sese proiecit amicum

270 Confossus placidaque ibi demum morte quievit.
Fortunati ambo! Si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo,
Dum domus Aeneae Capitoli inmobile saxum
Accolet, imperiumque pater Romanus habebit.

- 71, Einl.