90

Sex Remus; Hic volucrės bis sex videt ordine :

pacto

Statur; et arbitrium Romulus urbis habet.
Apta dies legitur, qua moenia signet aratro;

Sacra Palis suberant; inde movetur opus.
Inde premens stivam designat moenia sulco:

:

Alba jugum niveo cum bove vacca tulit. 95 Vox fuit hæc Regis: "Condenti, Jupiter, urbem, Et genitor Mavors, Vestaque mater, ades: Quosque pium est adhibere Deos, advertite cuncti ; Auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.

100

Longa sit huic ætas, dominæque potentia terræ ;
Sitque sub hac oriens occiduusque dies."
Ille precabatur: tonitru dedit omina lævo
Jupiter; et lævo fulmina missa polo.
Augurio læti jaciunt fundamina cives;

Et novus exiguo tempore murus erat.

105 Hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat ; Sintque, Celer, curæ," dixerat, "ista tuæ :

ver.

91. [Apta dies. Sacra Palis XI. Kal. Mai. celebrabantur; quo die Olymp. VII. ann. 2. secundum Catonem Roma est condita.] [Mania signet aratro. "Urbem designat aratro." Virg. En. V. 755. 92. [Suberant. Propinqua erant. In Ŏnufrii editione legitur, Sacra Pales aderat.]

[Movetur. Instituitur, inchoatur.]

93. [Premens stivam. Ut alte sulcus finderetur. Rem illustrat tabula gemmæ Musei Florentini, præfixa Excursui I. de Aratro Virgiliano Heynianæ editionis Virgilii, impressæ Leips. M.DCCC.] 97. [Pium est. In officio est.]

-

[Adhibere Deos. Sic Hor. Od. IV. v. 32.-" Te mensis adhibet Deum."]

99. [Domina-terræ. Domina hic adjectivum esse videtur, ut apud Martial. XII. XXI. 9. de uxore sua; "Tu desiderium dominæ Inihi mitius urbis Esse jubes: Romam tu mihi sola facis."] 100. [Oriens occiduusque dies. Regiones quas Sol oriens occidensque attingit.]

110

Neve quis aut muros, aut versam vomere terram
Transeat; audentem talia dede neci."

Quod Remus ignorans, humiles contemnere muros
Cœpit, et, "His populus," dicere, "tutus erit ?"
Nec mora, transiluit. Rutro Celer occupat ausum ;

Ille premit duram sanguinolentus humum.
Hæc ubi Rex didicit, lacrymas intorsus obortas

Devorat, et clausum pectore vulnus habet. 115 Flere palam non vult, exemplaque fortia servat: Sicque meos muros transeat hostis!" ait.

66

Dat tamen exsequias: nec jam suspendere fletum
Sustinet, et pietas dissimulata patet.

Osculaque applicuit posito suprema feretro ; 120 Atque ait, "Invito frater adempte, vale !"

ver.

111. [Rutro. Quod in Ibide, v. 635, rustica tela nominat;"Utve Remo muros auso transire recentes,

Noxia sint capiti rustica tela tuo."]

[Occupat. Sic supr. IV. 37, Occupat Alcides."]

113. [Lacrymas, &c. Sic Met. XIII. 540,—

"lacrymasque introrsus obortas

Devorat ipse dolor."]

115. [Exemplaque fortia servat. "Ut heroum, quos flere non decet." CIOFAN. Fortasse nihil aliud vult, quam Romulum fortitudinis exemplum præ se tulisse.]

VI.

Romulus, ne urbi nove condita deficerent incolæ, connubio, a finitimis negato, virgines Sabinas rapit.

5

10

FAST. LIB. III. 179.-Ars Amat. LIB. I. 103.

MARS LOQUITUR.

PARVA fuit, si prima velis elementa referre,
Roma; sed in parva spes tamen hujus erat.
Moenia jam stabant, populis angusta futuris;
Credita sed turbæ tunc nimis ampla suæ.
Quæ fuerit nostri, si quæris, regia nati,
Aspice de canna straminibusque domum.
In stipula placidi carpebat munera somni;
Et tamen ex illo venit in astra toro.
Jamque loco majus Romanus nomen habebat :
Nec conjux illi, nec socer ullus erat.
Spernebant generos inopes vicinia dives;
Et male credebar sanguinis auctor ego.
In stabulis habitasse, boves pavisse, nocebat ;
Jugeraque inculti pauca tenere soli.

15 Extremis dantur connubia gentibus; at, quæ
Romano vellet nubere, nulla fuit.

20

ver.

Indolui; patriamque dedi tibi, Romule, mentem: "Tolle preces," dixi ; "quod petis, arma dabunt. Festa para Conso: Consus tibi cætera dicet;

Ipso festa die dum sua sacra canes.".

2. Hujus. Magnificæ scil.

5. Nati. Romuli scil.

19. Conso. Hunc Consum, quem et Neptunum equestrem vocaverunt,

Numen fuisse volunt conciliorum.

Tunc neque marmoreo pendebant vela theatro ; Nec fuerant liquido pulpita rubra croco : Illic, quas tulerant nemorosa Palatia, frondes Simpliciter positæ ; scena sine arte fuit : 25 In gradibus sedit populus de cespite factis, Qualibet hirsutas fronde tegente comas. Respiciunt, oculisque notant sibi quisque puellam, Quam velit et tacito pectore multa movent. Dumque, rudem præbente modum tibicine Thusco, Ludius æquatam ter pede pulsat humum; In medio plausu (plausus tunc arte carebat) Rex populo prædæ signa petenda dedit. Protinus exsiliunt, animum clamore fatentes, Virginibus cupidas injiciuntque manus. 35 Ut fugiunt aquilas, timidissima turba, columbæ, Utque fugit visos agna novella lupos ;

30

40

Sic illæ timuere viros sine lege ruentes:

Constitit in nulla, qui fuit ante, color;

Nam timor unus erat; facies non una timoris :
Pars laniat crines; pars sine mente sedet:
Altera mæsta silet: frustra vocat altera matrem :
Hæc queritur: stupet hæc: hæc manet; illa
fugit.

Ducuntur raptæ, genialis præda, puellæ ;

Et potuit multas ipse decere pudor.

45 Si qua repugnarat nimium, comitemque negarat: Sublatam cupido vir tulit ipse sinu.—

ver.

23. Palatia. Fuit Palatium unus ex septem Romæ montibus, ubi ante urbem conditam nemus fuit.

32. Rex. Romulus scil.

50

55

60

Intumuere Cures, et quos dolor attigit idem :
Tum primum generis intulit arma socer. [bant;
Jamque fere raptæ matrum quoque nomen habe-

Tractaque erant longa bella propinqua mora.
Conveniunt nuptæ dictam Junonis in ædem ;

Quas inter mea sic est nurus orsa loqui :

"O pariter raptæ (quoniam hoc commune tenemus) Non ultra lente possumus esse piæ.

Stant acies; sed utra Di sint pro parte rogandi,

Eligite; hinc conjux, hinc pater arma tenent.
Quærendum, viduæ fieri malimus, an orbæ :
Consilium vobis forte piumque dabo."
Consilium dederat : parent, crinemque resolvunt;
Moestaque funerea corpora veste tegunt.

Jam stabant acies, ferro mortique paratæ ;
Jam lituus pugnæ signa daturus erat ;
Cum raptæ veniunt inter patresque virosque,
Inque sinu natos, pignora cara, ferunt.
65 Ut medium campi passis tetigere capillis,
In terram posito procubuere genu ;

70

ver.

Et, quasi sentirent, blando clamore nepotes
Tendebant ad avos brachia parva suos.

Qui poterat, clamabat avum, tum denique visum;
Et, qui vix poterat, posse coactus erat.

Tela viris animusque cadunt; gladiisque remotis,
Dant soceri generis, accipiuntque, manus:
Laudatasque tenent natas; scutoque nepotem
Fert avus: hic scutis dulcior usus erat.

47. Cures. Sabini, Curibus oriundi. (Fast. Lib. III.)