Carta d'el-Rei ao Papa

1620-Abril 10

Muito Santo em Christo Padre e muito bem aventurado Senhor, o vosso devoto, e obediente filho, Dom Phelipe por graça de Deus Rey de Portugal e dos Algarves d'aquem e d'alem mar em Africa, senhor de Guine, e da conquista, navegação e comercio de Ethiopia, Arabia, Persia e da India etc. com toda a humildade envio beijar vossos santos pes. Muito Santo em Christo Padre e muito bem aventurado Senhor. Dom Alvaro d Atayde filho de Dom Antonio d Atayde, do meu Conselho, meu gentilhome da boca e capitão geral da armada da Coroa de Portugal tem cem mil reis de pensão sobre os frutos da igreja da Erra, que he dapresentação do Conde da Atalaya; e quarenta mil reis nos rendimentos do arcebispado de Braga; e porque hora entrou em religião tomando o habito dos Carmelitas Descalços, e Dom Antonio seu pay por sua qualidade e serviços he muy benemerito de todo o favor, e tem outros filhos em cujo beneficio sera justo que se conservem as pensões que Dom Alvaro havera de deixar; me pareceo pedir a Vossa Santidade (como o faço com toda a instancia) haja por bem de lhe conceder, que antes de fazer profissão, possa renunciar as mesmas pensões em favor de Dom Bernardo de Atayde, seu irmão, que he bacharel na faculdade de Canones, e collegial do collegio de S. Pedro da universidade de Coimbra, e sogeito em que esta graça será bem empregada. Muito Santo em Christo Padre e muito bem aventurado Senhor Nosso Senhor por largos tempos conserve a Vossa Santidade em seu santo serviço. Escrita em Madrid a 10 de Abril de 620.-ElRey '.

1 Copia, no ARCH. NAC., Liv. mss., num. 1155, fol. 373.- Sobrescrito: Ao muito Santo em Christo Padre e muito bem aventurado Senhor Paulo Quinto por Divina Providencia hora Prezidente na universal Igreja de Deos.

Gregorius xv-Charissime etc. (sic) Lusitaniae Regnum cui novos terrarum orbes Christiana Respublica debet Religionis arcem ac virtutum omnium portum haberi par est: Inde enim oriens ex alto Evangelii lux, utriusque Indiae populis affulsit, quos gemmarum, atque auri ditissimos, coelestisque veritatis egenos in perpetuis vinculis tamdiu habuerat princeps tenebrarum, sed tanti facinoris decus, quod veterum Romanorum, Graecorumque laudes fermè observavit, cum ei Regno generis humani studium, ac totius coeli benevolentiam comparaverit, inestinguibiles conflavit inferiorum hostium inimicitias. Saeviunt impacata rabie furentes ghennae lupi, e quorum faucibus opimae illae, atque securae dapes ereptae sunt, quas ad sempiternos lanianus ignotum olim Americae ovile saginabat, nihilque impensius student, quam ut in eo Regno Catholicam Religionem proterant, e cujus portu illa ad exteras provincias navigavit. Sed enim populorum pietate, ac Catholicorum Regum virtute freti speramus impios conatus frustra illis semper fore: tamen cum urgeamur obsidione perpetua, excubiae diligenter agendae sunt, ne prius obsessi cives vincantur, quam arma rapere possint. Quare ex altissima hac Apostolicae dignitatis statione Majestatem tuam in presentia alloquendum esse duximus o Reipublicae Christianae decus et laborantis Religionis praesidium! Nobis enim praecipuè dictum esse intelligimus, clama, et quasi tuba exalta vocem tuam. Ergo de Lusitaneae salute et Majestatis tuae gloria solliciti, tibi hisce Apostolicis litteris detegendas esse arbitramur insidias, quibus Regnum illud Religioni, tibique subripere conatur impacatus humani generis hostis. Videt ille ex Hispaniae provinciis haeresim exultantem, et Maurorum impietatem eliminatam, incredibile dictu est, quàm aegrè patiatur se vinci in Regnis Majestatis tuae, qui de tot christiani orbis nationibus triumphavit, proinde eas artes diligenter expedit quibus Orientale Imperium Christo eripuit e Britania Pontificum auctoritatem expulit, propugnacula haeresibus in Germania extruxit, Galliamque assiduis im

piorum factionibus perturbat. Ne putet Majestas tua palam et temerè contra Catholica Regna diabolum belligerare coepisse, non tàm viribus quàm insidiis victorias peperit. Proceres qui ab Apostolica Sede desciverunt primum delinire coepit potentiae dulcedine inde humanae leges tamquam morosi censores odio fuere. In templis atque aris cum apertè dominari nefas esset, eo tamen patrocinii nomine, aut falsa religionis specie auctoritatem intrudere suasit, paulatimque eo perventum est, ut palam fieret fortitudo eorum, lex injustitiae, et de sacerdotum contemptu felicitatis argumento gloriarentur. His machinis quot principatus evertit, quot provincias populatus est? Nec sane notissimas septentrionis atque orientis clades, aut vetera divinae ultionis flagella commemorare necesse est. Clamor enim Lusitanarum ecclesiarum nos admonet, ut desperata relinquentes vulnera medelam oportunam adhibeamus, quae ad salutem converti haud difficulter posse videntur. Accipimus quotidie tantam Majestati tuae injuriam inferri a quibusdam Lusitaniae ministris, ut Regia auctoritate tua, quam religionis propugnaculum esse vis abutantur ad sacrosanctam Beati Petri potestatem opprimendam. Quod quidem periniquum est, et nullo pacto ferendum: sacerdotes ad laicorum tribunalia violenter abripi, canonum decreta antiquari, spiritualia Apostolicae veritatis et auctoritatis arma contemni in eo Regno audivimus, atque ingemiscimus. Ita ne quos Deus edificavit, illi destruent, quos plantavit, violent? Quid autem efficere tandem putantur, cum ecclesiasticam ditionem imminutam eunt? an eam tamquam parietem inclinatum, maleque coherentem maceriam facilè à se labefactatum iri arbitrantur? o stulti et tardi corde ad credendum, quos suae miseriae tandem aliquando docebunt Principem Apostolorum Angelicis legionibus circumvallatum pro ecclesiae suae auctoritate excubare, neque enim solummodo arcus impiorum confringitur, sed plerumque gladius eorum intrat in corda ipsorum, et sepelliuntur in fovea quam fecerunt. Jam vero quid aliud tandem impensius curat Apostolica auctoritas quàm ut Caesari, quae Caesaris sunt, et quae Dei Deo reddantur? Hanc qui evertere student, falsa potestatis specie decepti Regnorum fundamenta evellunt, atque Principibus ipsis ruinae periculum struunt. Satis est charissime fili de tanta re admonuisse Majestatem tuam, neque enim credimus id frustra tibi significari. Te regnante atque incolumi tantum Catholicae Religioni vulnus infligi in Regnis tuis non patietur christiana illa pietas quam a majoribus tuis ecclesiasticae libertatis vindicibus tamquam haereditate acceptam, propriis quoque meritis amplificare velle cre

deris. Cum autem ad tremendum Christi tribunal Reges omnes aliquando sistendi sint, causam aequo cum caeteris jure dicturi, noles, credimus, ministrorum tuorum audacia accumulari tibi furorem in die irae. Quare te in visceribus Jesu Christi oramus, ut animae tuae saluti et Regii nominis dignitati consulens late serpentem hanc pestem ea auctoritate coerceas, quam tibi ad Regnum Dei propagandum dominantium Dominus dedit, in orbe terrarum amplissimam. Ut autem pateat ad paternas, praecipuasque nostras causas Regnorum tuorum felicitatem pertinere isthuc in presentia allegamus venerabilem fratrem Antonium Episcopum Vigiliensem Praelatum nostrum domesticum, et assistentem generis nobilitate ac pietatis studio insignem, ut tibi Apostolicam benedictionem deferens cum Majestate tua nostro nomine de tanta re disserat. Ei ergo ut eadem quam nobis fidem habeas postulamus, Deumque in cujus manu cor Regis est, obsecramus cam Majestati tuae mentem det per quam ecclesiasticae libertatis assertor, et Pontificiae auctoritatis custos in Ecclesia Dei vociteris. Datum Romae die v Martii 1622 (sic)'.

Breve do papa Gregorio XV a el-Rei

1623-Janeiro 4

Gregorius xv. Charissime in Christo fili noster salutem etc. (sic) Christianae religioni aditum per ignotos oceani fluctus patefacere, ejusque ditionem in novos terrarum orbes propagare Austriacae potentiae decus est, quae ut magnitudinis suae fundamenta in coelo jacta esse ostendat, sacerdotum, sacrorumque cultui se prima felicitatis suae incrementa debere gloriatur. Cum autem imperia iisdem artibus retineantur, quibus initio parta sunt, diligentissimè semper Austriaci Principes curarunt, ut divini nominis defensores, et orthodoxae fidei propagatores nuncuparentur. Quare cos timore Domini, qui invictae clypeus fortitudinis est, communitos tamquam hostibus inexpugnabiles coeloque gratissimos cunctae terrarum partes venerantur. Hanc tantae pietatis, et gloriae haereditatem

1 Copia, na BIBLIOTH. D'AJUDA, Collecç. Geral, tomo 143, num. 18.

TOMO XII.

28

Majestati tuae Hispani Reges reliquerunt meritorum tuorum accessione amplificandam. Quare cum ea potentia sis, ut facile multisque modis possis Regem Regum in ecclesiastico ordine regnantem demereri ad id te assidue inflammare debent, qui veris Regis nominis laudibus favent. Nos cerle quorum votum est Majestatis tuae gloria, et Regnorum istorum foelicitas nihil unquam praetermittemus, de quo pro paterna nostra in te charitate te admonendum censeamus. Sane cum superiore anno in Lusitaniam legaremus venerabilem fratrem Antonium Episcopum Vigiliensem ei litteras dedimus ad Majestatem tuam, quibus declarabamus quanta tuae pietati inferveretur injuria a Regiis illarum provinciarum magistratibus Apostolicae Sedis jura contemnentibus, et Christos (?) Domini ecclesiastica libertate divinitus constituta spoliantibus. Nunc autem malum id in dies ingravescere dolenter sane accipimus, eique ob id ab authoritate tua opportunum remedium sollicite exposcimus. Charissime fili noster, christiani orbis decus, ac firmissimum fidei praesidium, patieris ne sacri ordinis immunitatem in iis regionibus naufragari, e quorum portubus religio ad novi orbis accolas navigavit? Cum Pontificiae aucthoritatis hostes salutaribus armis in Hollandia profliges, quare eam ministri tui pestilentibus consiliis in Portugallia oppugnabunt? Sacerdotii jura, Dei beneficia, et Regnorum stabilimenta sunt atque ea qui Principes tuentur, veras regnandi artes edocti in eorum arcibus militiae coelestis exercitus excubat. Cogitet Majestas tua qui tandem animo potentiae suae conservationem petere posset ab exercituum Deo terribili apud Reges terrae, si sacram ejus hereditatem in Regnis tuis diripi, ac in sanctuario dominari patieris laicos magistratus, qui illuc non nisi sacerdotibus aperientibus ingredi debent? praesertim cum a te Princeps Apostolorum Pontificia voce loquens tantum ecclesiae suae beneficium petat. Ea te pietate, ac prudentia esse scimus, ut intelligas Reges tunc feliciter triumphare, cum demisse serviunt Domino, ac firmissimis aggeribus communiri propugnacula Principatuum, cum illi petre innituntur, contra quam (?) neque hominum vires, neque portae inferi unquam prevalebunt. Quare speramus maxima Majestati tuae propediem beneficia debitum iri in Lusitania ab ecclesiastico ordine qui te suae libertatis vindicem, dignitatisque restitutorem nuncupare cupit. Quae quidem cognomenta adeo illustria sunt, ut ea non debeas Rex potentissimus aspernari. Cum autem hanc Majestati tuae gloriam comparari summopere cupiat Episcopus Vigiliensis Generalis Spoliorum Collector virum agendarum rerum peritum, et pietatis studio praestantem allegabit quampri