Teutonico ritu soliti torquere cateias;
Tegmina queis capitum raptus de subere cortex ;
Eratæque micant peltæ; micat æreus ensis.
Et te montosæ misêre in prælia Nersæ,
Ufens, insignem famâ et felicibus armis;
Horrida præcipuè cui gens, assuetaque multo
Venatu nemorum, duris Æquicola glebis :
Armati terram exercent, semperque recentes
Convectare juvat prædas, et vivere rapto.
Quin et Marrubiâ venit de gente sacerdos,
Fronde super galeam et felici comtus olivâ,
Archippi regis missu, fortissimus Umbro:
Vipereo generi et graviter spirantibus hydris
Spargere qui somnos cantuque manuque solebat,
Mulcebatque iras, et morsus arte levabat.
Sed non Dardaniæ medicari cuspidis ictum
Evaluit; neque eum juvêre in vulnera cantus
Somniferi, et Marsis quæsita in montibus herbæ.
Te nemus Anguitiæ, vitreâ te Fucinus undâ,
Te liquidi flevêre lacus.
Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,
Virbius; insignem quem mater Aricia misit,
Eductum Egeriæ lucis humentia circum
Littora, pinguis ubi et placabilis ara Dianæ. [vercæ
Namque ferunt famâ Hippolytum, postquam arte no-
Occiderit, patriasque explêrit sanguine pœnas,
Turbatis distractus equis, ad sidera rursus
Etherea et superas coeli venisse sub auras,
Pæonis revocatum herbis, et amore Dianæ.
Tum Pater omnipotens, aliquem indignatus ab umbris
Mortalem infernis ad lumina surgere vitæ,
Ipse repertorem medicinæ talis et artis
Fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas.
At Trivia Hippolytum secretis alma recondit
Sedibus, et Nymphæ Ægeriæ nemorique relegat: :75
Solus ubi in silvis Italis ignobilis ævum
Exigeret, versoque ubi nomine Virbius esset.
Undè etiam Triviæ templo lucisque sacratis
Cornipedes arcentur equi, quòd littore currum
Et juvenem monstris pavidi effudêre marinis.
Filius ardentes haud secius æquore campi
Exercebat equos, curruque in bella ruebat.
Ipse inter primos præstanti corpore Turnus Vertitur, arma tenens, et toto vertice suprà est: Cui triplici crinita jubâ galea alta Chimæram Sustinet, Ætnæos efflantem faucibus ignes; Tam magis illa fremens, et tristibus effera flammis, Quàm magis effuso crudescunt sanguine pugnæ : At levem clypeum sublatis cornibus Io Auro insignibat, jam setis obsita, jam bos, (Argumentum ingens) et custos virginis Argus, Colatâque amnem fundens pater Inachus urna. Insequitur nimbus peditum, clypeataque totis Agmina densantur campis, Argivaque pubes, Auruncæque manus, Rutuli, veteresque Sicani, Et Sacranæ acies, et picti scuta Labici; Qui saltus, Tiberine, tuos, sacrumque Numici Littus arant, Rutulosque exercent vomere colles, Circæumque jugum ; queis Jupiter Anxurus arvis Præsidet, et viridi gaudens Feronia luco; Quà Saturæ jacet atra palus, gelidusque per imas Quærit iter valles, atque in mare conditur, Ufens. Hos super advenit Volscâ de gente Camilla, Agmen agens equitum et florentes ære catervas, Bellatrix: non illa colo calathisve Minervæ Fœmineas assueta manus; sed prælia virgo Dura pati, cursuque pedum prævertere ventos. Illa vel intactæ segetis per summa volaret Gramina, nec teneras cursu læsisset aristas: Vel mare per medium, fluctu suspensa tumenti, Ferret iter, celeres nec tingeret æquore plantas. Illam omnis tectis agrisque effusa juventus Turbaque miratur matrum, et prospectat euntem, Attonitis inhians animis; ut regius ostro Velet honos leves humeros; ut fibula crinem Auro internectat; Lyciam ut gerat ipsa pharetram, Et pastoralem præfixâ cuspide myrtum.
Ur belli signum Laurenti Turnus ab arce
Extulit, et rauco strepuerunt cornua cantu;
Utque acres concussit equos, utque impulit arma;
Extemplò turbati animi: simul omne tumultu
Conjurat trepido Latium, sævitque juventus
Effera. Ductores primi, Messapus, et Ufens,
Contemtorque Deûm Mezentius, undique cogunt
Auxilia, et latos vastant cultoribus agros.
Mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem,
Qui petat auxilium; et, Latio consistere Teucros, 10
Advectum Ænean classi, victosque Penates
Inferre, et fatis regem se dicere posci,
Edoceat; multasque viro se adjungere gentes
Dardanio, et latè Latio increbrescere nomen:
Quid struat his cœptis; quem, si fortuna sequatur,
Eventum pugnæ cupiat; manifestiùs ipsi,
Quàm Turno regi, aut regi apparere Latino.
Talia per Latium quæ Laomedontius heros
Cuncta videns, magno curarum fluctuat æstu;
Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc,
In partesque rapit varias, perque omnia versat:
Sicut aquæ tremulum labris ubi lumen ahenis,
Sole repercussum, aut radiantis imagine lunæ,
Omnia pervolitat latè loca; jamque sub auras
Erigitur, summique ferit laquearia tecti.
Nox erat, et terras animalia fessa per omnes
Alituum pecudumque genus sopor altus habebat:
Cùm pater in ripâ, gelidique sub ætheris axe,
Æneas, tristi turbatus pectora bello,
Procubuit, seramque dedit per membra quietem.
Huic Deus ipse loci, fluvio Tiberinus amœno,
Populeas inter senior se attollere frondes
Visus: eum tenuis glauco velabat amictu
Carbasus, et crines umbrosa tegebat arundo.
Tum sic affari, et curas his demere dictis :-
"O sate gente Deûm, Trojanam ex hostibus urbem
Qui revehis nobis, æternaque Pergama servas,
Expectate solo Laurenti arvisque Latinis,
Hìc tibi certa domus; certi, ne absiste, Penates;
Neu belli terrere minis: tumor omnis et iræ
Jamque tibi, ne vana putes hæc fingere somnum,
Littoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
Triginta capitum fœtus enixa, jacebit;
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum :
Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
Ascanius clari condet cognominis Albam.
Haud incerta cano. Nunc, quâ ratione, quod instat,
Expedias victor, paucis (adverte) docebo.
Arcades his oris, genus a Pallante profectum,
Qui regem Evandrum comites, qui signa secuti,
Delegêre locum, et posuêre in montibus urbem,
Pallantis proavi de nomine, Pallantëum.
Hi bellum assiduè ducunt cum gente Latinâ;
Hos castris adhibe socios, et fœdera junge.
Ipse ego te ripis et recto flumine ducam,
Adversum remis superes subvectus ut amnem.
Surge, age, nate Deâ; primisque cadentibus astris
Junoni fer ritè preces, iramque minasque
Supplicibus supera votis: mihi victor honorem
Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis
Stringentem ripas, et pinguia culta secantem,
Coeruleus Tybris, cœlo gratissimus amnis.
Hic mihi magna domus, celsis caput urbibus, exit." 65
Dixit: deinde lacu Fluvius se condidit alto,
Ima petens. Nox Ænean somnusque reliquit.
Surgit, et ætherii spectans orientia Solis
Lumina, ritè cavis undam de flumine palmis
Sustulit, ac tales effudit ad æthera voces:-
"Nymphæ, Laurentes Nymphæ, genus amnibus undè
Tuque, o Tybri tuo genitor cum flumine sancto,
Accipite Ænean, et tandem arcete perîclis.
Quo te cunque lacus, miserantem incommoda nostra,
Fonte tenet, quocunque solo pulcherrimus exis,
Semper honore meo, semper celebrabere donis,
Corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum.
Adsis o tantùm, et propiùs tua numina firmes."
Sic memorat, geminasque legit de classe biremes,
Remigioque aptat: socios simul instruit armis.
Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum!
Candida per silvam cum fœtu concolor albo
Procubuit, viridique in littore conspicitur sus:
Quam pius Æneas tibi enim, tibi, maxima Juno,
Mactat, sacra ferens, et cum grege sistit ad aram. 85
Tybris eâ fluvium, quàm longa est, nocte tumentem
Leniit, et tacitâ refluens ita substitit undâ,
Mitis ut, in morem stagni placidæque paludis,
Sterneret æquor aquis, remo ut luctamen abesset.
Ergò iter inceptum celerant rumore secundo:
Labitur uncta vadis abies: mirantur et undæ,
Miratur nemus insuetum, fulgentia longè
Scuta virum fluvio pictasque innare carinas.
Olli remigio noctemque diemque fatigant,
Et longos superant flexus, variisque teguntur
Arboribus, viridesque secant placido æquore silvas.
Sol medium cœli conscenderat igneus orbem,
Cùm muros, arcemque procul, et rara domorum
Tecta vident, quæ nunc Romana potentia cœlo
Equavit tum res inopes Evandrus habebat.
Ocyus advertunt proras, urbique propinquant.
Fortè die solemnem illo rex Arcas honorem
Amphitryoniadæ magno Divisque ferebat,
Ante urbem, in luco: Pallas huic filius unà,
Unà omnes juvenum primi, pauperque senatus,
Thura dabant; tepidusque cruor fumabat ad aras.
Ut celsas vidêre rates, atque inter opacum
Allabi nemus, et tacitis incumbere remis,
Terrentur visu subito; cunctique relictis
|