proximus est aër illi levitate locoque:

densior his tellus, elementaque grandia traxit 30 et pressa est gravitate sua: circumfluus umor ultima possedit solidumque coërcuit orbem.

335

40

45

50

55

60

Sic ubi dispositam quisquis fuit ille deorum congeriem secuit sectamque in membra redegit, principio terram, ne non aequalis ab omni

7

parte foret, magni speciem glomeravit in orbis.
Tum freta diffudit rapidisque tumescere ventis
iussit et ambitae circumdare litora terrae.
Addidit et fontes et stagna inmensa lacusque,
fluminaque obliquis cinxit declivia ripis,
quae, diversa locis, partim sorbentur ab ipsa,
in mare perveniunt partim campoque recepta
liberioris aquae pro ripis litora pulsant.
Iussit et extendi campos, subsidere valles,
fronde tegi silvas, lapidosos surgere montes.
Utque duae dextra caelum totidemque sinistra
\parte secant zonae, quinta est ardentior illis,
sic onus inclusum numero distinxit eodem f
cura dei, totidemque plagae tellure premuntur.
Quarum quae media est, non est habitabilis aestu:
nix tegit alta duas: totidem inter utrumque locavit
temperiemque dedit mixta cum frigore flamma.

Inminet his aër. Qui, quanto est pondere terrae
pondus aquae levius, tanto est onerosior igni.
Illic et nebulas, illic consistere nubes

iussit et humanas motura tónitrua mentes

et cum fulminibus facientes frigora ventos. t
His quoque non passim mundi fabricator habendum
aëra permisit: vix nunc obsistitur illis,

cum sua quisque regant diverso flamina tractu,
quin lanient mundum: tanta est discordia fratrum.
Eurus ad auroram Nabataeaque regna recessit
Persidaque et radiis iuga subdita matutinis:
vesper et occiduo quae litora sole tepescunt,

proxima sunt zephyro: Scythiam septemque trionem

65 horrifer invasit boreas: contraria tellus

nubibus adsiduis pluvioque madescit ab austro. Haec super imposuit liquidum et gravitate carentem aethera nec quicquam terrenae faecis habentem. Vix ita limitibus dissaepserat omnia certis, 270 cum, quae pressa diu massa latuere sub illa, sidera coeperunt toto effervescere caelo.

75

Neu regio foret ulla suis animantibus orba, astra tenent caeleste solum formaeque deorum, cesserunt nitidis habitandae piscibus undae, terra feras cepit, volucres agitabilis aër.

Sanctius his animal mentisque capacius altae deerat adhuc et quod dominari in cetera posset. Natus homo est, sive hunc divino semine fecit ille opifex rerum, mundi melioris origo, 80 sive recens tellus seductaque nuper ab alto aethere cognati retinebat semina caeli;

85

quam satus Iapeto mixtam fluvialibus undis
finxit in effigiem moderantum cuncta deorum.
Pronaque cum spectent animalia cetera terram,
os homini sublime dedit, caelumque tueri
iussit et erectos ad sidera tollere vultus.

Sic, modo quae fuerat rudis et sine imagine, tellus t
induit ignotas hominum conversa figuras.

2. Quattuor aetates. Gigantes.

Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo, 90 sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat. Poena metusque aberant, nec verba minantia fixo aere legebantur, nec supplex turba timebat iudicis ora sui, sed erant sine iudice tuti.

Nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem, 95 montibus in liquidas pinus descenderat undas, nullaque mortales praeter sua litora norant. Nondum praecipites cingebant oppida fossae; non tuba directi, non aeris cornua flexi, non galeae, non ensis erant: sine militis usu

100 mollia securae peragebant otia gentes.

Ipsa quoque inmunis rastroque intacta nec ullis saucia vomeribus per se dabat omnia tellus; contentique cibis nullo cogente creatis arbuteos fetus montanaque fraga legebant 105 cornaque et in duris haerentia mora rubetis et quae deciderant patula Iovis arbore glandes. Ver erat aeternum, placidique tepentibus auris udd mulcebant zephyri natos sine semine flores.

200

Mox etiam fruges tellus inarata ferebat, 110 nec renovatus ager gravidis canebat aristis; flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant, flavaque de viridi stillabant ilice mella.

Postquam, Saturno tenebrosa in Tartara misso, sub Iove mundus erat, subiit argentea proles,

115 auro deterior, fulvo pretiosior aere.

260

Iuppiter antiqui contraxit tempora veris, Radi, ukur broek i perque hiemes aestusque et inaequales autumnos

et breve ver spatiis exegit quattuor annum.

Tum primum siccis aër fervoribus ustus

120 canduit et ventis glacies adstricta pependit.
Tum primum subiere domus. Domus antra fuerunt
et densi frutices et vinctae cortice virgae.
Semina tum primum longis Cerealia sulcis
obruta sunt, pressique iugo gemuere iuvenci.
Tertia post illam successit aënea proles,
saevior ingeniis et ad horrida promptior arma,
non scelerata tamen. De duro est ultima ferro.
Protinus inrupit venae peioris in aevum

125

omne nefas: fugere pudor verumque fidesque. 130 In quorum subiere locum fraudesque dolique insidiaeque et vis et amor sceleratus habendi. Vela dabant ventis, nec adhuc bene noverat illos navita; quaeque diu steterant in montibus altis, fluctibus ignotis insultavere carinae.

135 Communemque prius ceu lumina solis et auras cautus humum longo signavit limite mensor.

Nec tantum segetes alimentaque debita dives poscebatur humus, sed itum est in viscera terrae: quasque recondiderat Stygiisque admoverat umbris, 140 effodiuntur opes, inritamenta malorum.

Iamque nocens ferrum ferroque nocentius aurum prodierat: prodit bellum, quod pugnat utroque, sanguineaque manu crepitantia concutit arma. Vivitur ex rapto: non hospes ab hospite tutus, 145 non socer a genero; fratrum quoque gratia rara est. Inminet exitio vir coniugis, illa mariti;

lurida terribiles miscent aconita novercae; filius ante diem patrios inquirit in annos. Victa iacet pietas, et virgo caede madentes, 150 ultima caelestum, terras Astraea reliquit

Neve foret terris securior arduus aether, .... adfectasse ferunt regnum caeleste Gigantas altaque congestos struxisse ad sidera montes. Tum pater omnipotens misso perfregit Olympum 155 fulmine et excussit subiectae Pelion Ossae. Obruta mole sua cum corpora dira iacerent, perfusam multo natorum sanguine Terram inmaduisse ferunt calidumque animasse cruorem, et, ne nulla suae stirpis monimenta manerent, 160 in faciem vertisse hominum. Sed et illa propago contemptrix superum saevaeque avidissima caedis et violenta fuit: scires e sanguine natos.

Quae pater ut summa vidit Saturnius arce, ingemit et, facto nondum vulgata recenti, 165 foeda Lycaoniae referens convivia mensae, ingentes animo et dignas Iove concipit iras, conciliumque vocat: tenuit mora nulla vocatos.

Est via sublimis, caelo manifesta sereno: lactea nomen habet, candore notabilis ipso. 170 Hac iter est superis ad magni tecta Tonantis regalemque domum. Dextra laevaque deorum atria nobilium valvis celebrantur apertis.

3. Lycaon.

plebs habitat diversa locis; a fronte potentes caelicolae clarique suos posuere penates. 175 Hic locus est, quem, si verbis audacia detur, haud timeam magni dixisse Palatia caeli.

Ergo ubi marmoreo superi sedere recessu, celsior ipse loco sceptroque innixus eburno terrificam capitis concussit terque quaterque 180 caesariem, cum qua terram, mare, sidera movit. Talibus inde modis ora indignantia solvit:

'Non ego pro mundi regno magis anxius illa tempestate fui, qua centum quisque parabat inicere anguipedum captivo bracchia caelo. 185 Nam quamquam ferus hostis erat, tamen illud ab uno corpore et ex una pendebat origine bellum. Nunc mihi, qua totum Nereus circumsonat orbem, perdendum est mortale genus. Per flumina iuro infera, sub terra Stygio labentia luco,

190 cuncta prius temptata: sed inmedicabile vulnus ense recidendum est, ne pars sincera trahatur. Sunt mihi semidei, sunt rustica numina, nymphae faunique satyrique et monticolae silvani:

quos, quoniam caeli nondum dignamur honore, 195 quas dedimus certe terras habitare sinamus. An satis, o superi, tutos fore creditis illos, cum mihi, qui fulmen, qui vos habeoque regoque, struxerit insidias notus feritate Lycaon?'

Confremuere omnes studiisque ardentibus ausum 200 talia deposcunt. Sic, cum manus impia saevit sanguine Caesareo Romanum exstinguere nomen, attonitum tanto subitae terrore ruinae

humanum genus est totusque perhorruit orbis.
Nec tibi grata minus pietas, Auguste, tuorum est,
205 quam fuit illa Iovi. Qui postquam voce manuque
murmura compressit, tenuere silentia cuncti.

Substitit ut clamor, pressus gravitate regentis,
Iuppiter hoc iterum sermone silentia rupit:

'Ille quidem poenas, curam hanc dimittite, solvit.