this day myself, but I thought it very evil that any person or matter should at this present disquiet his Grace. Wherefore I refer unto your wisdom, to break this matter unto his Grace at such time as you shall think most expedient. From Lamhith, this Saint Mathies day. [21 Sept. 1540.] Your assured, To my loving friend Sir Thomas T. Cantuarien. CCLX. To OSIANDER. Doctissimo D. Andreæ Osiandro, Concionatori Noren burgensi. Cleopatra, Cranm. Salve plurimum. Vix tribus abhinc diebus elapsis, Cott. MSS. Osiander dilectissime, literas ad te scriptitabam, quas per E. v. fol. subitum et festinatum tabellarii discessum coactus sum 111. abbreviare, imo abrumpere plane, prætermisso eo, quod et tunc quam maxime scriptum volui, et nunc otii plus- App. No. culum nactus, nescio quam nervose, verbose certe de- 29. crevi pertractare. Res est, ut mihi quidem videtur, non parva, neque leniter animadvertenda, ut quæ ad omnium evangelicam veritatem profitentium sugillationem, ne dicam ignominiam et culpam manifeste pertineat. Proinde te rogo, ut et scriptum hoc meum legas attente, et tuum vicissim responsum super eo conficias accurate, matureque remittas, quo habeam tandem quod respondeam iis qui me interrogant. Nosti enim, opinor, ut soleant homines hic, omnium quæ istic geruntur, a me rationem exigere: alii quidem bono animo, et communis evangelicæ causæ studio soliciti, nequid a vobis fieret, secus quam oporteret: aliis autem malus est animus, mala mens. Nihil magis cupiunt, aut captant, quam ut justam aliquam vos et vestra facta dictave reprehendendi ansam undecunque apprehendant : et gaudent si mihi in os subinde talia possint objicere. Quibus duobus inter se diversis hominum generibus re spondeo ego persæpe, quæ vel ipse comminisci possum, vel quæ ex scriptis vestris, sive in publicum emissis, sive ad me privatim missis, possim colligere. Incidunt tamen persæpe nonnulla, quæ nec negare possum, nec absque rubore fateri, quæ denique quo pacto a vobis honeste aut pie fieri doceantur, rationem ullam saltem excogitare sufficientem nequeo. Nam ut interim de usuris taceam, a vobis aut vestrum certe nonnullis, ut apparet, approbatis, deque eo, quod magnatum filiis concubinas habendas permittitis, (videlicet ne per nuptias legitimas hæreditates dispergantur) qui concubinatum in sacerdotibus tantopere aversati estis : quid poterit a vobis in excusationem allegari pro eo, quod permittitis, a divortio, utroque conjuge vivo, novas nuptias coire, et quod adhuc deterius est, etiam absque divortio uni plures permittitis uxores. Id quod et tute, si recte memini, in quibusdam tuis ad me literis apud vos factum diserte expressisti, addens s Philippum ipsum sponsalibus posterioribus, ut paranymphum credo atque auspicem, interfuisse. Quæ ambo, tum ipsius conjugii rationi, quæ non duo, sed unam carnem facit, tum etiam Scripturis sunt expresse et manifeste contraria. Ut patet Matth. xix. Mark x. Luke xvi. Rom. vii. 1 Cor. vii. Quibus locis perspicuum fit, ex apostolorum, atque adeo Christi ipsius, institutione, unum uni debere matrimonio conjungi, nec posse sic conjunctos postea, nisi interveniente morte alterutrius, denuo contrahere. Quod si responderitis, hoc intelligi excepta causa fornicationis; an uxoris adulterium fuerit causa cur Philippus marito permiserit aliam superducere, vos melius nostis. [Philip Melancthon; who with Bucer was present at the private marriage of Philip, Landgrave of Hesse, to Margaret de Sala, on the 3rd of March 1540, the Landgravine being still alive. See Seckendorf, Comment. de Luth. Lib. iii. §. LXXIX. Add. 3. who labours to defend the transaction against the attacks of Bossuet and others. Some letters on the subject will also be found in Fuesslin, Epist. Reformat. It is remarkable, that nearly at the same time that Cranmer was complaining to Osiander of irregular marriages in Germany, Dantiscus reproached Cranmer with similar abuses in England. There was too much truth in both charges. The difference was, that the German prince had two wives at once, the English, either by the Ecclesiastical Court or the scaffold, disposed of one, before he married another.] Quod si fuerit, tunc objiciemus, ab ineunte hucusque Ecclesia, (cujus exemplis oportet Scripturarum interpretationes conformari confirmarique) nunquam, quod scimus, hoc sic fuisse acceptum. Augustinus, quid ipse de hoc senserit, imo quid Ecclesia ante ipsum et usque ad ipsum, clare docet, Lib. De adulterinis conjugiis, Ad Pollentium. Quid igitur ad hæc dicetis, libenter vellem audire abs te quidem, si et ipse in eadem cum cæteris es sententia: sin minus, per te saltem vellem cognoscere, quid ab illis exploraveris ad talia responsum iri. Nam quum eorum nonnulli, ut audio, statuta nostra parlamentaria censorie nimis ac superciliose condemnent, quorum tamen gravissimas justissimasque causas ac rationes ignorant, mirum est quod interim ipsi non advertant apud ipsos plurima designari, quæ optimis atque gravissimis viris jure optimo displiceant. Scire atque aveo, an ista tanquam honesta, et promiscue quibusvis licita, ac evangelicæ veritati non repugnantia defendant: an secundum indulgentiam (ut dixit Apostolus) ad ea, dum a quibusdam fiunt, connivent, nequid gravius contingat, non idem omnibus itidemque permissuri. Illud prius haud equidem credo illos esse facturos, nisi legis Mahometanæ potius quam Christianæ assertores videri voluerint. Posterius hoc si faciunt, videant quomodo permittant, quæ Christus, Apostoli, Evangelistæ, atque adeo totius Ecclesiæ consensus districte ab initio huc usque prohibuit. Quod si forte dixerint, ea jam quoque tolerari posse, eo quod ante Christum natum fuerunt vel approbata vel tolcrata; tunc enimvero causam nobis reddant, cur non et cætera toleremus, quæcunque tunc legimus pari jure usitata; aut definiant quænam hujus generis, ac quatenus erunt admittenda. Nam in Veteri Testamento expressum habemus, olim patrem concubuisse cum filiabus, ut Loth; socerum cum nuru, ut Judam; patrem familias, nempe Abraham, cum ancilla pellice, conscia uxore atque etiam id ultro suadente, nempe Sara; eundem ipsum uxorem suam, adhuc juvenculam ac formosam, sororem nominasse, eamque regibus, Pharaoni et Abimelech, ultro in concubitum permisisse præterea, unum sæpe hominem plures habuisse : uxores, ut Jacob et Mosen ipsum, legis latorem a Deo constitutum postremo, principes multos, eosque nec illaudatos, præter uxorum numerosa contubernia, concubinarum etiam greges aluisse: ut Davidem, Solomonem, etc. Nec Assuero vitio datur, quod singulis pæne noctibus concubinam novam asciverit. Et Hester fœmina laudatissima, utpote quam ad salutem populi sui Deus excitavit, quum esset Judæa et legi Mosaicæ obnoxia, Assueri regis cubiculum ante nuptias intravit. Quid pluribus opus, quum gravissimi auctores Ambrosius et Augustinus disertis verbis affirment, hic polygamiam, ille concubinatum, peccato tum caruisse, quando nec contra morem, nec contra præceptum fierent; quæ nunc et legibus et moribus pronuntiant esse contraria. Talia, inquam, constat apud veteres fuisse usitata, nec a bonis quidem viris tunc temporis improbata. Quæ vel omnia probabunt novi isti homines et rerum novarum introductores, vel aliqua, vel nulla. Quod si nulla dicant nobis, cur ista admiserunt? Si aliqua, cur non et reliqua? Et præscribant nobis regulam, qua sciamus, quæ sunt admittenda, quæ vero rejicienda. Si omnia, (in qua sententia videtur esse Bucerus) quæso te, qualem rerum faciem quantumque a priore mutatam in Ecclesia videbimus? Quam erunt confusa, inversa, atque præpostera omnia? Sed adhuc propius urgebimus eos, interrogabimusque: An non tantum quæ sub lege facta sunt, sed etiam quæ ante legem ; et an non tantum quæ a Judæis, sed et quæ a gentibus fuerint usitata, veluti jure postliminii, ad exemplum revocabunt? Et si illa tantum, cur non hæc æque atque illa? præsertim quæ a sanctioribus et sapientioribus viris, ut Socrate, Platone, Cicerone, etc. fuerint vel facta, vel approbata. Quod si utraque concedent, concedant et nobis Britannis, more majorum nostrorum, denas duodenasque uxores habere insimul communes, et maxime fratres cum fratribus, parentes cum liberis: quod aliquando in hac insula usitatum fuisse, Cæsar, non ignobilis auctor, testatur in Commentariis. Concedant fœminis Christianis, quod Solon suis Atheniensibus concesserat, ut quæ viros parum ad rem veneream idoneos sortitæ fuissent, aliquem ex mariti pro pinquis impune admitterent. Concedant quod Lycurgus concessit viris Lacedæmoniis, ut qui minus esset ad procreandam prolem idoneus, alteri cui vellet suam conjugem impregnandam daret, et prolem precario sibi natam, ut propriam, suo nomine nuncuparet. Aut denique quod Romanorum legibus permissum erat, ut qui satis liberorum procreasset, uxorem suam alteri commodaret prolem desideranti. Id quod et Cato vir gravissimus sapientissimusque habitus, Hortensio amico suo legitur fecisse. Talia cum probata fuerint antiquitus viris sapientissimis, ac philosophorum legumque latorum optimis et sanctissimis, ut Platoni, Xenophonti, Catoni, etc.; quum eadem fuerint moribus recepta Hebræorum, Græcorum, Latinorum, (quorum populorum respublicas et politias constat optime fuisse constitutas, et ab omnibus scriptoribus maxime celebratas) age, faciamus et nos, si Deo placet, similia, et Christianis fratribus permittamus facienda. Imo Christus Opt. Max. tam fœda, tamque incestuosa connubiorum portenta a sua sancta Ecclesia dignetur avertere, nunc et in diem Domini, Amen. Hæc ego ad te potissimum, charissime Osiander, in præsentia scribenda duxi, propter eam, quæ inter nos est et jam diu fuit, summam necessitudinem et familiaritatem ; quamvis putem, atque adeo certo sciam, te ab hujusmodi tam absurdis et moribus et opinionibus quam alienissimum esse. Cum cæteris vestratibus doctoribus levior et minus arcta mihi intercedit amicitia; cujus ipsius quoque fateor me multum pœniteret, si scirem hos esse fructus novi evangelii ab ipsis tantopere jactitati, et a nobis quoque hactenus, ut putabamus, non temere aliqua ex parte probati. Bene vale. Dat. Lambeth, xxviimo. Decembr. Tui Amantissimus, T. Cantuarien. CCLXI. TO KING HENRY VIIIS. It may please your Majesty to understand, that at my State Pu [The Original of this Letter, preserved in the State Paper Office, is entirely in the Archbishop's handwriting.] pers, vol. 1. |