Cùm memor has pinus Idæo vertice cæsas
Sancta deûm genitrix, tinnitibus aëra pulsi
Æris, et inflati complevit murmure buxi.
Perque leves domitis invecta leonibus auras,
Irrita sacrilegâ jactas incendia dextrâ,

Turne,' ait. Eripiam; nec, me patiente, cremabit
Ignis edax nemorum partes et membra meorum.'
Intonuit dicente deâ : tonitrumque secuti

30

Cum saliente graves ceciderunt grandine nimbi :

35

Aëraque, et subitis tumidum concursibus æquor
Astræi turbant, et eunt in proelia, fratres.

In digitos abeunt, et crura natantia, remi:

Quodque priùs fuerat, latus est: mediisque carina
Subdita navigiis, spinæ mutatur in usum.

Lina comæ molles, antennæ brachia fiunt.

Cærulus, ut fuerat, color est. Quasque antè timebant,
Illas virgineis exercent lusibus undas

Naïdes æquoreæ durisque in montibus ortæ

Molle fretum celebrant: nec eas sua tangit origo.
Non tamen oblitæ, quàm multa pericula sævo
Pertulerint pelago, jactatis sæpe carinis
Supposuêre manus: nisi si qua vehebat Achivos.
Cladis adhuc Phrygiæ memores, odêre Pelasgos.

Spes erat, in nymphas animatà classe marinas,
Posse metu monstri Rutulum desistere bello.
Perstat, habetque deos pars utraque : quique deorum
Instar, habent animos. Nec jam dotalia regna,

45

50

55

Nec soceri sceptrum, nec te, Lavinia virgo,
Sed vicisse petunt: deponendique pudore
Bella gerunt. Tandemque Venus victricia nati
Arma videt: Turnusque cadit; cadit Ardea, Turno
Sospite, dicta potens. Quam postquam barbarus ignis
Abstulit, et tepidâ latuerunt tecta favillâ ;

60

Congerie e mediâ tum primùm cognita præpes
Subvolat, et cineres plausis everberat alis.
Et sonus, et macies, et pallor, et omnia, captam
Quæ deceant urbem, nomen quoque mansit in illâ
Urbis et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.

65

70

:

Jamque deos omnes, ipsamque Æneïa virtus
Junonem veteres finire coëgerat iras :
Cùm, bene fundatis opibus crescentis Iüli,
Tempestivus erat coelo Cythereïus heros;
Ambieratque Venus superos: colloque parentis
Circumfusa sui, Nunquam mihi,' dixerat, ' ullo
Tempore dure pater, nunc sis mitissimus oro;
Æneæque meo, qui te de sanguine nostro

6

Fecit avum, quamvis parvum, des, optime, numen;
Dummodo des aliquod. Satis est inamabile regnum
Adspexisse semel, Stygios semel îsse per amnes.'
Adsensêre dei nec conjux regia vultus

Immotos tenuit, placatoque annuit ore.

Tum pater, Estis,' ait,' cœlesti munere digni,

75

80

Quæque petis, pro quoque petis: cape, nata, quod optas.'

Fatus erat. Gaudet, gratesque agit illa parenti:

Perque leves auras junctis invecta columbis
Littus adit Laurens; ubi tectus arundine serpit
In freta flumineis vicina Numicius undis.
Hunc jubet Æneæ, quæcunque obnoxia morti,
Abluere; et tacito deferre sub æquora cursu.

85

90

Corniger exsequitur Veneris mandata: suisque,
Quicquid in Æneâ fuerat mortale, repurgat,
Et respergit aquis. Pars optima restitit illi.
Lustratum genitrix divino corpus odore
Unxit, et ambrosiâ cum dulci nectare mixtâ
Contigit os, fecitque deum: quem turba Quirini
Nuncupat Indigetem; temploque arisque recepit.
Inde sub Ascanii ditione binominis Alba,
Resque Latina fuit: succedit Silvius illi :
Quo satus, antiquo tenuit repetita Latinus

Nomina cum sceptro.

Clarum subit Alba Latinum :

Epitos ex illo est: post hunc Capetusque, Capysque;

Sed Capys antè fuit. Regnum Tiberinus ab illis

Cepit; et in Tusci demersus fluminis undis

95

100

110

Nomina fecit aquæ. De quo Remulusque, feroxque 105
Acrota sunt geniti: Remulus maturior annis
Fulmineo periit, imitator fulminis, ictu.
Fratre suo sceptrum moderatior Acrota forti
Tradit Aventino: qui quo regnârat, eodem
Monte jacet positus; tribuitque vocabula monti.
Jamque Palatinæ summam Proca gentis habebat.
Rege sub hoc Pomona fuit: quâ nulla Latinas
Inter Hamadryadas coluit sollertiùs hortos,
Nec fuit arborei studiosior altera fœtûs:
Unde tenet nomen. Non silvas illa, nec amnes;
Rus amat, et ramos, felicia poma ferentes.
Nec jaculo gravis est, sed aduncâ dextera falce :
Quâ modò luxuriem premit, et spatiantia passim
Brachia compescit: fissâ modò cortice virgam
Inserit, et succos alieno præstat alumno.

115

120

Nec patitur sentire sitim: bibulæque recurvas
Radicis fibras labentibus irrigat undis.

Proximus Ausonias injusti miles Amulî
Rexit opes: Numitorque senex amissa nepotum
Munere regna capit: festisque Palilibus urbis
Moenia conduntur. Tatiusque patresque Sabini
Bella gerunt arcisque viâ Tarpeia reclusâ
Dignâ animam pœnâ congestis exuit armis.
Inde sati Curibus, tacitorum more luporum,
Ore premunt voces, et corpora victa sopore
Invadunt, portasque petunt ; quas objice firmâ
Clauserat Iliades. Unam tamen ipsa recludit,
Nec strepitum verso Saturnia cardine fecit.
Sola Venus portæ cecidisse repagula sensit :
Et clausura fuit: nisi quòd rescindere nunquam
Dîs licet acta deûm. Jano loca juncta tenebant
Naïdes Ausoniæ, gelido rorantia fonte :

125

130

135

Viribus his aliisque vapor penetravit ad ima
Fontis et Alpino modò quæ certare rigori
Audebatis aquæ, non ceditis ignibus ipsis.
Flammiferâ gemini fumant adspergine postes :
Portaque, nequicquam rigidis permissa Sabinis,
Fonte fuit præstructa novo; dum Martius arma
Indueret miles. Quæ postquam Romulus ultro
Obtulit; et strata est tellus Romana Sabinis
Corporibus, strata estque suis; generique cruorem
Sanguine cum soceri permiscuit impius ensis:
Pace tamen sisti bellum, nec in ultima ferro

145

150

Decertare, placet; Tatiumque accedere regno.
Occiderat Tatius, populisque æquata duobus,
Romule, jura dabas: positâ cùm casside Mavors
Talibus affatur divûmque hominumque parentem :
'Tempus adest, genitor, (quoniam fundamine magno
Res Romana valet, nec præside pendet ab uno)
Præmia, quæ promissa mihi dignoque nepoti,
Solvere, et ablatum terris imponere cœlo.

Tu mihi concilio quondam præsente deorum,

(Nam memoro, memorique animo pia verba notavi)
"Unus erit, quem tu tolles in cærula cœli,"
Dixisti. Rata sit verborum summa tuorum.’

Annuit omnipotens, et nubibus aëra cæcis
Occuluit, tonitruque et fulgure terruit Urbem.
Quæ sibi promissæ sensit data signa rapina,
Innixusque hastæ, pressos temone cruento
Impavidus conscendit equos Gradivus, et ictu
Verberis increpuit: pronumque per aëra lapsus
Constitit in summo nemorosi colle Palatî :
Reddentemque suo jam regia jura Quiriti
Abstulit Iliaden. Corpus mortale per auras
Dilapsum tenues: ceu latâ plumbea fundâ
Missa solet medio glans intabescere cœlo.
Pulchra subit facies, et pulvinaribus altis
Dignior, et qualis trabeati forma Quirini.

Flebat ut amissum conjux ; cùm regia Juno
Irin ad Hersiliam descendere limite curvo
Imperat: et vacuæ sua sic mandata referre.

O et de Latiâ, o et de gente Sabinâ Præcipuum, matrona, decus; dignissima tanti Antè fuisse viri, conjux nunc esse Quirini; Siste tuos fletus: et, si tibi cura videndi

155

160

165

170

175

180

185