Divinosque lacus, et Averna sonantia silvis:
Insanam vatem adspicies; quæ rupe sub ima
Fata canit, foliisque notas et nomina mandat.
Quæcumque in foliis descripsit carmina, virgo
Digerit in numerum, atque antro seclusa relinquit.
Illa manent immota locis, neque ab ordine cedunt.
Verum eadem, verso tenuis quum cardine ventus
Impulit, et teneras turbavit janua frondes,
Nunquam deinde cavo volitantia prendere saxo,
Nec revocare situs, aut jungere carmina curat.
Inconsulti abeunt, sedemque odere Sibyllæ.
Hic tibi ne qua moræ fuerint dispendia tanti;

442 Averna tà, Averna loca ap. Lucret. VI, 740. iterum V, 732. VII,
est ǹ"Aogvos λíμm. unde Avernus lacus. Tandem et lacus Averni ut ap. Liv.
443 Infamem vatem Sprot. adspicias Exc. Burm. sub ipsa alter Hamb.
carmina Parrhas. Noli quicquam in vs. 444 et 445 mutare v. Notas.
Medic. se clausa Exc. Burm. reliquit vulgo ante Heins. cum parte codd.
pr. Hamb. vento Menag. pr.
Schedis. 450 sara Medic.
ademque Gud. a m. pr.
sed male.

445

450

91. Græcis XXÍV, 12. 444 notas et

446 Degerit 448 carcere

449 turbavit flamine ingeniose conj. Jo. Schrader. in 451 nec jungere Zulich. carmina jungere duo. 452 453 Hæc t. in marg. Parrhas. fiant d. Hugen. tantæ multi,

modo amnes stagnantes ac silentes, modo strepentes tribuuntur.) Hoc malim, quam dicere, poetam Avernum lacum, qualis nunc erat, repræ sentasse, continuatum cum Lucrino, et, infuso per hujus fauces, mari; unde Georg. II, 163 Julia qua ponto longe sonat unda refuso, Tyrrhenusque fretis immittitur æstus Avernis. v. ibi not. divinos autem lacus vel omnino sacros, consecratos, cum Servio, accipies, vel propter vicinam Sibyllam divinam vatem; mox 443 insanam ἐνθουσιάζουσαν, ἔνθεον, quod semper substituendum, ut semel moneamus, cum de furore, insania, vatum agitur. rupe sub ima, in antro, mox 450 cavo saxo. notas, literas, et nomina, verba, adeoque quod in vulgari sermone, verba scribit. cf. Georg. III, 158 Continuoque notas et nomina

gentis inurunt. De re cf. ad v. 457.

445-452. Digerit in numerum, ordinat, disponit in ordinem, ut bene Servius, et ut patet v. 447, atque antro includit. 445. carmina non pro versibus: sed vaticinia. ventus tenuis; ornat epitheton, a natura, puto, venti sumtum, saltem hoc dignius poeta, quam ut sit: si vel parum venti immissum fuerit. janua mota, motaque cum ipsa, aura. situs positus et ordines foliorum, reponere ea in sua loca. inconsulti h. 1. quibus consultum, responsum non est. Servius: sine responso.

453-457. Colorem orationis illustrabit comparatio loci Callim. in Del. 318 sqq. Οὐχ οὕτω μεγάλοι μιν ἐπιπνεύουσιν ἀῆται etc. Dispendia proprie sunt temporis. Vocant auræ vela supra v. 356, cum ventus se

Quamvis increpitent socii, et vi cursus in altum
Vela vocet, possisque sinus implere secundos;
Quin adeas vatem, precibusque oracula poscas.
Ipsa canat, vocemque volens atque ora resolvat.
Illa tibi Italiæ populos, venturaque bella,

455

460

Et, quo quemque modo fugiasque ferasque laborem,
Expediet; cursusque dabit venerata secundos.
Hæc sunt, quæ nostra liceat te voce moneri.
Vade age, et ingentem factis fer ad æthera Trojam.
Quæ postquam vates sic ore effatus amico est:
Dona dehinc auro gravia sectoque elephanto
Imperat ad naves ferri, stipatque carinis

465

454 increpitant tres Heins. et un. Goth. vi ventus Leid. pro var. lect. ex v. 356. et tua cursus Witt. 455 vocent Medic. a m. sec. Gud. cum aliis; et sic Servius cum Pompon. Sab. legerat ; male. 457 canet et resolvet quatuor Burm., quod possit placere; sed Ipsa canat sc. poscas, inf. VI, 76 Ipsa canas, oro. canat et resolvet Gud. volensque ora Parrhas. ipsa ora duo Barm. Versus bic et sup. 446 aberat a Voss. 459 Et quocunque m. Witt. Ex quo et expediat Franc. effugias aliquot Pier. 460 veneranda Wall. ex interpr. venerata sacerdos ed. Ven. et aliquot codd. ap. Pierium et Burm. cum Goth. pr. ex compendio scripturæ scdos. 461 moveri Ven. 462 fatis septem codd. Burm. et Goth. alter a m. sec., et sic auguror poetam maluisse. Nam in fatis hoc esse, ut Troja revocetur, ubique inculcare amat; idque totius carminis œconomia postulat. 463 affatus multi ap. Burm., male. effari proprie de vatibus. Servius, ut solet, ex augurali disciplina repetit: Ergo, subjicit, religioso verbo voluit uti, qui potuit dicere: Que postquam vates sic ore est fatus amico. est deest pr. Hamb. 464 Dona dei hinc ed. Junt. gravida Giphan. in Ind. Lucret. septoque Franc. elephante Zulich. 465 cathe nis pr. Menag.

cundus spirat. Quoniam talis ventus cursum facit et navigationem instituendam vocat, h. 1. ipse cursus vela vocat vi, ex βίῃ, βίηφι, h. e. σὺν βίᾳ, Biais, vehementer. sinus secundos velorum docte dixit vento secundo inflatos. 457. ipsa, non foliis vaticinia mandet. Natam autem hanc fabulam antiquissimis temporibus puta, quando scribendi materia erant palmarum aut aliarum arborum folia. Tum etiam antra erant pro domibus.

458-460. v. inf. VI, 83 sqq. Non tamen satis diserte ibi videri possunt exposita ista: Et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem, nisi forte

in illis: Tu ne cede malis-via prima salutis-Graia pandetur ab urbe. Mox 460 venerata, poetarum more passive, ex antiquo sermone, vel invocata ac rogata, ut cursum secundum det, h. monstret, doceat, quomodo ille obtineri possit.

463-471. Munera hospiti ab hospite data ex Homero animo tene; conf. Odyss. A, 309 sqq. imprimis N, pr. Adde Cerdam. auro gravia: signatur pondus ac perinde pretium. secto elephanto, πριστοῦ ἐλέφαντος Οσ dyss. 2, 195. T, 564 h. e. ebore in lamellas secto adeoque omnino elaborato, polito, gravia, nunc in ebore

Ingens argentum, Dodonæosque lebetas,
Loricam consertam hamis auroque trilicem,
Et conum insignis galeæ, cristasque comantes,
Arma Neoptolemi. Sunt et sua dona parenti.
Addit equos, additque duces;

Remigium supplet; socios simul instruit armis.
Interea classem velis aptare jubebat

Anchises, fieret vento mora ne qua ferenti.

Quem Phœbi interpres multo compellat honore :

466 Dodoneosque aliquot libri: Dodoneasque lebetas fere omnes; ante Pier. lebetes, quod pauci libri habent. lebetos Franc. Est autem Awdwratos. squamis a. tr. Serv. IV Georg. 91. 469 Sunt hæc Franc. Versus idem fere inf. VIII, 80 geminasque legit de classe biremes, Remigioque aptat, socios simul instruit armis. 472 classim Sprot., ut et sup. v. 5. classes 'pr. Hamb. vento fieret Parrhas. furenti multi ap. Burm. et sic Goth. alter; male h. 1. nam de vento secundo agitar, ut bene Serv. 474 amore Hugen, et pr. Moret. pro var. lect., et ita alibi variatur. Burm.

Conjugio, Anchisa, Veneris dignate superbo,
Cura deûm, bis Pergameis erepte ruinis,
Ecce tibi Ausoniæ tellus: hanc arripe velis.
Et tamen hanc pelago præterlabare necesse est;
Ausoniæ pars illa procul, quam pandit Apollo.
Vade, ait, o felix nati pietate! quid ultra
Provehor, et fando surgentes demoror austros?
Nec minus Andromache, digressu mosta supremo,
Fert picturatas auri subtemine vestes,

475

480

Et Phrygiam Ascanio chlamydem; nec cedit honori; Textilibusque onerat donis, ac talia fatur:

485

475 Anchise Priscian., sed vid. Heins. Anchise Medic., sed e expuncta, et Mentel. pr. 477 eripe Ven. repete Goth. tert. 478 præterlabere quinque ap. Burm. cum edd. Ven. et Junt. ut præterlabare quatuor, sed recentiores. 480 Vade age of. n. p. quod Medic. a m. pr. 481 Imitatus est Avienus fab. XVI, ut Heins. notat. 483 subtegmine et sub tegmine libri fere etiam h. 1. 484 Ausonio Goth. tert. a pr. m. chlamyden alter Mentel. nec cedit honore: sic Scaurus legebat apud Servium, sive is inter eos fuit, qui Eneidem recensuerunt, sive hanc tanquam grammaticus emendationem proposuit. Venit ea lectio in Gudianum, probata Heinsio mihique non minus pro vera habetur: sive ut sic accipias: nec cedit honore sc. verborum, ad conjugis exemplum v. 474. Quem Phabi interpres multo compellat honore; sive ut cum Scauro, qui ita explicabat: non cedit Heleno liberalitate et munificentia. cf. Pompon. Sabin. Heumannus olim totum hemistichium ab aliena manu esse putabat; et sustulerant id jam alii ante Cerdam; nec ipse ab iis dissentio; video etiam Brunckium accedere; potuit quoque totus locus a poeta affectus tantum, non autem curis secundis elaboratas esse: apposuerat forte duo hemistichia; poteratque versus sic constare: Et Phrygiam Ascanio vestem; tum talia fatur. In Mentel. pr. erant tantum illa: nec cedit. In re tam incerta præstat nil movere. 485 Testilibus in nonnullis scriptum, que deest Græv.

honesto voc. utitur. bis, semel excisa ab Hercule Troja, propter Laomedontis perfidiam. arripe velis, versus hanc ab Epiri litore dirige naves, cf. inf. 532, ut tamen nunc quidem litora modo legas. quam pandit, oraculo designat. provehor, sermone progredior. demoror austros orientes, h. e. vos demoror, quo minus austris utamini.

482-485. Poterat hæc supra subjicere v. 470. Mira tamen cum arte utitur Andromaches affectu. cf. sup. ad 337. digressu supremo, exquisite, proprie est supremum, ultimum, digressus momentum. 483. picturatas auri subtemine vestes utrum de textili

an de acu picto opere accipias, dubitare possis. Nam utroque modo picta vestis dicitur; interdum adeo simpliciter pro distincta coloribus et variegata. Si de textili opere accipis: subtemen aureum proprie dictum est; et Phrygia chlamys acu picta; vestes autem erunt stragulæ. Sin pictas acu, scilicet Phrygio opere, vestes accipere mavis: erit in illis ipsis Phrygia chlamys; subtemen autem simpliciter pro filo; et textilia dona (ex Homerico ἐσθῆτά 9 ὑφαντὴν) mox ab his diversa sunt. 484. nec cedit honori, si Servius explicat tanta dat munera, quanta merebatur Ascanius: hoc enim est honori non cedere, pa

490

Accipe et hæc, manuum tibi quæ monumenta mearum
Sint, puer, et longum Andromachæ testentur amorem,
Conjugis Hectoreæ. Cape dona extrema tuorum,
O mihi sola mei super Astyanactis imago.
Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat;
Et nunc æquali tecum pubesceret ævo.
Hos ego digrediens lacrimis affabar obortis :
Vivite felices, quibus est fortuna peracta
Jam sua: nos alia ex aliis in fata vocamur.
Vobis parta quies: nullum maris æquor arandum; 495
Arva neque Ausoniæ, semper cedentia retro,

487 Andromache Heins. e scriptis et grammaticis. Eo alludunt Medic. et alii: Andromache. Vulgo Andromaches. Wall. Andromachen. Dao Burm. testantur, tres alii honorem proclivi lapsu. 490 tenebat legit Rufinian. de figg. p. 28. gerebat Nonius in super, sed ferebat Priscianus, Diomedes, Macrob. cum libris scriptis ; et firmat Burm. imprimis ex Statii imitatione I Achill. 339. 492 His et affabor sec. Moret. degrediens Sprot. v. sup. 410. abortis plerique Pier. et nostri Goth. 493 parata Ven., et sio Achill. Stat. ad Tibull. II, 4. 1, h. e. constituta et parta. Sed præstat vel sententiæ vi alterum: nam peragere dicimur imperata, injuncta, mandata, labores. Memineris illud inf. IV, 653 Vixi, et, quem dederat cursum Fortuna, peregi, et fortuna h. 1. idem quod mox fatum, quod jam notatum Pomponio Sabino. Porro distinguit Cerda cum aliis: Vivite. Felices, quibus-jam sua! cf. Burm. Minus bene. Sed: Vivite felices vos, q.— jam sua, exquisitius. 494 Æn. XI, 96 nos alias hinc ad lacrimas eadem horrida belli Fata vocunt. 495 arandum est Parrhas. 496 Arva nec Parrhas. et Goth. tert.

rem esse meritis accipientis ; minus durum erit: non cedit honori sc. munerum, quo prosecutus erat Helenus Anchisen; ut Andromache Ascanium nunc non minus honorifice muneribus hospitalibus impertiat. Possis etiam verborum honorem huc advocare ex v. 474; est tamen hoc longius petitum. Sed v. Lect. var. Locum ante oculos habuit et magna ingenii luxurie oneravit in discessu Æneæ ab Anio Ovid. Met. XIII,

680 sq.

486-491. Reminiscitur et hic mater dulcissimi pueri, atroci morte sibi erepti. Locus inter paucos dulcissimi affectus, etiam sententiarum ac verborum dilectu, imprimis adjuncta declarantium, et multo magis si parentis sensum et affectum habeas.

manuum monumenta mearum, cum

dignitate, pro manuum mearum opere ex Od. o, 126 Μνῆμ' Ελένης xɛɩpшv' etc., qui locus Virgilio obversabatur. 488. dona extrema tuorum, popularium et amicorum. super, quæ superes, περιοῦσα, περιγεγενημένη. 490. Sic oculos, sic ex Hom. Odyss. A, 149. 150, ubi Menelaus de Telemacho Ulyssi comparato: κείνου γὰρ τοιοίδε πόδες etc. est autem exquisite dictum pro, tales oculos habebat, tales manus etc. v. 491 pubesceret ornatius quam esset; Eurip. Ion. 354 Zoi ταυτὸν ἥβης, εἴπερ ἦν, εἶχ ̓ ἂν μέτρον.

492-499. Durum habeat pectus necesse est, cui hi versus miserationem nullam faciant. fortuna peracta, proprie fortunæ cursus. v. V. L. 496, semper cedentia retro. inf. VI,