Excoquitur vitium, atque exsudat inutilis humor;
Seu plures calor ille vias et cæca relaxat
Spiramenta, novas veniat quà succus in herbas;
Seu durat magis, et venas adstringit hiantes,
Ne tenues pluviæ, rapidive potentia solis
Acrior, aut Boreæ penetrabile frigus adurat.
Multùm adeò, rastris glebas qui frangit inertes,
Vimineasque trahit crates, juvat arva; neque illum
Flava Ceres alto nequidquàm spectat Olympo;
Et qui, proscisso quæ suscitat æquore terga,
Rursùs in obliquum verso perrumpit aratro,
Exercetque frequens tellurem, atque imperat arvis.
Humida solstitia atque hiemes orate serenas
Agricolæ ; hiberno lætissima pulvere farra,
Lætus ager: nullo tantùm se Mysia cultu
Jactat, et ipsa suas mirantur Gargara messes.
Quid dicam, jacto qui semine cominùs arva
Insequitur, cumulosque ruit malè pinguis arenæ;
Deindè satis fluvium inducit rivosque sequentes;
Et, quùm exustus ager morientibus æstuat herbis,
Ecce supercilio clivosi tramitis undam

Elicit? illa cadens raucum per lævia murmur
Saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.
Quid, qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,
Luxuriem segetum tenerâ depascit in herbâ,
Quùm primùm sulcos æquant sata? quique paludis
Collectum humorem bibulá deducit arenâ?
Præsertim incertis si mensibus amnis abundans
Exit, et obducto latè tenet omnia limo,

Undè cava tepido sudant humore lacunæ?

Nec tamen, hæc quùm sint hominumque boumque laVersando terram experti, nihil improbus anser, [bores Strymoniæque grues, et amaris intyba fibris Officiunt, aut umbra nocet. Pater ipse colendi Haud facilem esse viam voluit, primusque per artem Movit agros, curis acuens mortalia corda, Nec torpere gravi passus sua regna veterno. Ante Jovem nulli subigebant arva coloni; Ne signare quidem aut partiri limite campum

Carduus: intereunt segetes; subit aspera silva, A
Lappæque tribulique; interque nitentia culta
Infelix lolium et steriles dominantur avenæ.
Quòd nisi et assiduis terram insectabere rastris,
Et sonitu terrebis aves, et ruris opaci
Falce premes umbras, votisque vocaveris imbrem,
Heu! magnum alterius frustrà spectabis acervum, V
Concussaque famem in silvis solabere quercu!90
Dicendum et quæ sint duris agrestibus arma,
Quis sinè nec potuêre seri, nec surgere messes.
Vomis, et inflexi primùm grave robur aratri,
Tardaque Eleusinæ matris volventia plaustra,
Tribulaque, traheæque, et iniquo pondere rastri;
Virgea prætereà Celei vilisque supellex,

Arbuteæ crates, et mystica vannus lacchi.
Omnia quæ multò antè memor provisa repones,
Si te digna manet divini gloria ruris.

Continuò in silvis magná vi flexa domatur
In burim, et curvi formam accipit ulmus aratri.
Huic à stirpe pedes temo protentus in octo,
Binæ aures, duplici aptantur dentalia dorso.
Cæditur et tilia antè jugo levis, altaque fagus,
Stivaque, quæ currus à tergo torqueat imos;
Et suspensa focis explorat robora fumus.

Possum multa tibi veterum præcepta referre,
Ni refugis, tenuesque piget cognoscere curas.
Area cum primis ingenti æquanda cylindro,
Et vertenda manu, et cretà solidanda tenaci,
Ne subeant herbæ, neu pulvere victa fatiscat;
Tùm variæ illudant pestes: sæpè exiguus mus
Sub terris posuitque domos atque horrea fecit;
Aut oculis capti fodêre cubilia talpæ ;

Inventusque cavis bufo, et quæ plurima terræ
Monstra ferunt; populatque ingentem farris acervum
Curculio, atque inopi metuens formica senectæ.
Contemplator item quùm se nux plurima silvis
Induet in florem, et ramos curvabit olentes:
Si superant fetus, pariter frumenta sequentur,
Magnaque cum magno veniet tritura calore:
At si luxuriâ foliorum exuberat umbra,
Nequidquam pingues paleâ teret area culmes.
Semina vidi equidem multos medicare serentes,
Et nitro priùs et nigrâ perfundere amurcâ,
Grandior ut fetus siliquis fallacibus esset;
Et, quamvis igni exiguo properata maderent,
Vidi lecta diù, et multo spectata labore,
Degenerare tamen, ni vis humana quotannis
Maxima quæque manu legeret: sic omnia fatis
In pejus ruere, ac retrò sublapsa referri.
Non aliter quàm qui adverso vix flumine lembum
Remigiis subigit, si brachia fortè remisit,
Atque illum in præceps prono rapit alveus amni.
Prætereà tam sunt Arcturi sidera nobis

Hædorumque dies servandi, et lucidus Anguis,
Quàm quibus in patriam ventosa per æquora vectis
Pontus et ostriferi fauces tentantur Abydi.

Libra die somnique pares ubi fecerit horas,
Et medium luci atque umbris jam dividit orbem,
Exercete, viri, tauros; serite hordea campis,
Usque sub extremum brumæ intractabilis imbrem;
Nec non et lini segetem, et Cereale papaver
Tempus humo tegere, at jamdudum incumbere aratris,
Dùm siccâ tellure licet, dùm nubila pendent.

Vere fabis satio; tùm te quoque, Medica, putres
Accipiunt sulci, et milio venit annua cura,
Candidus auratis aperit quùm cornibus annum
Taurus, et adverso sedens Canis occidit astro.
At si triticeam in messem robustaque farra
Exercebis humum, solisque instabis aristis,
Antè tibi Eoe Atlantides abscondantur,
Gnossiaque ardentis decedat stella Coronæ,
Debita quàm sulcis committas semina, quàmque
Invitæ properes anni spem credere terræ.
Multi ante occasum Maiæ cœpêre: sed illos
Exspectata seges vanis elusit aristis.

Si verò viciamque seres vilemque faselum,
Nec Pelusiacæ curam aspernabere lentis;
Haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes:
Incipe, et ad medias sementem extende pruinas.
Idcircò certis dimensum partibus orbem
Per duodena regit mundi Sol aureus astra.
Quinque tenent cœlum zone; quarum una corusco
Semper sole rubens, et torrida semper ab igni ;
Quam circum extremæ dextrâ lævâque trahuntur
Cæruleå glacie concretæ atque imbribus atris.
Has inter mediamque, duæ mortalibus ægris
Munere concessa Divům, et via secta per ambas,
Obliquus quà se signorum verteret ordo.
Mundus ut ad Scythiam Riphæasque arduus arces
Consurgit, premitur Libya devexus in Austros.
Hic vertex nobis semper sublimis; at illum
Sub pedibus Styx atra videt Manesque profundi.

Maximus bic flexu sinuoso elabitur Anguis
Çircùm, perque duas in morem fluminis Arctos,
Arctos Oceani metuentes æquore tingi.
Illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox
Semper, et obtentâ densantur nocte tenebræ ;
Aut redit à nobis Aurora, diemque reducit;
Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis,
Ilic sera rubens accendit lumina Vesper.
Hinc tempestates dubio prædiscere cœlo
Possumus, hinc messisque diem tempusque serendi;
Et quandò infidum remis impellere marmor
Conveniat; quandò armatas deducere classes
Aut tempestivam silvis evertere pinum.

Nec frustrà signorum obitus speculamur et ortus,
Temporibusque parem diversis quattuor annum.
Frigidus agricolam si quandò continet imber,

5. Multa, forent quæ mox cœlo properanda sereno,

Maturare datur: durum procudit arator
Vomeris obtusi dentem ; cavat arbore lintres;
Aut pecori signum, aut numeros impressit acervis.
Exacuunt alii vallos furcasque bicornes,
Atque Amerina parant lenlæ retinacula viti.
Nunc facilis rubeâ texatur fiscina virga;
Nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.
Quippè etiam festis quædam exercere diebus
Fas et jura sinunt: rivos deducere nulla
Religio vetuit, segeti prætendere sepem,
Insidias avibus moliri, incendere vepres,
Balantúmque gregem fluvio mersare salubri :
Sæpè oleo tardi costas agitator aselli

Vilibus aut onerat pomis, lapidemque revertens
Incusum, aut atræ massam picis urbe reportat.
Ipsa dies alios alio dedit ordine Luna

Felices operum. Quintam fuge: pallidus Orcus,
Eumenidesque satæ ; tùm partu Terra nefando
Couaque lapetumque creat, sævumque Typhœa,
Et conjuratos cœlum rescindere fratres.

Ter sunt conati imponere Pelio Ossam

Scilicet, atque Ossæ frondosum involvere Olympum ;