IV, 14. DE BEWONERS VAN TOMI. Haec tibi mittuntur, quem sum modo carmine questus non aptum numeris nomen habere meis. in quibus, excepto quod adhuc utcumque valemus, nil, me praeterea quod iuvet, invenies. 5 ipsa quoque est invisa salus, suntque ultima vota, quolibet ex istis scilicet ire locis. 10 nulla mihi cura est, terra quo muter ab ista, Styx quoque, si quid ea est, bene commutabitur Histro, siquid et inferius, quam Styga, mundus habet. gramina cultus ager, frigus minus odit hirundo, proxima Marticolis quam loca Naso Getis. 15 talia succensent propter mihi verba Tomitae, iraque carminibus publica mota meis. 20 ergo ego cessabo numquam per carmina laedi, in quibus offendit naufraga puppis, aquas? IV, 14, 1. Tibi: namelijk aan Tuticanus, een dichter en van jongs af vriend van Ovidius; hij vertaalde Homerus' Odyssee. Reeds vroeger (ex Pont. IV, 12, 10) heeft Ovidius geklaagd, dat de naam van zijn vriend (zich in de elegische versmaat niet laat gebruiken. 9. Syrtes: vgl. Cat. LXIV, 156. 14. Getis: zie Trist. IV, 110.-17. per carmina: vgl. Trist. I, 3, inleid. en III, 3, 79. 31. Ascra: de vader van den dichter Hesiodus was uit het Aeolische Cyme metterwoon naar Ascra in ausa est agricolae Musa docere senis, 40 at malus interpres populi mihi concitat iram, 45 adde, quod Illyrica si iam pice nigrior essem, 50 gens mea Paeligni regioque domestica Sulmo Boeotië getrokken, waar het echter den dichter wegens het in den winter zeer koude, in den zomer zeer heete klimaat niet beviel. 38. Scepsius: Metrodorus, een wijsgeer uit Scepsis in Mysië, gaf zijn haat tegen de Romeinen (Ausonii) lucht in een geschrift, dat hem den naam van μioogáμaios verschafte. Plin. Nat. Hist. 34, 7. actaque Roma rea est Roma accusata est. Cic. gebruikt somtijds, doch zeer zelden en nooit in zijne redevoeringen, agere in den zin van een proces voeren, met de misdaad in den genet. bijv. „possetne heres furti recte agere, of de erfgenaam terecht en proces kon voeren wegens diefstal, ad fam. 7, 22; latere schrijvers, als Quintilianus, zeggen: agere adversus aliquem en agere cum aliquo met den genet.: adulterii mecum agitur Quint. IV, 4, 18 en zonder genet. Iuven. IV, 49, maar de uitdrukking agere aliquem reum accusare is zeldzaam; Ovidius gebruikt haar nog Metam. 15, 36,,spretarumque agitur legum reus", en Livius zegt 24, 25, 1,,tamquam reos ageret" en 45, 37, 8,,prius reus agatur." Ook Vell. Pat. 2, 45, 1:,,actus incesti reus." 45. Illyrica.. pice: in Illyrië werd dus pik gewonnen, ofschoon dit van elders niet bekend is. 48. Graios: constr.: mea sors indicat tam mites viros esse Graecos. Tomi of ook Tomis (vs. 59) was eene colonie van Milete. Trist. 3, 9, 3. 49. Paeligni. . Sulmo: zie Amor. 2, 16, 1. 52. datus honor: die eer bestond in het verleenen van vrijdom van lasten (immuniteit), vergel. 4, 9, 101:,,extant decreta, quibus nos laudat et inmunes publica cera (een officiëele bekendmaking) facit." 54. munera legis: zij die zich bijzonder verdienstelijk gemaakt hadden jegens 55 tempora sacrata mea sunt velata corona, 60 55. corona: den staat, waren bij de wet vrij gesteld van lasten. Ovidius heeft in het voorafgaande gedicht gezegd: et Getico scripsi sermone libellum (vs. 19); wegens dit Getische gedicht had hij een krans ontvangen van de bewoners van Tomi. 57. Latonae: Latona, door de ijverzuchtige Juno vervolgd, zwierf over de geheele aarde rond, totdat zij op Delos rust vond en daar het levenslicht schonk aan hare tweelingkinderen: Apollo en Diana, vgl. Prop. IV, 6, 27, pag. 121. MANILIUS LEEFDE ONDER AUGUSTUS EN TIBERIUS. DE OORSPRONG DER ASTROLOGIE. In het eerste boek van zijne Astronomicon libri V behandelt Manilius die onderwerpen uit het gebied der Astronomie, die een algemeen belang hebben en tot recht verstand der Astrologie noodig zijn. Eene inleiding daarop bevat de geschiedenis van het ontstaan der Astronomie. In taal en stijl heeft Manilius zeer veel aan Lucretius ontleend. I, 1-117. Carmine divinas artis et conscia fati sidera, diversos hominum variantia casus, (caelestis rationis opus!) deducere mundo aggredior, primusque novis Helicona movere 5 cantibus et viridi nutantis vertice silvas, hospita sacra ferens, nulli memorata priorum. hunc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque, qui regis augustis parentem legibus orbem, concessumque patri mundum deus ipse mereris, 10 das animum viresque facis ad tanta canenda; I, I. Conscia fati sidera: het grondbeginsel der Astrologie is, dat de sterren invloed hebben op het lot der menschen en door hunnen onderlingen stand op een gegeven tijdpunt de toekomst, den levensloop van een individu te kennen geven. Vandaar nog bij ons de uitdrukking: onder een gelakkig gesternte geboren zijn. Ofschoon Manilius aan zijn werk den titel van Astronomicon libri V geeft, bevat het voor 't grootste gedeelte slechts astrologie, in den zin boven opgegeven. In den classieken tijd der Romeinen heette de astronomie astrologia; astronomia komt eerst bij Seneca voor. 3. deducere mundo: mundus hier voor hemel, aether. Vgl. verder vs. 12 en II, 127, 128. 4. Vgl. Lucr. I, 925 sqq. en de inleiding op Lucr. I, vs. 921-950 pag. 7 en 8. Prop. II, 10, 1. pag. 101. 5. silvas: vgl. Prop. III, 1, 2. pag. 106. 6. hospita: έvia, gastgeschenken. - 7. Caesar: Augustus. - 9. Helicona: patri: iam propiusque favet mundus scrutantibus ipsum, et cupit aethereos per carmina pandere sensus. hoc sub pace vacat tantum. iuvat ire per ipsum aëra et immenso spatiantem vivere caelo, 15 signaque et adversos stellarum noscere cursus. quod solum novisse parum est. impensius ipsa scire iuvat magni penitus praecordia mundi, quaeque regat generetque suis animalia signis, cernere, et in numerum Phoebo modulante referre. 20 bina mihi positis lucent altaria flammis; ad duo templa precor, duplici circumdatus aestu, carminis et rerum; certa cum lege canentem mundus et immenso vatem circumstrepit orbe, vixque soluta suis immittit verba figuris. 25 quem primum interius licuit cognoscere terris munere caelestum. quis enim, condentibus illis, clepsisset furto mundum, quo cuncta reguntur? quis foret humano conatus pectore tantum, invitis ut dis cuperet deus ipse videri, 32 sublimis aperire vias imumque sub orbem? Iulius Caesar. II. propiusque favet: van naderbij, omdat Caesar onder de sterren is opgenomen, vgl. Prop. IV, 6, 59, pag. 123. 13. sub pace.. tantum: vgl. Lucr. I, 40-44. 15. signaque: de sterrenbeelden, hier in 't bijzonder die in de streek van den Zodiacus of dierenriem. adversos cursus: de planeten bewegen zich van 't westen naar 't oosten. 17. praecordia mundi: het binnenste, het hart, de kern van het heelal; vgl. vs. 31: caelum interius; van daar uit worden de levende wezens bestuurd en voortgebracht. Men zou verwachten: quae generetque regatque. 20. bina..altaria.. templa: namelijk van Apollo, den god der dichtkunst (vs. 19 en 22) en van Mercurius, den god van allerlei uitvindingen: van het vuur, de lier, de syrinx, de fluit, bij lateren, zooals hier, ook van de taal, de wiskunde, de sterrekunde en het schrift. 21. aestu: de aestus is hier aandrift, drang, zooals het ook bij Cic. voorkomt; in de overdrachtelijke beteekenis wordt echter de oorspronkelijke (vloed, branding) voor oogen gehouden: van daar circumdatus; zoo zegt ook Cicero: hunc absorbuit aestus insolitae gloriae, Brut. § 282. 23. et.. que: deze plaats zou duidelijker zijn, indien et in plaats van que gebruikt ware: ét..ét: de wereld of het heelal doet twee dingen: circumstrepit en immittit. 24. immittit admittit: de wereld laat ter nauwernood woorden, vrij van maat, toe tot hare teekens d. i. de wereld laat ternauwernood in proza hare gesternten verklaren; zij wil bezongen zijn in gebonden taal, in poëzie, certa cum lege vs. 22. 25. quem nl. mundum. - terris hominibus; zoo wordt terra in den pluralis meer gebruikt bij dichters. Alle nadruk valt op de woorden van vs. 26: munere caelestum. 26. caelestum: vgl. Lucr. VI, 1274.-27. clepsisset: clepo is een oud ww., dat alleen nog bij dichters voorkomt, verwant met het Gr. zléлτw. 29. dis: vgl. Cat. XIV, 6.32. De hooge banen en de banen beneden den horizon (imum sub orbem) -- |