Munera contigerat, Corealia dona rigebant;
Sive dapes avido convellere dente parabat,
Lamina fulva dapes, admoto dente, premebat.
Miscuerat puris auctorem muneris undis :
40 Fusile per rictus aurum fluitare videres.
Attonitus novitate mali, divesque miserque,
Effugere optat opes, et quae modo voverat, odit.
Copia nulla famem relevat; sitis arida guttur
Urit, et inviso meritus torquetur ab auro.
45 Ad caelumque manus et splendida brachia tollens
"Da veniam, Lenaee pater! peccavimus" inquit;
"Sed miserere, precor, speciosoque eripe damno!"
Mite deûm numen: Bacchus peccasse fatentem
Restituit, factique fidem, data munera solvit.
50 "Neve male optato maneas circumlitus auro,
Vade" ait "ad magnis vicinum Sardibus amnem,
Perque jugum montis labentibus obvius undis
Carpe viam, donec venias ad fluminis ortus.
Spumigeroque tuum fonti, qua plurimus exit.
55 Subde caput, corpusque simul, simul elue crimen.”
Rex jussae succedit aquae.
Vis aurea tinxit
Flumen et humano de corpore cessit in amnem.
Nunc quoque jam veteris percepto semine venae
Arva rigent, auro madidis pallentia glebis.
Ille, perosus opes, silvas et rura colebat,
Panaque montanis habitantem semper in antris.
Pingue sed ingenium mansit; nocituraque, ut ante,
Rursus erant domino stolidae praecordia mentis.
Nam freta prospiciens late riget arduus alto
65 Tmolus in ascensu, clivoque extentus utroque
Sardibus hinc, illinc parvis finitur Hypaepis.
Pan ibi dum teneris jactat sua carmina Nymphis,
Et leve cerata modulatur arundine carmen,
Ausus Apollineos prae se contemnere cantus,
70 Judice sub Tmolo certamen venit ad impar.
Monte suo senior judex consedit, et aures
Liberat arboribus; quercu coma caerula tantum Cingitur, et pendent circum cava tempora glandes. Isque deum pecoris spectans "In judice" dixit "Nulla mora est." Calamis agrestibus insonat ille, Barbaricoque Midan-aderat nam forte canenti— Carmine delenit. Post hunc sacer ora retorsit Tmolus ad os Phoebi: vultum sua silva secuta est. Ille caput flavum lauro Parnaside vinctus 80 Verrit humum Tyrio saturata murice palla,
Instructamque fidem gemmis et dentibus Indis Sustinet a laeva, tenuit manus altera plectrum. Artificis status ipse fuit. Tum stamina docto Pollice sollicitat; quorum dulcedine captus 85 Pana jubet Tmolus citharae submittere cannas. Judicium sanctique placet sententia montis Omnibus: arguitur tamen atque injusta vocatur Unius sermone Midae. Nec Delius aures Humanam stolidas patitur retinere figuram; 90 Sed trahit in spatium villisque albentibus implet, Instabilesque imas facit et dat posse moveri. Cetera sunt hominis: partem damnatur in unam, Induiturque aures lente gradientis aselli.
Ille quidem celat, turpique onerata pudore
95 Tempora purpureis tentat velare tiaris;
Sed solitus longos ferro resecare capillos
Viderat hoc famulus. Qui cum nec prodere visum
Dedecus auderet, cupiens efferre sub auras,
Nec posset reticere tamen, secedit humumque
100 Effodit et, domini quales aspexerit aures,
Voce refert parva terraeque immurmurat haustae;
Indiciumque suae vocis tellure regesta
Obruit, et scrobibus tacitus discedit opertis. Creber arundinibus tremulis ibi surgere lucus 105 Coepit, et, ut primum pleno maturuit anno, Prodidit agricolam. Leni nam motus ab austro Obruta verba refert, dominique coarguit aures.
20. CADMUS FOUNDS THEBES.
-Profugus patriamque iramque parentis Vitat Agenorides, Phoebique oracula supplex Consulit et, quae sit tellus habitanda, requirit. "Bos tibi" Phoebus ait "solis occurret in arvis, 5 Nullum passa jugum curvique immunis aratri. Hac duce carpe vias et, qua requieverit herba, Moenia fac condas, Boeotiaque illa vocato."
Vix bene Castalio Cadmus descenderat antro,
Incustoditam lente videt ire juvencam,
10 Nullum servitii signum cervice gerentem.
Subsequitur pressoque legit vestigia gressu,
Auctoremque viae Phoebum taciturnus adorat.
Jam vada Cephisi Panopesque evaserat arva:
Bos stetit et, tollens speciosam cornibus altis
15 Ad caelum frontem, mugitibus impulit auras;
Atque ita, respiciens comites sua terga sequentes,
Procubuit teneraque latus summisit in herba.
Cadmus agit grates, peregrinaeque oscula terrae
Figit, et ignotos montes agrosque salutat.
20 Sacra Jovi facturus erat: jubet ire ministros
Et petere e vivis libandas fontibus undas.
Silva vetus stabat, nulla violata securi,
Et specus in medio, virgis ac vimine densus,
Efficiens humilem lapidum compagibus arcum,
25 Uberibus fecundus aquis, ubi conditus antro
Martius anguis erat, cristis praesignis et auro :
Igne micant oculi, corpus tumet omne veneno,
Tresque vibrant linguae, triplici stant ordine dentes.
Quem postquam Tyria lucum de gente profecti
30 Infausto tetigere gradu, demissaque in undas
Urna dedit sonitum, longo caput extulit antro
Caeruleus serpens horrendaque sibila misit.
Effluxere urnae manibus, sanguisque relinquit
Corpus, et attonitos subitus tremor occupat artus.
35 Ille volubilibus squamosos nexibus orbes
Torquet, et immensos saltu sinuatur in arcus, Ac media plus parte leves erectus in auras Despicit omne nemus, tantoque est corpore, quanto, Si totum spectes, geminas qui separat Arctos. 40 Nec mora, Phoenicas, sive illi tela parabant Sive fugam, sive ipse timor prohibebat utrumque, Occupat: hos morsu, longis amplexibus illos, Hos necat afflati funesta tabe veneni.
Fecerat exiguas jam sol altissimus umbras : 45 Quae mora sit sociis, miratur Agenore natus, Vestigatque viros. Tegumen direpta leonis Pellis erat, telum splendenti lancea ferro Et jaculum, teloque animus praestantior omni. Ut nemus intravit letataque corpora vidit 50 Victoremque supra spatiosi corporis hostem, Tristia sanguinea lambentem vulnera lingua, "Aut ultor vestrae, fidissima corpora, mortis, Aut comes" inquit "ero." Dixit, dextraque molarem Sustulit et magnum magno conamine misit.
55 Illius impulsu cum turribus ardua celsis
Moenia mota forent: serpens sine vulnere mansit,
Loricaeque modo squamis defensus et atrae
Duritia pellis, validos cute reppulit ictus.
At non duritia jaculum quoque vicit eadem,
60 Quod medio lentae spinae curvamine fixum
Constitit, et totum descendit in ilia ferrum.
Ille dolore ferox caput in sua terga retorsit
Vulneraque aspexit fixumque hastile momordit,
Idque ubi vi multa partem labefecit in omnem,
65 Vix tergo eripuit; ferrum tamen ossibus haesit.
Tum vero postquam solitas accessit ad iras
Causa recens, plenis tumuerunt guttura venis,
Spumaque pestiferos circumfluit albida rictus,
Terraque rasa sonat squamis, quique halitus exit
70 Ore niger Stygio, vitiatas inficit auras.
Ipse modo immensum spiris facientibus orbem
Cingitur, interdum longa trabe rectior extat,
Impete nunc vasto, ceu concitus imbribus amnis,
Fertur et obstantes proturbat pectore silvas.
75 Cedit Agenorides paulum, spolioque leonis
Sustinet incursus, instantiaque ora retardat,
Cuspide praetenta. Furit ille, et inania duro
Vulnera dat ferro figitque in acumine dentes.
Jamque venenifero sanguis manare palato
80 Coeperat et virides aspergine tinxerat herbas;
Sed leve vulnus erat, quia se retrahebat ab ictu
Laesaque colla dabat retro, plagamque sedere
Cedendo arcebat nec longius ire sinebat:
Donec Agenorides conjectum in gutture ferrum
85 Usque sequens pressit, dum retro quercus eunti
Obstitit, et fixa est pariter cum robore cervix.
Pondere serpentis curvata est arbor et imae
Parte flagellari gemuit sua robora caudae.
Dum spatium victor victi considerat hostis,
90 Vox subito audita est ; neque erat cognoscere promptum, Unde, sed audita est: "Quid, Agenore nate, peremptum Serpentem spectas? et tu spectabere serpens."
Ille, diu pavidus, pariter cum mente colorem Perdiderat, gelidoque comae terrore rigebant: 95 Ecce viri fautrix, superas delapsa per auras Pallas adest, motaeque jubet subponere terrae Vipereos dentes, populi incrementa futuri. Paret et, ut presso sulcum patefecit aratro, Spargit humi jussos, mortalia semina, dentes. 100 Inde, fide majus, glebae coepere moveri, Primaque de sulcis acies apparuit hastae, Tegmina mox capitum picto nutantia cono,
Mox humeri pectusque onerataque brachia telis
Existunt, crescitque seges clipeata virorum.
Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:
"Ne cape" de populo, quem terra creaverat, unus
Exclamat, 66 nec te civilibus insere bellis!"
Atque ita terrigenis rigido de fratribus unum
Cominus ense ferit; jaculo cadit eminus ipse.
110 Hunc quoque qui leto dederat, non longius illo
Vivit et exspirat, modo quas acceperat, auras.
Exemploque pari furit omnis turba, suoque
Marte cadunt subiti per mutua vulnera fratres.
Jamque brevis vitae spatium sortita juventus
115 Sanguineo tepidam plangebat pectore matrem,
Quinque superstitibus, quorum fuit unus Echion.
Is sua jecit humo monitu Tritonidis arma,
Fraternaeque fidem pacis petiitque deditque.
Hos operis comites habuit Sidonius hospes,
120 Cum posuit jussam Phoebeïs sortibus urbem.
Ecce boves illuc Erytheïdas applicat heros
Emensus longi claviger orbis iter.
Dumque huic hospitium domus est Tegeaea, vagantur
Incustoditae laeta per arva boves.
5 Mane erat: excussus somno Tirynthius actor
De numero tauros sentit abesse duos.
Nulla videt quaerens taciti vestigia furti:
Traxerat aversos Cacus in antra feros,
Cacus, Aventinae timor atque infamia silvae,
Non leve finitimis hospitibusque malum.
Dira viro facies, vires pro corpore, corpus
Grande; pater monstri Mulciber hujus erat:
Proque domo longis spelunca recessibus ingens,
Abdita, vix ipsis invenienda feris.
15 Ora super postes affixaque brachia pendent,
Squalidaque humanis ossibus albet humus.
Servata male parte boum Jove natus abibas :
Mugitum rauco furta dedere sono.
Accipio revocamen" ait, vocemque secutus
Impia per silvas victor ad antra venit.
|